پژوهشهای زبانی - فهرست مقالات

بررسی ملی ـ فرهنگی نماد اورنیتونیم‌ها در زبان‌های روسی و فارسی؛ دستمایه‌ی واکاوی تاریخی و جهان‌بینی مردمان ایران و روسیه

سوینج مهدیخانلی؛ صدیقه خزایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jolr.2025.385782.666904

چکیده

آگاهی از مفهوم نمادها که ریشه در جنبه‌ی فرهنگ‌شناسی زبان دارد در هنگام یادگیری زبان‌ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل در فرآیند آموزش زبان خارجی لازم است که دست اندر‌کاران این حوزه خود ... بیشتر آگاهی از مفهوم نمادها که ریشه در جنبه‌ی فرهنگ‌شناسی زبان دارد در هنگام یادگیری زبان‌ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل در فرآیند آموزش زبان خارجی لازم است که دست اندر‌کاران این حوزه خود را مکلف بدانند تا علاوه بر تقویت جنبه‌های دستوری زبان، شناخت فرهنگ زبان مورد یادگیری را نیز ارزشمند شمرده و موضوعات فرهنگی و ادبی دربردارنده‌ی نماد و نمادشناسی را نیز در محتوای آموزشی بگنجانند. بدین ترتیب، نمادها به عنوان بخشی از فرهنگ در محتوای آموزشی گنجانده شده و در نهایت به فهم صحیح متون ملی و فرهنگی می‌انجامد. با در نظر گرفتن اهمیت جنبه‌های فرهنگ شناسی در آموزش زبان‌های خارجی و نگاهی به ادبیات و فرهنگ عامه در می‌یابیم که نمادها و نماد شناسی در فرآیند آموزش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که هنگام یادگیری زبان خارجی و ادبیات آن کشور لازم است تا خواننده از معانی نهفته در دل نمادها آگاهی داشته باشد. اورنیتونیم‌ها یکی از حوزه‌های نماد‌شناسی در فرهنگ عامه‌، ادبیات و شعر هر ملت است که تا کنون در زبان‌های روسی و فارسی هیچ پژوهش مقایسه‌ای در این خصوص انجام نشده است. نویسندگان این تحقیق با استفاده از روش گردآوری کتابخانه‌ای و همچنین روش تحلیل داده‌های پرسش‌نامه و با هدف دستیابی به تفاوت‌ها و شباهت‌های نماد پرندگان در زبان‌های نامبرده، ضمن طرح پرسشنامه‌ای به منظور سنجش میزان آگاهی دانشجویان مقطع کارشناسی زبان روسی از نماد اورنیتونیم‌ها، به بررسی موضوع پرداخته و پس از بررسی مقایسه‌ای و تحلیل داده‌های پرشسنامه با تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌های نمادشناسی پرندگان در زبان‌های روسی و فارسی به دانشجویان و مترجمان زبان روسی کمک می‌کنند تا در هنگام ترجمه‌ی متون فرهنگی و ادبی به درستی مفهوم نماد پرندگان را به مخاطب منتقل کنند. بنابراین، با توجه به اهمیت موضوع لازم است که آشنایی با مفهوم نمادها در محتوای آموزشی دروسی مانند «اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های روسی»، «تأثیرات فرهنگی ـ ادبی ایران بر روسیه»، «ترجمه متون» و «کشورشناسی» مقطع کارشناسی آموزش زبان روسی گنجانده شود.

مشاهده مقاله

تبیین ترتیب قرارگیری انواع صفت‌ها در زبان فارسی بر پایۀ دستور گفتمانی‌نقشی

محسن طاهری؛ علی علیزاده؛ حامد مولایی کوهبنانی

دوره 15، شماره 2 ، دی 1403، ، صفحه 181-210

https://doi.org/10.22059/jolr.2024.370324.666875

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی نحوۀ قرارگیری انواع صفات زبان فارسی در جمله بر اساس دستور گفتمانی‌نقشی است؛ بنابراین در این مطالعه، دستور گفتمانی‌نقشی در تعیین ترتیب قرارگیری و نحو‌ی آرایش انواع صفات‌ در جمله ... بیشتر هدف پژوهش حاضر، بررسی نحوۀ قرارگیری انواع صفات زبان فارسی در جمله بر اساس دستور گفتمانی‌نقشی است؛ بنابراین در این مطالعه، دستور گفتمانی‌نقشی در تعیین ترتیب قرارگیری و نحو‌ی آرایش انواع صفات‌ در جمله در زبان فارسی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. با توجه به اصول دستور گفتمانی‌نقشی، ارائۀ الگویی در چینش انواع صفت‌ها در جمله در زبان فارسی که ظاهراً در آن ترتیب صفات از قاعدۀ خاصی پیروی نمی‌کند، نیز هدف دیگر انجام پژوهش حاضر است. اگرچه در زبان فارسی به نظر ترتیب صفات از قاعدۀ خاصی پیروی نمی‌کند، اما اصول دستور گفتمانی نقشی نشان می‌دهد که نوع صفت، تعیین‌کنندۀ این است که هر صفتی در چه سطح و چه لایۀ سلسله‌مراتبی از این دستور تولیدشده و سپس بر اساس چه ترتیبی بر روی قالب‌های ساختواژی-نحوی نگاشت می‌شود. در این پژوهش، نحوۀ نگاشت عناصر صفتی زبان فارسی در قالب‌های ساختواژی-نحوی در چهار جایگاه مطلق ابتدایی، ثانویه، میانی و پایانی و بی‌نهایت جایگاه نسبی مطرح در دستور گفتمانی‌نقشی مدنظر قرار گرفت. روش انجام کار به‌صورت توصیفی-تحلیلی است و داده‌ها برگرفته از نمونه‌ صفت‌های فارسی است. بررسی نمونه‌ها در این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه زبان فارسی دارای آزادی سازه‌ای است و به نظر ترتیب خاصی را برای قرارگیری صفات در جمله قائل نیست، اما با توجه به اینکه بر اساس دستور گفتمانی‌نقشی، هریک از صفت‌ها با توجه به نوع توصیف‌گری، در لایه‌ا‌ی خاص تولید می‌گردند، لذا الگوی ترتیب قرارگیری صفت‌ها در جمله بر اساس سازوکارهای این دستور، برای زبان فارسی نیز پیشنهاد می‌گردد. نتایج حاکی است نحو‌ی قرارگیری صفات‌ در زبان فارسی بر اساس نوع صفت بوده و تولید هرکدام از انواع صفات‌ در لایۀ سلسله‌مراتبی مربوط به خود صورت می‌گیرد. نتایج همچنین نشان می‌دهد که دستور گفتمانی‌نقشی با مراجعه به اصول سلسله‌مراتبی لایه‌های تولیدی سطوح زبانی در نحوۀ قرارگیری صفات‌ در جمله در زبان فارسی روشی مناسب و کارآمد است و الگویی مناسب را در ترتیب قرارگیری انواع صفت‌ها در جمله در زبان فارسی ارائه می‌دهد

