TY - JOUR ID - 75256 TI - پیشوندواره های زبان فارسی: تحلیل شناختی JO - پژوهشهای زبانی JA - JOLR LA - fa SN - 1026-2288 AU - ذهاب ناظوری, سمیرا AU - نجفیان, آرزو AU - زندی, بهمن AU - سیزواری, مهدی AD - دانشجوی دکتری زبان‌شناسی دانشگاه پیام نور تهران AD - دانشیار زبان شناسی دانشگاه پیام نور تهران AD - استاد زبان شناسی دانشگاه پیام نور تهران AD - استادیار زبان‌شناسی دانشگاه پیام نور تهران Y1 - 2020 PY - 2020 VL - 10 IS - 2 SP - 83 EP - 105 KW - صرف شناختی KW - پیشوندواره KW - مقوله‌سازی KW - پیکربندی KW - مفهوم‌سازی DO - 10.22059/jolr.2019.273141.666454 N2 - شبه‌وند کلمه پرکاربردی است که به پایه‌های مختلف متصل می‌شود، نقش وندی اشتقاقی را بازی می‌کند و کلمات مشتق به وجود می‌آورد. این عناصر زبانی به لحاظ ساختواژی مستقل محسوب می‌شوند ولی در گذر زمان و تحت تأثیر عوامل مختلف معانی مجازی می‌یابند و در ترکیبات اشتقاقی حاضر می‌شوند. در این پژوهش به بررسی موردی دو پیشوندواره زبان فارسی، «خوش، بد-» با دو مفهوم متقابل و با بسامد بسیار زیاد در زبان فارسی، در چارچوب صرف شناختی و با استفاده از مدل هماوند (2011) پرداخته می‌شود. روش گردآوری داده‌ها پیکره‌بنیاد و پیکره مورد استفاده این پژوهش فرهنگ انوری (1381) بوده است. ابتدا تمام واژه‌های دارای این پیشوندواره­ها استخراج و پس از طبقه‌بندی در چارچوب صرف شناختی هماوند تحلیل شدند. این عناصر زبانی دارای هر سه عملیات شناختی «مقوله‌سازی»، «پیکربندی» و «مفهوم‌سازی» هستند. بر اساس عملیات «مقوله‌سازی» این عناصر علاوه بر معنای اصلی و فرهنگ لغتی خود دارای معانی دیگری بودند که شماری از این معانی «پیش‌نمونه» و شماری نیز «حاشیه‌ای» بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو معنای پیش‌نمونه‌ای زیبایی و خوبی و پنج معنای حاشیه‌ای فراوانی، پایبندی، فقدان، مهارت و راحتی بود، و پیشوندواره «بد-» دارای یک معنای پیش‌نمونه‌ای زشتی و پنج معنای حاشیه‌ای فراوانی، عدم پایبندی، دشواری، شدت، برخورداری از ویژگی مثبت. بر اساس عملیات «پیکربندی»، «قلمروهای» مختلف بررسی شدند. هر کدام از این پیشوندواره‌ها دارای قلمروهای مشخص و نماهایی مجزا از این قلمروها بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو قلمرو مقدار و حالت و پیشوندواره «بد-» دارای قلمرو تمایز بود. بر اساس عملکرد «مفهوم‌سازی» به بررسی واژه‌هایی پرداخته شد که دارای پایه مشترک هستند اما عناصر پیشوندی مترادفی بر سر آن‌ها قرار می‌گیرند و «تفاسیر» مختلف معنایی حاصل می‌کنند. یافته­های این پژوهش می‌تواند مؤید این واقعیت باشد که تمام عناصر زبانی دارای مفاهیمی هستند که بیانگر تجربه ذهنی متفاوت سخنوران زبان‌اند و پیشوندها به طور کل و پیشوندواره‌ها به طور خاص از این قاعده مستثناً نیستند. UR - https://jolr.ut.ac.ir/article_75256.html L1 - https://jolr.ut.ac.ir/article_75256_c736da2d89eeac1cf746886306acf8ca.pdf ER -