سحر بهرامی خورشید؛ سعیده قندی
چکیده
همۀ زبانهای جهان برای تولید واژههای جدید از شیوههای گوناگونی استفاده میکنند. اشتقاق در کنار ترکیب دو فرایند مهم صرفی هستند که نقش اصلی هر دو ساخت صورتواژههای جدید است. در زبان فارسی اشتقاق یکی ...
بیشتر
همۀ زبانهای جهان برای تولید واژههای جدید از شیوههای گوناگونی استفاده میکنند. اشتقاق در کنار ترکیب دو فرایند مهم صرفی هستند که نقش اصلی هر دو ساخت صورتواژههای جدید است. در زبان فارسی اشتقاق یکی از فرایندهای پویا و پرکاربردِ واژهسازی است و از جمله مقولاتی است که از دیرباز مورد مطالعه بسیاری از زبانشناسان ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته است. در قلمروی اشتقاق، زبان فارسی دارای پیشوندها و پسوندهای بسیاری است که با افزوده شدن به واژههای موجود زبان میتوانند واژههای نو بسازند. یکی از این پسوندها، پسوند «ـار» است که از جمله وندهای نیمهزایای زبان فارسی محسوب میشود؛ اگر چه مشاهدات حاکی از آن است که در زمان حاضر مجدداً جزء وندهای زایای فارسی شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی ساخت اشتقاقی [x-ار] در زبان فارسی از منظر انگاره صرف ساخت است. صرف ساخت با بهره جستن از مفهوم ساخت (بهعنوان جفت صورت و معنا) به توصیف واژههای غیرساده میپردازد. این پژوهش تنوعات معنایی نظاممند، طرحوارههای ممکن ناظر بر عملکرد ساخت [x- ار]، زیرطرحواههای آن و نیز ساختار سلسلهمراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان فارسی بررسی میکند. دادههای مورد بررسی در این پژوهش از سه منبع فرهنگ زانسو (کشانی، 1372)، پایگاه دادههای زبان فارسی (PLDB) و شبکۀ هستانشناسی فارسنت گردآوری شدهاند. سپس، واژههای مستخرج در فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که با برچسب منسوخ مشخص شده بودند، کنار گذاشته شدند. این پژوهش، پژوهشی ساختبنیان است که میکوشد به روش توصیفی- تحلیلی الگوهای واژهسازی را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرحوارههای ساختی» تبیین نماید. یافتههای پژوهش گویای آن است که پسوند «ـار» در فارسی امروز دارای هفت معنا (کارکرد) گوناگون است و وندی چندمعنا محسوب میشود. این چندمعنایی، نه در سطح واژههای عینی بلکه در سطح طرحوارههای انتزاعی قابل تبیین است و از اینرو آن را چندمعنایی ساختی مینامند. نتایج نشان میدهد که «هستار مرتبط با مفهوم x» معنای سرنمون ساخت [x- ار] است که به عنوان انتزاعیترین همبستگی صورت و معنای ناظر بر عملکرد این دادهها تلقی میشود.