مطالعه تاثیر شناختیِ زبانِ فیزیولوژیک بر زبانِ سخن در فارسی و عربی

سمیه محمدی؛ زهره قربانی مادوانی

دوره 15، شماره 2 ، دی 1403، ، صفحه 269-293

https://doi.org/10.22059/jolr.2024.367810.666866

چکیده

پژوهش حاضر به مطالعه شناختی زبان‌های فارسی و عربی در حوزه چشایی و محصول مترتب بر آن یعنی مزه‌ها می‌پردازد با این هدف که از بخشی از فهم و ادراک فارسی‌زبانان و عرب‌زبانان که از طریق حوزه چشایی حاصل ... بیشتر پژوهش حاضر به مطالعه شناختی زبان‌های فارسی و عربی در حوزه چشایی و محصول مترتب بر آن یعنی مزه‌ها می‌پردازد با این هدف که از بخشی از فهم و ادراک فارسی‌زبانان و عرب‌زبانان که از طریق حوزه چشایی حاصل می‌گردد شناخت حاصل نماید. در همین راستا به تحلیل شناختی عبارت‌هایی که دربردارنده‌ی تاثیرات کارکرد چشاییِ زبان فیزیولوژیک بر زبان گفتاری است، می‌پردازد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب رویکرد معناشناسی شناختی است. مطالعه داده‌ها نشان می‌دهد که 1. زبان‌های مذکور از حوزه چشایی عمدتا برای مفهوم‌سازی مفهوم "آزمودن و ارزیابی" و نتایج ناشی از آن مانند احساس رضایتمندی و لذت یا نارضایتی و درد بهره می‌برند؛ 2. واقعیت شناختیِ حوزه چشایی با واقعیت خارجی و متعارف حس چشایی متفاوت می‌نماید. به لحاظ واقعیت بیرونی، چشیدن تجربه‌ای حسی و موقتی است که تنها گیرنده آن، زبان و صرفا در مورد خوردنی‌ها موضوعیت پیدا می‌کند ولی سازوکار شناختی این تجربه فیزیکی-چشایی را برای درک و شناخت محیط و مفاهیم انتزاعی بکار می‌برد و برای فهم و درک بسیاری از تجربیات و مصادیق محیطی، آنها را می‌چشد! از چشیدنِ سخن افراد گرفته «شیرین‌سخن» تا گوشت آنها «گوشت-تلخ» در سازوکار مذکور، تنها گیرنده مزه، زبان نیست بلکه شنیدن نیز ایجاد مزه می‌کند «با این خبر کاممون تلخ شد» و دل، شیرینی وصال را می‌چشد «به کام دل رسید»؛ کما اینکه، چشیدن منحصر به خوردنی‌ها نیست و چشم نیز شور و خُلق، تند و روی، ترش تصور می‌گردد. یکی از نقاط اهمیت درک عالم ناخوردنی‌ها با خوردنی‌ها آنجا نمایان می‌گردد که مجموعه تناظرهای این استعاره‌ها به ما امکان می‌دهد با استفاده از دانشی که درباره‌ی مزه‌ها داریم، درباره‌ی تجربیات و مصادیق اطراف خود بیاندیشیم. برای نمونه چون بانمکی، مطلوب است پس معاشرت با فردی که بانمک تصور ‌شود نیز راحت و مطلوب فهم می‌گردد و اینگونه، بانمکیِ فرد موردنظر، دیگر ویژگی‌های او که ممکن است نامطلوب باشد را تحت شعاع قرار می‌دهد همانطور که بانمکیِ نوعی خوراکی می‌تواند جنبه‌های مضر آن را نیز مطلوب بنمایاند. نتیجه آنکه مزه نوعی نگرش پدیدارشناسانه و بالطبع ارزیابانه به ماهیت تجارب ما بمثابه حوزه مقصد دارد.

بررسی تناوب مفعول- موضوع حرف‌اضافه‌ای در طبقات نوع عمل

والی رضایی؛ ژاله مکارمی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1402، ، صفحه 55-77

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354726.666825

چکیده

بازنمایی مفعول به صورت های مختلف، «تناوب مفعولی» نام دارد که به سه صورتِ تناوب مکانی، تناوب مفعول صریح-غیرصریح و تناوب مفعول-موضوعِ حرف‌اضافه‌ای ظاهر می شود. مفعول در تناوب مفعول-موضوعِ ... بیشتر بازنمایی مفعول به صورت های مختلف، «تناوب مفعولی» نام دارد که به سه صورتِ تناوب مکانی، تناوب مفعول صریح-غیرصریح و تناوب مفعول-موضوعِ حرف‌اضافه‌ای ظاهر می شود. مفعول در تناوب مفعول-موضوعِ حرف‌اضافه‌ای، بدون تغییر بنیادین در معنا، در دو ساخت متفاوت به کار میرود؛ مشارک دومِ فعلِ گذرای دو ظرفیتی، در یک ساخت، در جایگاه مفعول مستقیم و در ساخت دیگر در جایگاه موضوعِ حرف‌اضافه‌ای قرار می گیرد. پژوهش حاضر، تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای را در طبقات نوع عمل و در چارچوب دستور نقش و ارجاع مورد بررسی قرار می دهد. هدفِ پژوهش، تعیینِ امکانِ وقوع و خوانش این تناوب در طبقاتِ نوع عمل، شامل طبقات افعال ایستا، کنشی، لحظه ای، پایا و زیرگروه های آنها است. داده های پژوهش، برگرفته از روزنامه ها، مکالمات روزمره و وبگاه های فارسی است. بررسی داده ها حاکی از آن است که برخی افعال ایستای دو موضوعی، مانند افعال شناختی، عاطفی و ملکی قابلیت کاربرد در تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای را دارا هستند. گونۀ تناوبی در افعالِ ایستای عاطفی و ایستای ملکی به نوعِ مفعول اشاره می کند. افعال کنشی-اجرایی و کنشی-مصرفی در این تناوب، خوانش کلی-جزئی دارند. گونۀ تناوبی در افعال کنشی- ساختنی، با توجه به ماهیتِ مشارکِ دوم و درصورتِ غیر نتیجه ای بودنِ فعل، به نوعِ مفعولِ موردِ نظر اشاره می کند. افعالِ کنشی-ادراکی آگاهانه معمولاً در غالبِ بافت ها، بدون محدودیت در نوع مفعول، در تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای کاربرد دارند. برخی افعال لحظه ای دو موضوعی نیز در این تناوب به کار می روند. افعال پایای دو موضوعی معمولاً در تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای استفاده نمی شوند، به‌جز در مواردی که با توجه به بافت جمله و نوعِ کاربرد، خوانش کلی-جزئی موردِ نظر باشد. به طورکلی، بررسی داده ها حاکی از آن است که افعالِ شرکت کننده در تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای غالباً غیر ایستا و دارای فاعلِ کنشگر هستند و مفعول ازنظر تأثیرپذیری در درجۀ پایین قرار دارد. علاوه بر این، افعالی که قابلیت تناوب مفعول-موضوع حرف‌اضافه‌ای را دارا هستند، جزء افعال غیر نتیجه‌ای هستند، به طوریکه مفعول کاملاً تحت تأثیر رویداد فعل قرار نمی گیرد

سلسله مراتب ها در پیوندهای بندی و پیوستار جمله های مرکب در فارسی گفتاری

فاطمه یگانه؛ فرهاد ساسانی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1402، ، صفحه 161-192

https://doi.org/10.22059/jolr.2024.366685.666863

چکیده

نابسندگی تعریف‌های پیشینی از مفاهیم بندهای وابسته (ناهمپایه /پیرو) و بندهای پیوسته (همپایه) در کنار آشفتگی اصطلاح شناختی و درنظرگرفتن همۀ جمله هایی که در ساختارشان بندهای موصولی، متممی و قیدی به کار ... بیشتر نابسندگی تعریف‌های پیشینی از مفاهیم بندهای وابسته (ناهمپایه /پیرو) و بندهای پیوسته (همپایه) در کنار آشفتگی اصطلاح شناختی و درنظرگرفتن همۀ جمله هایی که در ساختارشان بندهای موصولی، متممی و قیدی به کار رفته است بهعنوان جملۀ مرکب از یک‌سو و عدم توجه به امکان پیوستاری بودن مقولۀ پیوند بندی از سوی دیگر، موجب پراکندگی بسیار در تعریف پیوند بندی و جملۀ مرکب در پژوهش های پیشین شده است. همچنین در زبان فارسی در موارد بسیاری به‌ویژه در گفتار پیوند نماها نا آشکارند که موجب می شود بندهای همپایه (پیوسته) و ناهمپایه (وابسته، یا پیرو) به یکدیگر و نیز به بندهای مستقل شبیه گردند. در خصوص اقسام حروف ربط یا به‌عبارت‌دیگر پیوند نماهایی که در پیوندهای بندی به کار می‌روند نیز اتفاق نظری دیده نمی‌شود و این مجموعه شامل مواردی است که با یکدیگر تفاوت آشکار دارند. به منظور پرداختن به این مسائل، در شیوه‌ای توصیفی، پیکره‌ای گفتاری شامل ۴۵۰۰ دقیقه برنامه‌های مختلف رسانۀ ملی در بازۀ زمانی خرداد 1400 تا 1401 مورد بررسی قرار گرفت. برای تحلیل دادهها در این پژوهش، الگویی پیشینی به کار نرفت بلکه بر مبنای دادههای جمعآوریشده، با رویکردی پیوستاری و سرنمونی، الگویی برای مطالعۀ پیوندهای بندی و جمله‌های مرکب در زبان فارسی پیشنهاد شده است. برای این منظور، ابتدا مفاهیمی با عنوان اتصال بندی و ارتباط بندی پیشنهاد گردید و تمایزی میان پیوندهای درون بندی، میانبندی و ورا بندی بنا نهاده شد. سپس مفاهیم پیوستگی، وابستگی و پیروی بندی بازتعریف شد. همچنین به پیوند نماهایی که در هر رابطۀ بندی کاربرد دارند اشاره شد. سپس از طریق مؤلفه‌های مشترکی که بتوان با آن هم بندهای پیوسته و هم پیرو را تعریف کرد، سلسله‌مراتب ها و پیوستارهایی پیرامون پیوندهای بندی و جمله های مرکب فارسی ارائه گردید

آهنگ تعارفات در زبان فارسی

مرضیه سادات رضوی؛ گلناز مدرسی قوامی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 49-75

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354881.666826

چکیده

تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ ... بیشتر تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ گفتار در بیان این تعارف‌ها متأثر از عوامل گفتمانی و از بافتی به بافت دیگر متفاوت باشد. در این پژوهش، از رویکرد برزیل (1975، 1978، 1997) و برزیل و همکاران (1980) به آهنگ برای بررسی ویژگی‌های آهنگین تعارف‌های فارسی استفاده شد. ویژگی این رویکرد نسبت به دیگر رویکردهای تحلیل الگوهای آهنگ تمرکز و توجه آن به تأثیر بافت کلامی بر الگوهای آهنگ است. هر یک از این الگوها معنای خاص خود را دارند. در اینجا منظور از «معنا» مفاهیمی نگرشی مانند «متعجب» یا «متوقع» یا مفاهیمی دستوری مانند «پرسشی» یا «خبری» نیست. بلکه منظور نقش تعاملی آهنگ است یعنی ارزیابی مستمر گفتمان توسط گوینده و انتخاب الگوی آهنگ مناسب با هدف دستیابی به پیوستگی و انسجام در گفتمان. به همین منظور، نواخت و سطح برجستگی هجاهای آغازه (کلید) و نواختی (پایانه) در 29 عبارت تعارف در سریال هیولا با استفاده از نرم‌افزار پرت برچسب‌زنی و تحلیل شد. نتایج نشان داد که نواخت غالب در این عبارت‌ها از نوع افتان یا هموار است. سطوح زیروبمی کلید عمدتاً میانه و زیر و پایانه عمدتاً میانه بود. پس از آن از آنجا که الگوهای آهنگین هر نمونه از تعارف‌های زبانی فارسی وابسته به بافت موقعیتی و کلامی آن است و بررسی همۀ نمونه‌های گردآوری‌شده در این پژوهش در مقاله حاضر ممکن نیست، عبارت ̓قربونت برم̒ به عنوان یک نمونه از تعارف‌ها که با 4 رخداد پرتکرارترین تعارف در پیکره این پژوهش نیز بود، انتخاب شد و به طور جداگانه تحلیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهند که عبارات تعارف علی‌رغم کلیشه‌ای بودن و ثبات واژگانی ـ نحوی می‌توانند تحث تأثیر قراردادهای اجتماعی ادب، روابط قدرت، پیش‌بینی قضاوت شنونده و انتظار موافقت شنونده الگوهای آهنگین متفاوتی را نشان دهند.

تبیین مبتداسازی غیرضمیرگذار فارسی بر پایه دستور گفتمانی نقشی

محسن طاهری؛ علی علیزاده؛ حامد مولایی کوهبنانی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 103-133

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.344562.666788

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین ترتیب سازه‌‌‌ای جملات حاوی عناصر مبتدا شده در فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار در زبان فارسی بر اساس دستور گفتمانی نقشی است. از آنجا که این دستور قائل به مفاهیمی نظیر حرکت نیست، ... بیشتر هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین ترتیب سازه‌‌‌ای جملات حاوی عناصر مبتدا شده در فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار در زبان فارسی بر اساس دستور گفتمانی نقشی است. از آنجا که این دستور قائل به مفاهیمی نظیر حرکت نیست، به دنبال تبیین پایه زایشی این فرآیند نیز خواهیم بود. لذا در پژوهش حاضر و به جهت نیل به اهداف فوق، نحوه نگاشت عناصر زبانی جملات حاوی عناصر مبتداسازی‌شده غیرضمیرگذار فارسی در قالب‌های ساختواژی-نحوی در چهار جایگاه مطلق: ابتدایی، ثانویه، میانی و پایانی و بی‌نهایت جایگاه نسبی معرفی‌شده در دستور گفتمانی نقشی مدنظر قرار گرفت و بر اساس سازوکارهای تعیین ترتیب سازه‌ای دستور گفتمانی نقشی مورد تحلیل واقع گردید. روش انجام کار به‌صورت توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها برگرفته از نمونه‌های منتخب از گفتار و متون نوشتاری فارسی است که پس از معرفی سازوکارهای دستور گفتمانی نقشی، بر اساس اصول این نظریه مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. روش تعیین ترتیب سازه‌ای به کار گرفته‌شده در پژوهش حاضر، روش پویای رویکرد دستور گفتمانی نقشی است که با الهام از روش تعیین ترتیب سازه‌ای گرین برگ گرفته‌شده و در آن به جای سه مقوله فاعل، مفعول و فعل، به ترتیب مفاهیم اثرگذار، اثرپذیر و محمول، ترتیب سازه‌ای زبان‌های دنیا را تعیین می‌نمایند. نتایج حاکی است از آنجا که در ساخت نشان‌داری چون مبتداسازی غیرضمیرگذار، با عنایت به نیت ارتباطی سخنگو، عناصر مختلفی شامل عناصر موضوعی و غیر موضوعی و حتی محمول می‌توانند سازه مبتدا واقع گردند و از طرف دیگر، با توجه به اینکه بر اساس اصول این دستور، سازه تأکیدی در سطح بینافردی در اولویت ورود به قالب‌های ساختواژی- نحوی قرار می‌گیرد، لذا فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار حاصل حرکت نبوده بلکه عنصر مبتدا شده به‌صورت پایه زایشی در همان جایگاه اصلی خود تولید می‌شود. نتایج همچنین نشان می‌دهد که دستور گفتمانی نقشی با مراجعه به اصول سه‌گانه تصویرگونگی، تمامیت دامنه و ثبات نقشی در تعیین آرایش سازه‌ای جملات حاوی عناصر مبتداسازی‌ شده فارسی روشی مناسب و کارآمد در تعیین ترتیب سازه‌ای این فرایند است.

بررسی وام‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی از منظر انگارۀ زبان ماتریس

عبدالحسین حیدری

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1401، ، صفحه 89-108

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.337940.666775

چکیده

در پژوهش حاضر، وام‌‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی بر مبنای انگارۀ زبان ماتریس مطالعه شده است. میرزاسکاتن (1993-2006) انگارۀ زبان ماتریس را با توجه به برجستگی و غالب بودن یکی از زبان‌ها بر زبان دیگر در گفتار ... بیشتر در پژوهش حاضر، وام‌‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی بر مبنای انگارۀ زبان ماتریس مطالعه شده است. میرزاسکاتن (1993-2006) انگارۀ زبان ماتریس را با توجه به برجستگی و غالب بودن یکی از زبان‌ها بر زبان دیگر در گفتار دوزبانه‌‌ها، پیشنهاد داد. طبق اصل ساخت واحد این انگاره، فقط یکی از زبان‌ها به‌‌عنوان زبان ماتریس، چارچوب نحوی- ساختواژی جملۀ حاوی داده‌‌‌های دو زبان را تعیین می‌‌‌کند. داده‌های پژوهش حاضر پیکره بنیاد است و از گفتگوی فارسی‌زبان‌‌‌‌ها در بافت‌های مختلف محاوره گردآوری شده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته است. نخست اجزاء مختلف فعل فارسی در چارچوب فرضیۀ دسترسی متفاوت یا انگارۀ فرعی چهار تکواژ، به تکواژهای محتوایی (جزء غیرفعلی در افعال مرکب و ماده فعلی در افعال ساده) و تکواژهای نظام‌مند بیرونی ‌متأخر (تکواژهای تصریفی فعل و افعال سبک) طبقه‌‌‌بندی شد. سپس داده‌ها طبق اصول و فرضیه‌‌‌‌های انگارۀ زبان ماتریس تحلیل گردید. طبق اصل ساخت واحد، زبان فارسی به‌ عنوان زبان ماتریس، چارچوب نحوی-ساختواژی داده‌‌‌ها را تعیین کرده است. افزوده شدن تکواژهای تصریفی فعل فارسی به افعال غیرفارسی که در قالب ساخت فعل‌ سبک و درج غیرمستقیم به ساخت فعل فارسی راه یافته‌‌‌اند، به دلیل ماتریس بودن زبان فارسی اتفاق افتاده است تا این تکواژها با فعال شدن در سطح صورت‌بندی، چارچوب نحوی زبان فارسی را بر جملات حاکم سازند. زبان ماتریس (زبان فارسی) باعث شده است که افعال غیرفارسی به‌عنوان تکواژهای محتوایی در سطح مفهومی- واژگانی انتخاب‌شده‌‌‌ و به‌‌‌صورت افعال ناخودایستا در پاره‌گفتارهای فارسی‌زبان‌‌‌ها ظاهر شوند تا فقط در انتقال معنا و مفهوم نقش داشته باشند. بنابراین بین انتخاب تکواژها در لایه‌های مختلف انتزاعی تولید گفتار و انتقال یا عدم انتقال آنها به زبان دیگر ارتباط وجود دارد. ارتباطی که میرزاسکاتن (2006-1993) بر آن تأکید دارد و همان‌‌‌طوری که وی پیش‌بینی کرده است، انگارۀ زبان ماتریس با طرح اصول و فرضیه‌‌‌هایی در تبیین پدیدۀ برخورد زبان‌ها کارآمدتر است و می‌تواند مبنای مطالعات گسترده‌تری در این حوزه باشد.

تأثیر عناصر نوایی بر استنتاج شنونده در گفته های حاوی ورامعنا (تضمن)

فاطمه یگانه؛ فرهاد ساسانی؛ ماندانا نوربخش

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 245-268

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.311844.666649

چکیده

گرایس (1975) ورامعنا یا تضمن را معرفی و طبقه بندی کرد. ورامعنا، به «معناهای پنهان» یا به تعبیری «به لفظ درنیامده» ی مورد نظر گوینده یا نویسنده اشاره دارد. پس از گرایس، نوگرایسی ها انواع مختلفی ... بیشتر گرایس (1975) ورامعنا یا تضمن را معرفی و طبقه بندی کرد. ورامعنا، به «معناهای پنهان» یا به تعبیری «به لفظ درنیامده» ی مورد نظر گوینده یا نویسنده اشاره دارد. پس از گرایس، نوگرایسی ها انواع مختلفی از آن را ارائه دادند. ورامعنا به عمد از سوی گوینده تولید می شود و ممکن است توسط شنونده فهمیده شود یا نشود. از آنجا که تأثیر عناصر نوایی (تکیه زیروبمی و تغییرات دامنه آن، درنگ، شدت و دیرش) بر خوانش‌های متفاوت از گفته‌های حاوی ورامعنا (مکالمه ای و مقیاسی) استنتاج های متفاوتی در شنونده موجب می شود، ضروری می نماید در دسته بندی انواع ورامعنا طبقه ای نیز با نام «ورامعنای نوایی» در نظر گرفته شود. به نظر می رسد معنیِ برخی ساخت ها در سطح نحو نامعین است، یعنی با توجه به معنای واژگانی و ساخت نحوی، نمی‌توان معنی آن را مشخص کرد و یا تنها یک خوانش از آن به دست داد زیرا معنای آنها وابسته با عناصر نوایی است. در این پژوهش، با حذف توضیحات بافتی، تأثیر این عناصر نوایی بررسی شده است. برای این منظور، تعداد 8 گفته‌ی حاوی ورامعنا در سه مرحله‌ آزمون (یک آزمون نوشتاری و دو آزمون شنیداری با عناصر نوایی متفاوت) در اختیار 20 آزمودنی که زبان اول همه آنها فارسی بود و همه‌ به گونه‌ی فارسی معیار تسلط داشتند قرار گرفت. نتایج نشان داد درباره‌ی ورامعناهای مقیاسی، مؤلفه‌ی «دیرش» در استنتاجِ حد بالاتر و حد پایین تر در مقیاس تأثیرگذار است؛ و در مورد ورامعناهای مکالمه ای، «تغییرات دامنه تکیه زیروبمی» و «تغییرات شدت»، به انتقال معنای «به لفظ درنیامده» کمک می کند. از این گذشته، در غیاب عناصر نوایی در نوشتار، معنی برخی ساخت ها به صورت پیش‌فرض از میان معناهای محتمل انتخاب می‌شود و خواننده استنتاج خود را بر اساس این ساختِ پیشفرض انجام می دهد. از این رو، گویی برخی معناها برای برخی ساخت ها بینشان است. همین امر می‌تواند موجب سوءبرداشت و کژفهمی در تفسیر برخی گفتارنوشته هایی مانند چت و پیامک شود.

پارامترهای دیرش- بنیاد ریتم گفتار، سنجه‌ای برای تشخیص تقلب فارسی‌زبانان در گفتار؟

مارال آسیائی؛ ماندانا نوربخش

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 1-23

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.298600.666587

چکیده

پژوهش حاضر با استفاده از رویکردی شنیداری- صوت‌شناختی به بررسی امکان استفاده از پارامترهای صوت‌شناختی و دیرش‌-بنیاد ریتم گفتار در تشخیص تقلب فارسی‌زبانان در تولید گونة ترکی آذری می‌پردازد. از این‌رو، ... بیشتر پژوهش حاضر با استفاده از رویکردی شنیداری- صوت‌شناختی به بررسی امکان استفاده از پارامترهای صوت‌شناختی و دیرش‌-بنیاد ریتم گفتار در تشخیص تقلب فارسی‌زبانان در تولید گونة ترکی آذری می‌پردازد. از این‌رو، گفتار پیوسته و محاوره‌ای پنج گویشور زبان فارسی معیار و پنج گویشور ترکی آذری گونة تبریزی پس از انجام مراحل اعتبارسنجی مورد تجزیه‌وتحلیل صوت‌شناختی و آماری قرار گرفت. تمامی گویشوران فارسی تک‌زبانه و گویشوران ترکی آذری دوزبانه (ترکی آذری و فارسی) بودند. از هر یک از گویشوران فارسی‌زبان درخواست شد تا ابتدا خاطره‌ای را به زبان فارسی (فارسی- فارسی) و سپس همان خاطره را به صورت تقلیدی از ترکی آذری (فارسی- ترکی) بیان نمایند. از گویشوران ترکی آذری نیز درخواست شد تا خاطره‌ای را یک‌بار به ترکی آذری (ترکی- ترکی) و بار دیگر به فارسی (ترکی-فارسی) نقل کنند. داده‌های فارسی- ترکی، داده‌هایی هستند که در این پژوهش به عنوان داده‌های تقلب فارسی‌زبانان از ترکی آذری شناخته‌ می‌شوند. پس از ضبط داده‌ها، نمونه‌های صوتی در پنج لایه برچسب‌گذاری شدند. به منظور یکسان‌سازی و حذف هرگونه متغیر اضافی از نمونه‌های آوایی، حدود یک دقیقه (با انحراف معیار ± ۵ ثانیه) از گفتار گویشوران، به منظور انجام بررسی‌های صوت‌شناختی و آماری انتخاب گردید. پارامترهای صوت‌شناختی و دیرش- بنیاد ریتم گفتار با استفاده از برنامة خودکار تجزیه و تحلیل دیرش استخراج و مورد واکاوی قرار گرفتند. این پارامترها عبارت‌اند از: میزان واکه‌ای بودن گفتار، انحراف معیار دیرش مناطق همخوانی و واکه‌ای نرمال‌سازی شده، شاخص تغییر دو به دوی واکه‌ای نرمال‌سازی شده و سرعت تولید. نتایج بررسی آماری که با استفاده از نرم‌افزار آماری اس‌پی‌اس‌اس انجام شد، نشان داد که پارامترهای مناسب در ایجاد تمایز میان انواع داده‌های پژوهش حاضر، پارامترهای میزان واکه‌ای بودن گفتار و سرعت تولید هستند. اگرچه، این دو پارامتر در ایجاد تمایز کلی میان انواع داده‌های این پژوهش موفق عمل‌ کرده‌اند، هیچ‌کدام از این پارامترها توانایی ایجاد تمایز میان داده‌های ترکی- فارسی و فارسی- ترکی را نداشتند.

بند موصولی عربی و فارسی

بسام رحمه؛ حیات عامری؛ نجمه دری؛ غلامحسین غلامحسین زاده؛ عیسی متقی زاده

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 95-117

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.285133.666529

چکیده

ردهشناسی2 شاخهای از زبانشناسی است که شباهتهای ساختاری بین زبانها را بدون توجه به تاریخ آنها مورد بررسی قرار میدهد. بررسیهای زبان شناسان ثابت کرده است که زبانهای مختلف دنیا مشترکاتی ... بیشتر ردهشناسی2 شاخهای از زبانشناسی است که شباهتهای ساختاری بین زبانها را بدون توجه به تاریخ آنها مورد بررسی قرار میدهد. بررسیهای زبان شناسان ثابت کرده است که زبانهای مختلف دنیا مشترکاتی نیز دارند که به آنها، جهانیهای زبان گفته میشود؛ بررسی ترتیب سازهها یکی از مهمترین مباحث ردهشناسی زبان است؛ زیرا زبانها در این مورد تنوع بیشتری نشان میدهند و این تنوع دستمایهای برای بررسی ردهشناختی زبان به شمار میآید. یکی از این موارد تنوع، توالی هسته و بند موصولی است. ردهشناسان دو گونه توالی اسم و بند موصولی را در زبانها مشخص کردهاند: هسته - بند موصولی و بند موصولی - هسته. از نظر آنها این دو توالی با آرایش سازههای اصلی زبانها به ویژه (مفعول و فعل) همبستگی دارد. بنابر این طبق پیشبینیهای آنها، توالی هسته - بند موصولی اکثراً در زبانهای فعل - مفعول و توالی بند موصولی - هسته در زبانهای مفعول - فعل هستند. در گفتار حاضر ساخت موصولی در زبانهای فارسی و عربی را در چهارچوب ردهشناسی بررسی می‌کنیم تا روشن شود که ویژگیهای ساخت موصولی در زبانهای فارسی و عربی چگونه است و چه شباهتها و تفاوتهایی میان این دو ساخت در فارسی و عربی وجود دارد. به علاوه، این پژوهش در پی آن است تا مشخص کند که توالی هسته اسمی و بند موصولی در هر دو زبان چه نسبتی با پیشبینیهای متخصصین رویکرد رده‌شناسی دارد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و جملات مورد بررسی از متون مختلف گونۀ رسمی هر دو زبان فارسی و عربی جمعآوری شده است. بیش از ده هزار جمله مورد بررسی قرار گرفت. از نتایج پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد که روشن شد زبانهای فارسی و عربی از الگوی غالب جهانی در ترتیب بند موصولی و هستۀ اسمی تبعیت میکنند یعنی در هر دو زبان بند موصولی بعد از هستۀ خود قرار میگیرد؛ اما در این زمینه زبان فارسی طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده برای زبانهای فعل پایان یا زبانهای OV عمل نمیکند. در حالی که زبان عربی با پیش‌بینی‌های ارائه‌شده برای زبانهای VO سازگار است.همچنین یکی دیگر از نتایج این تحقیق این است که رخ دادن پدیدۀ خروج بند موصولی در زبان فارسی امکانپذیر است ولی در زبان عربی رخ نمیدهد.

روراستی تعارف‌ها و جنسیت در زبان فارسی: رویکردی شناختی

مریم بردبار؛ ارسلان گلفام؛ سحر بهرامی؛ حیات عامری

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 21-37

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.71999

چکیده

این پژوهش به عدم / روراستی تعارف‌های زبان فارسی در دو جنس زن و مرد با استفاده از طرحواره‌های فرهنگی به عنوان ابزار تحلیلی می‌پردازد. داده‌های این پژوهش که از بافت‌های گفت‌وگو در تعاملات طبیعی و فیلم‌های ... بیشتر این پژوهش به عدم / روراستی تعارف‌های زبان فارسی در دو جنس زن و مرد با استفاده از طرحواره‌های فرهنگی به عنوان ابزار تحلیلی می‌پردازد. داده‌های این پژوهش که از بافت‌های گفت‌وگو در تعاملات طبیعی و فیلم‌های ایرانی جمع‌آوری‌شده، به وسیله روش تحلیل مکالمه بررسی شده است. پژوهش‌گران با به‌کارگیری روش درون‌نگر 15 طرحوارۀ فرهنگی زیربنایی برای تعارف‌های زبان فارسی شناسایی کرده و مدلی ارائه داده‌اند. نظریۀ زمینه‌ای برای استخراج طرحواره‌ها از پیکرۀ هزار تعامل تعارفی به کار گرفته شده است. بدین منظور تعارف‌هایی که از درون پیکره استخراج و ترانویسی شده است، بررسی شده و تعارف‌هایی که نیروی منظوری و کاربرد مشترک داشتند شناسایی و به عنوان طرحواره‌های فرهنگی خرد طبقه‌بندی شده‌اند. به هر طبقه عنوانی اختصاص داده شده و رمزگذاری اولیه صورت گرفته است. جهت اطمینان از پایایی طبقه‌بندی‌ها از دو ارزیاب دیگر استفاده شده است. سپس مفاهیمی که در فرهنگ ایرانی پایه و اساس این طرحواره‌های خرد تلقی می‌شود شناسایی و به عنوان طرحواره‌های فرهنگی کلان نامدهی شده است. هفت طرحوارۀ کلان در این بررسی منظور شده روراستی تعارف‌ها در دو جنس از طریق پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفته است. تعارف‌ها و بافت‌های آن‌ها در پرسشنامه آمده و از پاسخگوها خواسته‌شده میزان روراستی تعارف‌ها را ارزیابی و به آن‌ها امتیاز دهند. تعارف‌ها به تعداد مساوی از گفتگوهای میان مردها و زن‌ها انتخاب شده و با طرح‌واره‌های زیربنایی مختلف بدون نظم خاصی در پرسشنامه توزیع شده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که علی‌رغم باور عموم به روراستی بیشتر مردها در تعارفات در مقایسه با زن‌ها، گرچه روراستی تعارفات زن‌ها به میزان جزئی بیشتر بوده اما تفاوت معناداری بین روراستی دو جنس وجود ندارد. گرچه طرحواره‌های خرد زیربنای (غیر) روراست‌ترین تعارف‌ها در زن‌ها و مردها متفاوت بوده و بازتابندۀ تفاوت‌های روان‌شناختی و اجتماعی آنها است، اما طرحوارههای کلان زیربنایی به تبعیت از شناخت توزیعی، مشترک هست.

تأثیر تماس زبانی بر کاربرد حروف‌ربط فارسی در ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی

عبدالحسین حیدری

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.74548

چکیده

تحقیق حاضر به‌کارگیری حروف‌ربط زبان فارسی، توسط گویشوران ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تأثیر آن بر زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی را مطالعه کرده است. داده‌‌‌ها از منابع معتبر ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی ... بیشتر تحقیق حاضر به‌کارگیری حروف‌ربط زبان فارسی، توسط گویشوران ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تأثیر آن بر زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی را مطالعه کرده است. داده‌‌‌ها از منابع معتبر ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تعاملات گویشوران آن زبان در مناطق مرکزی استان اردبیل گردآوری شد. با تحلیل داده‌‌ها براساس معیارهای زبانی و غیرزبانی تمایز رمزگردانی از قرض‌‌‌گیری، مشخص گردید که عمده حروف‌ربط زبان فارسی به‌صورت وام‌واژه در زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، نقش‌آفرینی می‌کنند و تعدادی از آنها نیز طی فرایند رمزگردانی زبانی، در گفتار دوزبانه‌‌ها ظاهر می‌شوند. یافته‌‌های تحقیق در تطابق با دیدگاه میرزاسکاتن (1993، 2006)، می‌‌باشد که پیوستار رمزگردانی-قرض‌‌‌گیری را مکانیزمی برای تکمیل و تثبیت راه‌یابی عناصر از زبانی به زبان دیگر، مطرح کرده است. قرض‌‌‌گیری حروف‌‌ربط فارسی موجب می‌‌شود که گویشوران ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی برای پیوند بندهای جملات مرکب ناهم‌پایه، علاوه بر الگوهای نحوی زبان خود، از الگوهای نحوی زبان فارسی هم استفاده ‌‌‌نمایند. طبق نتایج تحقیق حاضر، این تغییرات نحوی که دلایل کاربردی دارند با سطح دوم رده‌‌بندی عناصر قرضی توماسون و کافمن (1988)، مطابقت دارد که دامنۀ تغییرات نحوی حاصل از وام‌‌گیری حروف‌‌ربط در زبان قرض‌‌گیرنده را، محدود و اندک فرض کرده است.

ساخت اضافه در زبان فارسی از منظر دستور ساخت گلدبرگ

حسین رضویان؛ صدیقه کاوسی تاجکوه؛ سحر بهرامی خورشید

دوره 7، شماره 2 ، آذر 1395، ، صفحه 39-57

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.61524

چکیده

دستور ساخت گلدبرگ یکی از رویکردهای مطرح در زبانشناسی شناختی است که در آن ساخت به عنوان واحد اصلی زبان قلمداد میشود. مقاله حاضر در صدد است تا با تکیه بر مبانی و اصول مطرح در این دستوربه بررسی و تحلیل ... بیشتر

بررسی پیامدهای ترجمه از انگلیسی بر مقولۀ وجهیت در فارسی

محمد عموزاده شادی شاه ناصری

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 21-50

چکیده

در این مقاله برآنیم تا ضمن تبیین فرایند ترجمه به مثاب? کنشی زبانی- فرهنگی، پیامدهای حاصل از تأثیرات پنهان ترجمه از زبان انگلیسی را بر مقول? وجهیت زبان فارسی مورد بررسی قرار دهیم و در قالب یک مطالع? اولیه ... بیشتر

دوره 15 (1403)

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

کلیدواژه‌ها = زبان فارسی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده