پژوهشهای زبانی - مقالات آماده انتشار

ساختواژۀ تحلیلی‌پیوندی زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ صرف توزیعی

شبنم مجیدی؛ مهین ناز میردهقان

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 147-172

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.304807.666611

چکیده

در مقالۀ حاضر انگارۀ «صرف توزیعی» به عنوان شالودۀ نظری با هدف تحلیل رده‌شناسی ساختواژی زبان فارسی به کار بسته شده است. بدین‌ترتیب، بر پایۀ یافته‌های نظریۀ صرف توزیعی، گرایش ردۀ ساختواژی زبان ... بیشتر در مقالۀ حاضر انگارۀ «صرف توزیعی» به عنوان شالودۀ نظری با هدف تحلیل رده‌شناسی ساختواژی زبان فارسی به کار بسته شده است. بدین‌ترتیب، بر پایۀ یافته‌های نظریۀ صرف توزیعی، گرایش ردۀ ساختواژی زبان فارسی در نمودار دوبعدی آیکنوالد (2007) که بر اساس معیارهای ساپیر (1921) ارائه‌شده، مورد تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش در پی آنیم تا بدانیم: جایگاه زبان فارسی بر روی محور «پیچیدگی درون ساخت‌های دستوری» کجاست؟ و از منظر «شفافیت مرز میان تکواژها»، زبان فارسی در چه ردۀ زبانی می‌گنجد؟ در رسیدن به اهداف پژوهش، پیکرۀ زبانی متنوعی از متون فارسی، مشتمل بر داستان، درسنامه، فیلمنامه و مقاله‌های مختلف زبان فارسی گردآوری شده است. پیکرۀ یادشده، 24 نوع متن گوناگون معاصر را در برمی‌گیرد و از هریک از آنان، 400 واژه به صورت تصادفی در قالب جمله نمونه‌گیری شده، که در مجموع 9600 واژه را شامل می‌شود. نتایج حاصل از پژوهش حاضر، همراه با حصول عدد 1.506 بر مبنای تحلیل داده‌ها با شاخص کمّی گرینبرگ، نمایانگر آن است که در پاسخ به پرسش اول، گرایش زبان فارسی امروز بر اساس معیار «میزان پیچیدگی درون ساخت‌های دستوری واژه‌ها» یا همان معیار «ترکیب‌پذیری واژه‌ها»، به سوی ردۀ زبان‌های «تحلیلی» است. یافتۀ دیگر پژوهش را در پاسخ به پرسش دوم آن می‌توان چنین برشمرد که زبان فارسی بر اساس معیار «شفافیت مرز تکواژها» که نمایانگر راه‌های اتصال تکواژهاست، به ردۀ زبان‌های «پیوندی» گرایش بیشتری دارد. بدین‌ترتیب، گرایش غالب ساخت‌های صرفی‌نحوی زبان فارسی از منظر صرف توزیعی که تفاوت‌های بنیادین در نوع و شمار تکواژها با صرف واژه‌گرا دارد، در ردۀ زبان‌های «تحلیلی‌پیوندی» قرار می‌گیرد. از این‌رو، انگارۀ دستوری صرف توزیعی نیز تأییدکنندۀ تحلیلی‌پیوندی بودن ردۀ ساختواژی زبان فارسی است؛ با این تفاوت که کمتر شدن عدد کمّی به‌دست‌آمده در این پژوهش، نسبت به یافته‌های پژوهش‌های پیشین، حاکی از آن است که بر پایۀ تقطیع ساختواژی در صرف توزیعی، ساختواژۀ زبان فارسی به ردۀ زبان‌های تحلیلی گرایش بیشتری دارد و به سوی تحلیلی‌تر شدن می‌رود.

ساخت فعل در زبان بلخی

محمود جعفری دهاقی

دوره 1، شماره 1 ، آذر 1389

چکیده

ساخت فعل یکی از مهمترین مقوله‌های دستوری در زبانهای ایرانی است. مقایس? ساخت فعل در زبانها و گویشهای ایرانی می‌تواند بیانگر پیوند این زبانها و بستگی آنها به یک شاخ? زبانی، یعنی زبانهای ایرانی باستان باشد. ... بیشتر

تظاهر آهنگی تکیة دومین در زبان فارسی معاصر

امیرسعید مولودی؛ دکتر محمود بی جن خان

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 127-146

چکیده

کهنموئی‌پور (2003) در چارچوب نظری? واج‌شناسی نوایی و تحت عنوان قاعد? تسطیح معتقد است که در شبک? بازنمایی تکیه، بجز آخرین گروه واجی در سطح گروه آهنگ که تکی? اصلی میگیرد، سایر کلماتی که دارای علامت x در سطح ... بیشتر

طبقه‌بندی افعال وجهی فارسی: پاسخی به توانگر و عموزاده (2009)

نگین ایلخانی‌پور؛ غلامحسین کریمی‌دوستان

دوره 5، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 129-133

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.52664

چکیده

بیشتر

بیستون؛ دی روز ... ام روز

آژیده مقدم

دوره 7، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 137-156

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.59420

چکیده

«بیستون» علاوه بر جایگاه نام بانویی نژاده است که ذکرش در کتاب پهلوی ایادگار زریران رفته است. در این مقاله تلاش شده تا ضمن ارائۀ روش درست خوانش گونۀ پارسی میانۀ واژۀ باستانی *baga-stāna- در متون پهلوی ... بیشتر

تفاوت کاربرد مقوله‌های زبانی و توزیع آنها در جمله در دانش-آموزان بینا و نابینا

طاهره محمودی احمد آبادی؛ منصوره السادات صادقی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 141-159

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.50278

چکیده

لانگاکر ضمن زیر سؤال بردن نظریههای سنتی در مورد مقولههای زبانی توصیفات طرحوارهای از آنهاارائه داد. دستور مدل لانگاکر به چگونگی رمزگذاریزیرنظامهای دستوری مفاهیم مربوط به فضا و زمان و پدیدههای ... بیشتر لانگاکر ضمن زیر سؤال بردن نظریههای سنتی در مورد مقولههای زبانی توصیفات طرحوارهای از آنهاارائه داد. دستور مدل لانگاکر به چگونگی رمزگذاریزیرنظامهای دستوری مفاهیم مربوط به فضا و زمان و پدیدههای شناختی توجه و زاویه دید در زبان میپردازد. پژوهش حاضر میکوشد تا با مقایسه مقولهبندی زبانی در دانشآموزان بینا، کمبینا و نابینا تفاوت میزان آشنایی سه گروه را با مقولههای زبانی و توزیع آنها در جمله آشکار کند. روش: روش نمونهگیری همتایابی فردی بود. بدین ترتیب که افراد بینا از نظر عوامل مختلف اجتماعی متناسب با گروه نابینا-کمبینا انتخاب شدند. ابزار این پژوهش پرسشنامهای محقق ساخته است که پس از رواییسنجی و پایاییسنجی بازبینی شد و سپس روی نمونه اصلی اجرا شد. در این پژوهش در مجموع صد و شصت دانشآموز مقطع دبستان (پیشدبستانی تا پنجم) شرکت داشتند که در مدارس دو استان یزد و قم تحصیل میکردند. یافتهها: دادهها به دو صورت کمی و کیفی تحلیل شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از میانگین بالاتر افراد گروه بینا در اکثر مقولات زبانی مورد سؤال در پرسشنامه بود. همچنین یافتههای این پژوهش همسو با تحقیقات پیشین نشان داد کودکان کمبینا نسبت به دو گروه دیگر اسمهای انتزاعی را در سنین بالاتری فرا میگیرند. نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد افراد گروه نابینا و کمبینا در مقایسه با بینایان در کاربرد مقولههای زبانی اسمی و رابطهای میانگین رتبه پایینتری داشتند. پس میتوان گفت نقص سیستم ادراکی بینایی آسیبی جدی بر فرآیند فراگیری مقولههای رابطهای به میزان گستردهتر و مقولههای اسمی به میزان کمتر وارد میکند.

بررسی نحوی ـ معنایی چند حرف اضافۀ سادۀ زبان کردی (گویش سورانی) بر پایۀ نحو ذره‌بنیاد

ابراهیم مرادی؛ عباسعلی آهنگر؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 141-160

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.72005

چکیده

در نظریۀ نحو ذرهبنیاد، گرههای پایانی، حاوی مؤلفه‌های نحوی- معنایی و کوچک‌تر از تکواژ هستند. بیشتر تکواژها در چندین گره پایانی پخش میشوند؛ بنابراین، تکواژها در درختچهها بازتاب مییابند ... بیشتر در نظریۀ نحو ذرهبنیاد، گرههای پایانی، حاوی مؤلفه‌های نحوی- معنایی و کوچک‌تر از تکواژ هستند. بیشتر تکواژها در چندین گره پایانی پخش میشوند؛ بنابراین، تکواژها در درختچهها بازتاب مییابند و نه در یک گره پایانی. هر گره پایانی حاوی یک مؤلفۀ خاص است. این مؤلفه‌ها در یک سلسله‌مراتب جهانی به نام توالی نقشها چیده میشوند و از اصلِ یک ویژگیِ واژنحوی-یک مؤلّفه-یک هسته پیروی میکنند. در این نظریه مانند رویکرد کارتوگرافیک، جهانیبودن ساختهای نحوی و چینش ثابت شاخص ـ هسته ـ مـتمم پذیرفته میشود. همچنین، واژگان حاوی درختچههایی است که اطلاعات مفهومی و واجی را در خود دارد. در این راستا، در این نظریه،کوچک‌ترین صورت یک مدخل واژگانی چنین است: ـ اطلاعات واجی، درخت نحوی، اطلاعات مفهومی ـ. به علاوه، بازنمون عملیاتی است که درختهای ساختهشده از رهـگذر نحـو را با درختچههای ذخیرهشده در درون مدخلهای واژگانی پیوند میدهد. این نوشتار سـاختار نحوی ـ معنایی چـند حرفاضافۀ سادۀ زبان کردی (سورانی) را به شیوۀ تحلیلی بر پایۀ نحو ذرهبنیاد میکاود. از آنجا که پیچیدگی ساختواژی نشان‌دهندۀ پیچیدگی نحوی است و در شـماری از زبانها رابـطۀ بین تکـواژها و هستههای نحوی/مؤلفه‌های معنایی نمایندۀ آنها یک رابطۀ یک به یک است، در ساخت نحوی زیرین همۀ زبانها باید این رابطه وجود داشته باشد. بررسی دادههای پژوهش حاضر طبق اصل بازتاب بیکر و اصل یکنواختی چامسکی نشان میدهد که اگرچه حروف اضافۀ سادۀ زبان کردی همگی یکتکواژی هستند، همگی، به‌جز حروف اضافۀ l{ (در، مکاننما) که یک مؤلفه دارد(مکان)، بیش از یک مؤلفۀ معنایی دارند، یعنی، بین مؤلفههای معنایی/هستههای نحوی و ساختواژۀ آنها رابطۀ یک به یک وجود ندارد. حرف‌اضافۀ bO: (به، مقصدنما) دو مؤلفۀ مکان و مقصد، حرف‌اضافۀ l{ (از، مبدأنما) سه مؤلفۀ مکان، مبدأ و مقصد، حرف‌اضافۀ b{r{w(به سوی) مؤلفه‌های مکان، مقصد و اندازه و حرف‌اضافۀ ta (تا) سه مؤلفۀ مکان، مقصد و بست دارد. حرف‌اضافه w{/b{ (به، با) در حالت ابزاری دارای مؤلفههای ابزار، بهای، اضافه، مفعولی و فاعلی و در حالت بهای دربردارندۀ مؤلفههای بهای، اضافه، مفعولی و فاعلی است. بعلاوه، پژوهش کنونی شیوۀ چینش مؤلفه‌های این حروفاضافه و دلایل همانندی l{ و w{ را نیز به دست میدهد.

بررسی کنش گفتاری قسم در گفتمان جامعه عمل بازار مدرن ایران با تکیه بر منظورشناسی اجتماعی

حسین طالب‌زاده؛ مهدی بازیار؛ رضا غفارثمر

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 151-169

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.69533

چکیده

علیرغم اهمیت، فراوانی و کاربرد پدیده قسم در اکثر جوامع گفتمانی و فرهنگ‌ها، کنش گفتاری سوگند در قالب نظریات زبانشناسی و زبانشناسی اجتماعی همچون نظریه کنش گفتار و جوامع عمل بررسی نشده است. پژوهش ... بیشتر

شناسایی سازوکارهای عصبی در تحلیل ابهام در ارجاع ضمیری در زبان فارسی

مینا کریمیان؛ محمود بی جن خان؛ سید احمدرضا خاتون آبادی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 153-170

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.283339.666519

چکیده

در یک تحقیق میان‌رشته‌ای، به‌منظور چگونگی درک گفتمان و ایجاد انسجام در یک متن با استفاده از دستگاه الکترومغزنگاری ۳۲ کاناله، آزمایشی برای بررسی نحوۀ پردازش رابطۀ هم‌مرجعی حین هم‌مرجع شدن عبارت ارجاعی ... بیشتر در یک تحقیق میان‌رشته‌ای، به‌منظور چگونگی درک گفتمان و ایجاد انسجام در یک متن با استفاده از دستگاه الکترومغزنگاری ۳۲ کاناله، آزمایشی برای بررسی نحوۀ پردازش رابطۀ هم‌مرجعی حین هم‌مرجع شدن عبارت ارجاعی ضمیری با عبارت پیشینه با استفاده از روش پتانسیل رخداد– وابسته (ای‌آرپی) انجام شد. در این تحقیق، متن‌های دوجمله‌ای به زبان فارسی طراحی شدند. برای تحلیل دقت ارجاع ضمیری شخصی "او" در جملۀ دوم هر متن، دو حالت پایه و ابهام در ارجاع بسته به پیشینه‌های بالقوۀ موجود در جملۀ نخست مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج به‌دست آمده از مقایسۀ حالت ابهام نسبت به حالت پایه با توجه به اصل میزان در دسترس بودن پیشینه حاکی از وجود مولفه‌های ای‌آرپی است که برای تحلیل دقت ارجاع میان تمام زبان‌ها مشترک است. در این پژوهش، با استفاده از طراحی آزمونی مطابق با مدل‌های روان‌شناسی زبان، نقش گفتمانی و هزینۀ پردازش حالت ابهام در ارجاع نسبت به حالت پایه با حضور دو مولفۀ Nref و LAN مشخص شد. مولفۀ Nref نشان‌دهندۀ دشواری در برقراری رابطۀ هم‌مرجعی میان یک عبارت ارجاعی با دو پیشینۀ بالقوه در متن است. دو پیشینۀ بالقوه در جملۀ نخست باید به یک میزان مبهم باشند تا باعث تحریک و ایجاد مولفۀ Nref شوند. بررسی افزایش شدت مولفۀ LAN که نشان‌دهندۀ افزایش فعالیت حافظۀ کاری است، تحلیل مناسبی برای دقت ارجاع و تعیین میزان سهولت در ایجاد ارجاع ارائه می‌دهد.در مطالعۀ اصل میزان در دسترس بودن پیشینه، با استفاده از دو عنصر مهم نقش گفتمانی و هزینۀ پردازش سازوکارهای عصبی در تحلیل دقت ارجاع مورد مطالعه قرار گرفتند. این دو مولفه بیانگر دشواری در بازنمایی مجدد پیشینۀ صحیح و ایجاد رابطۀ هم‌مرجعی میان ضمیر ارجاعی و دو پیشینۀ موجود در متن است. از آنجایی‌که تشکیل رابطۀ هم‌مرجعی از طریق ضمیر ارجاعی در حالت ابهام در ارجاع نسبت به حالت پایه سخت‌تر است، هزینۀ پردازش آن به خاطر عدم برجستگی پیشینه نیز بیشتر است.

سبک شناسی گفتمانِ داستان کوتاه «دهلیز» از منظر فرانقش های «اندیشگانی» و «متنی» بر اساس دستور نقش گرای نظام مند هلیدی

رضا قنبری عبدالملکی؛ آیلین فیروزیان پوراصفهانی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 169-192

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.317625.666693

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل سبک گفتمانِ داستان «دهلیز» اثر هوشنگ گلشیری، کاربرد زبان را در این متن بر مبنای دستور نقشگرای نظاممند مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی در این جستار، آن است که عناصر ... بیشتر پژوهش حاضر با هدف تحلیل سبک گفتمانِ داستان «دهلیز» اثر هوشنگ گلشیری، کاربرد زبان را در این متن بر مبنای دستور نقشگرای نظاممند مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی در این جستار، آن است که عناصر زبانیِ داستان در بازنمود واقعیتهای سیاسی و اجتماعیِ عصر تا چه حد موفق بودهاند؟ نگارندگان برای دستیابی به پاسخ این پرسش، متن داستان را با توجه به فرانقشهای مطرح در نظریۀ هلیدی مورد بررسی قرار داده تا نشان دهند که تصاویر ذهنی گلشیری از واقعیت چگونه در زبان نوشتۀ او رمزگذاری شدهاند. در داستان مورد بحث، 239 فرایند فعلی مشاهده شد که نگارندگان همۀ آنها را بر اساس الگوی تحلیل دستور نقشگرا مورد بررسی قرار دادند، اما به دلیل محدودیت حجم مقاله، صرفاً به ذکر چند نمونۀ شاخص از هر فرایند اکتفا شد. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. بدین نحو که در ابتدا همۀ افعال موجود در متن استخراج و بسامد فرایندهای بهکاررفته در آنها مشخص گردید؛ سپس مطابق روش هلیدی به گروهبندی و تحلیل آنها پرداخته شد. در میان فرانقشهای سهگانه، تمرکز مقالۀ حاضر بر فرانقشهای اندیشگانی و متنی است. یافتههای پژوهش بیانگر کاربست بیشتر فرایندهای مادی، رفتاری و رابطهای و بسامد کمتر فرایندهای وجودی، ذهنی و کلامی است. فرکانس بالای فرایند مادی در داستان، مناسبت آن را با بافت تاریخیِ جامعۀ عصر گلشیری منعکس میسازد که همزمان بوده است با رشد تفکر سرمایهداری و توسعۀ صنعت در ایران. همچنین این فرایند نشان‏ میدهد که نویسنده در گفتمان خود در پیِ ملموس نشان دادن نگرشش نسبت به اوضاع سیاسی جامعه است. در مقایسه با فرایند مادی، فرایندهای ذهنی از بسامدی کمتر برخوردارند که حاکی از آن است که نویسنده احساسات و ویژگیهای ذهنی خود و مشارکین گفتمان را کمتر وارد داستان نموده است. کاربرد فراوان وجه اخباری و افعال ماضی عواملی هستند که باعث پیدایش میزان قطعیت بالایی در گفتمان شدهاند.

بازنگری ساخت هجایی در زبان کردی مرکزی

آزاد محمدی؛ محمود بی جن خان

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 173-198

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.303522.666606

چکیده

پژوهش حاضر با بررسی واجی ساخت هجا در زبان کردی مرکزی (سورانی) و مطابقت آن با دیدگاههایی که بر اساس نظام نوشتاری، زبان کردی را دارای ساختهای هجایی CGVCC، CCVC و CCVCCC (به ترتیب بسامد در مطالعات پیشین) میدانند، ... بیشتر پژوهش حاضر با بررسی واجی ساخت هجا در زبان کردی مرکزی (سورانی) و مطابقت آن با دیدگاههایی که بر اساس نظام نوشتاری، زبان کردی را دارای ساختهای هجایی CGVCC، CCVC و CCVCCC (به ترتیب بسامد در مطالعات پیشین) میدانند، حضور واکة نرم افراشتة پیشین I/‌/ در زیرساخت واجی و یا درج در طی مراحل اشتقاق در گذر به روساخت آوایی را مورد سنجش قرار میدهد. بدین منظور هم از شواهد درونزبانی و هم برونزبانی بهره گرفته میشود. علاوه بر پیکرهای صوتی از گویشوران مریوان و سلیمانیه، شم زبانی گویشوران با پرسشنامههایی دربارة تعیین هجاهای یک واژه سنجیده شده و دادههای اصلی این پژوهش را تشکیل میدهند. شم زبانی گویشوران در کنار شواهدی از تغییرات واکه در واژههای همخانواده و وامواژهها، دادههای درزمانی تغییر واکهها، قواعد واجی با حوزة عملکرد هجا، سلسلهمراتب رسایی و انتخاب رساترین عنصر در مرکز هجا و نیز انتخاب دیگر عناصر همخوانی بهعنوان آغازه یا پایانه، شواهدی هستند که در کنار شواهد آکوستیکی که بیشتر جنبة آوایی دارد، ساخت هجایی زیرساختی در زبان کردی مرکزی را تبیین میکنند. مولفههای اصلی واجشناسی زایشی از قبیل ارجاع به بازنماییهای دوگانة زیرساختی و روساختی و قواعد واجی مرتبط در اشتقاق به‌صورت آوایی در کنار قواعد واجآرایی بر توزیع عناصر سازندة ساخت هجایی در تبیین این ساخت مورد استفاده قرار گرفته و مبانی نظری پژوهش را تشکیل میدهند. نتایج پژوهش نشان میدهد که از دو فرضیة رقیب برای حضور واکة I/‌/ در روساخت: ۱) حضور در زیرساخت واجی و نگاشت پایا به روساخت؛ ۲) عدم حضور در بازنمایی واجی و ظهور در بازنمایی آوایی تحت تأثیر قاعدة درج واکه، در چارچوب استدلالهای واجشناختی فرضیة اول به اثبات میرسد. با پذیرش حضور این واکه در زیرساخت واجی و عدم تفاوت بین غلت و دیگر همخوانها در جایگاه دوم خوشة آغازه، خوشة آغازین تشکیل نمیشود و ساخت هجایی در زبان کردی مرکزی همانند زبان فارسی معیار به ساخت CV(C)(C) تقلیل مییابد. تنها در روساخت آوایی و به علت محل تولید مشترک غلت و واکة‌ افراشتة پیش از خود، واکه حذف و توالی همخوان-غلت، خوشة آغازین میسازد.

بررسی ساختواژی و معناشناختی پسوند کوچک ساز «چه»در زبان فارسی

رضا مقدم کیا؛ اکرم شفیعی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 161-180

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.50280

چکیده

کوچک سازی فرآیندی است که از رهگذر آن معنای اصلی کوچک ‌بودن در ابعاد و اندازه و معانی ضمنی دیگر همچون بیان احساس، تحقیر، تشبیه، نسبت و مانند آنها به یک صورت زبانی افزوده می‌شود و به این طریق مفاهیم متعدد ... بیشتر کوچک سازی فرآیندی است که از رهگذر آن معنای اصلی کوچک ‌بودن در ابعاد و اندازه و معانی ضمنی دیگر همچون بیان احساس، تحقیر، تشبیه، نسبت و مانند آنها به یک صورت زبانی افزوده می‌شود و به این طریق مفاهیم متعدد تولید شده و زبان‌ از داشتن چند واژه‌ جداگانه برای بیان آن معانی بی‌نیاز می‌شود. از این رو، مطالعه کوچک‌سازی در حوزه معنی‌شناسی جذابیت دارد و مهم‌ترین مسائل‌ نظری مورد توجه پژوهشگران در این حوزه یکی پاسخ به این سؤال است که معانی متعدد عناصر کوچک‌ساز به لحاظ درزمانی چگونه از یک معنای واحد مشتق شده‌اند و دیگر اینکه چگونه می‌توان وجود این معانی متعدد را به لحاظ هم‌زمانی توجیه کرد. ژورافسکی (1996) یکی از محققانی است که در باره معنی‌شناسی کوچک‌سازی تحقیق کرده است. وی معتقد است که معانی متعدد وندهای کوچک‌ساز گسترش‌هایی از مفاهیم مرکزی کودک/ کوچک/ جنس مؤنث‌اند که با ساز و کار‌های مختلف تغییرِ معنی از قبیل استعاره، استنتاج، تعمیم و انتزاع لامدا، به سه معنی ذکر شده مربوط می‌شوند. به رغم اهمیت و کاربرد فراوان صورت‌های کوچک‌شده در زبان فارسی، تا کنون هیچ‌گونه بحث نظری یا تحقیق علمی در این زمینه انجام نشده است و پژوهشگران در بررسی این پدیده عموماً به ذکر مطالب کلی و معرفی انواع وندها و معانی تحت‌الفظی آنها بسنده کرده ‌و به جنبه‌های کاربردشناختی و صرفی این عناصر توجهی نشان نداده‌اند. در پژوهش حاضر می‌کوشیم ساختواژه و معانی مختلف پسوند کوچک‌ساز ‘چه’ را با الهام از دیدگاه‌های ژورافسکی (1996) و اشنایدر (2003) بررسی کنیم.

ساخت اضافه در زبان فارسی: بررسی پیکره‌بنیاد

مینو نساجیان؛ راضیه شجاعی؛ محمد بحرانی

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 161-182

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.72007

چکیده

ساخت اضافه همواره در نظریه‎های مختلف زبان‎شناسی نظیر آوایی، ساختواژی و نحوی حائز اهمیت بوده است و زبان‎شناسان ایرانی تاکنون تحلیل‎های متفاوتی از این ساخت به دست داده‎اند. عدم تظاهر کسرۀ اضافه ... بیشتر ساخت اضافه همواره در نظریه‎های مختلف زبان‎شناسی نظیر آوایی، ساختواژی و نحوی حائز اهمیت بوده است و زبان‎شناسان ایرانی تاکنون تحلیل‎های متفاوتی از این ساخت به دست داده‎اند. عدم تظاهر کسرۀ اضافه در نوشتار، ابهامات بسیاری را در تحلیل و درک متون فارسی موجب شده است و برنامه‌های مختلف پردازش زبان اعم از برچسب‌زن اجزای کلام، تشخیص موجودیت‌های نام‌مند، تشخیص کلمات هم‌مرجع، تبدیل متن به گفتار، ترجمة ماشینی، تجزیة نحوی جملات و غیره را با چالش‌های بسیاری روبرو ساخته است. به همین روی، شناسایی جایگاه این عنصر از مهم‎ترین چالش‎های پردازش متون زبان فارسی به‎شمار می‎رود. پژوهش حاضر می‎کوشد تا به شیوه‎ای تحلیلی و پیکره‎بنیاد و از منظر دستور وابستگی به بررسی ساخت اضافه بپردازد. از آنجا که دستور وابستگی به لحاظ سادگی، استفاده کم از فضای حافظه رایانه و تسریع در امر پردازش در مطالعات پردازش متن در حوزة زبان‎شناسی رایانشی از اهمیت چشمگیری برخوردار است، بهترین پایگاه نظری را برای این دست مطالعات فراهم می‌آورد. به همین سبب، پژوهش حاضر در تلاش است تا با استفاده از این دستور روشی قاعده‌مند جهت تشخیص کلمات حاوی نشانۀ کسرۀ اضافه در متون فارسی ارائه دهد. بدین منظور، با ارائة کلیة ساخت‌های نمونه‌ای که حاوی نشانة اضافه هستند و از پیکرة وابستگی زبان فارسی دانشگاه اوپسالا استخراج شده‌اند، در چارچوب دستور وابستگی به تجزیه و تحلیل آن‌ها خواهیم پرداخت. از رهگذر این بررسی، تنها هفت قاعدۀ منطقی برای درج کسرۀ اضافه در گروه‌های غیرفعلی اعم از گروه‎های اسمی، صفتی، حرف‎ اضافه‎ای، قیدی، گروه‌هایی با بیش از یک وابستة پسین، گروه‌هایی با بیش از یک وابسته از نوع گروه و ساخت‌های همپایه استخراج می‎شود که با استناد به آن‌ها می‎توان در انواع پیکره‌های وابستگی و سامانه‎های رایانه‎ای مبتنی بر تجزیة وابستگی به شناسایی جایگاه نشانۀ اضافه پرداخت. افزون ‌بر این، در این پژوهش به جایگاه‌های نشانة اضافه‌‌ای نیز اشاره خواهد شد که تاکنون در پژوهش‌های نظری و رایانه‌ای پیشین به‌ آن‌ها پرداخته نشده است.

نگرشی تکلیف- محور از نوسانات انگیزشی فارسی آموزان خارجی در حال تحصیل در ایران (فارسی آموزان عرب و چینی سطح مقدماتی و میانی)

زهرا عباسی؛ هادی یعقوبی نژاد

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 171-194

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.69534

چکیده

انگیزش در یادگیری زبان جدید بر محوریت شخص و زمان استوار است. انگیزش فراگیران زبانی در طول زمان نوساناتی تدریجی را تجربه می‏نماید و تصویر شخص از خودش در هر یک از بازه‏های زمانی تحقیق متفاوت است. بررسی ... بیشتر انگیزش در یادگیری زبان جدید بر محوریت شخص و زمان استوار است. انگیزش فراگیران زبانی در طول زمان نوساناتی تدریجی را تجربه می‏نماید و تصویر شخص از خودش در هر یک از بازه‏های زمانی تحقیق متفاوت است. بررسی تعامل موجود میان بازه‏های زمانی مختلف در شکل‎گیری زبان دوم حوزۀ تحقیقاتی جدیدی است (دی بات، 2015). به‏‏منظور واکاوی این ماهیت تعاملی، تحقیق حاضر پویایی موجود در انگیزش گروهی از فارسی‏آموزان را در بازۀ زمانی طولانی‏تری مورد مطالعه قرار داده که خود این بازه‏ متشکل از تکالیفی بود که در بازۀ زمانی کوتاه‌تر انجام می‏گرفتند. بدین منظور 96 نفر از فارسی‏آموزان سطح مقدماتی و میانی چینی و عرب‌زبان در آغاز ترم تحصیلی (پیش از انجام تکالیف انگیزشی) و پایان‌ترم (پس از انجام تکالیف انگیزشی) مورد مطالعه قرار گرفتند تا تصویر روشن‏تری از عناصر انگیزشی مختلف در طول زمان در آنها به دست آید. نتایج تحقیق بازنمودهای متفاوتی را از مؤلفه‏های نظام خودهای انگیزشی زبان دوم در طول بازه‏های زمانی مختلف تحقیق آشکار ساخت. صرف‏نظر از بازنمود تدریجی این مؤلفه‏ها، نتایج آزمون آنووا نشان داد که تفاوت‏های معناداری بین نمرات هر یک از این مؤلفه‏ها در هر یک از بازه‏های زمانی وجود داشتند و این به‏‏خوبی تأثیر فعالیت‏های انگیزشی در طول ترم را بر افزایش سطح مؤلفه‏های انگیزشی (خود آرمانی، خود بایدی و تجربۀ یادگیری) در پایان ترم در همه گروه‏های فارسی‏آموزان اعم از عرب‌زبان و چینی در دو سطح مقدماتی و میانی مشخص می‏سازد.

تحلیل انتقادی گفتمان چانه زنی

لادن جواهری؛ روناک مرادی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 171-192

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.282199.666511

چکیده

تحلیل گفتمان به بررسی تأثیر روابط انسانی، جنسیتی، فرهنگی و ارزشهای اجتماعی بر گفتمان میپردازد و چگونگی نمایش این روابط در متن را مطالعه میکند. در این راستا، این پژوهش در بررسی پدیده اجتماعی چانهزنی ... بیشتر تحلیل گفتمان به بررسی تأثیر روابط انسانی، جنسیتی، فرهنگی و ارزشهای اجتماعی بر گفتمان میپردازد و چگونگی نمایش این روابط در متن را مطالعه میکند. در این راستا، این پژوهش در بررسی پدیده اجتماعی چانهزنی از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی با توجه به فرآیند کنترل ذهن مخاطب بهره میگیرد. به باور فوکو، قدرت محدود به ساختار تعاملی از پیش تعیین‌شده‌ای نیست و مشارکان کلام بهواسطه ماهیت غیرقطعی قدرت، در گفتمانهای مختلف نقشهای متفاوتی ایفا میکنند. دادههای این تحقیق به صورت میدانی و با استفاده از پرسشنامه (164 عدد) و گفتگوی ضبط شده (850 دقیقه) در سه منطقه از شهر کرمانشاه جمعآوری گردید. تحلیل دادهها نشان داد که مشارکان کلام از سازوکارهای زبانی ویژهای در سطوح خرد (واژگانی و نحوی) و کلان (آوایی و معنایی) برای نیل به اهداف خود در چانهزنی سود میبرند. در این میان، کاربرد واژههای گفتمانمدار بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است. همچنین، سه راهکار گفتمانی متداول در چانهزنی مشاهده شد که شامل دستاویز قرار دادن باورهای مذهبی، تمسک جستن به آیین و آداب‌ورسوم قومی و عرق بومیگری و طرح مشکلات اقتصادی، اجتماعی و طبقاتی است. نتایج به دست آمده نشان میدهند که مشارکان چانهزنی که شامل فروشنده و خریدار هستند، نقشهای گفتمانی متفاوتی را ایفا میکنند که باعث میشود چانهزنی در دسته گفتمانهای معکوس، به تعبیر فوکو، قرار بگیرد. فروشنده، در سلسلهمراتب قدرت، به واسطه داشتن جایگاه مالکیت مشارک فرادست و خریدار مشارک فرودست است؛ اما در فرایند کنترل ذهن، این خریدار است که بهصورت پنهانی سعی در کنترل فروشنده در راستای خواسته خود است؛ از اینرو، خریدار نقش کنترلگری را دارد که از پایین به بالا بر مشارک فرادست اعمال قدرت میکند. با توجه به اینکه کنترل ذهن فروشنده بدون اقناع وی و بدون ایجاد تغییر یا جهتدادن به جهانبینی مخاطب میسر نیست، چانهزنی در دسته کارهای رتوریک طبقهبندی میشود و خریدار در فرایند خرید، نقش رتور را دارد.

بررسی روان-زبان‌شناختی تأثیر نمود دستوری بر تفسیر ضمیر فاعلی مبهم و روابط گفتمانی در زبان فارسی

رامین گلشائی؛ بهناز مختاری؛ فریده حق بین

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 193-218

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.314515.666673

چکیده

نمود دستوری کیفیت انجام رویداد توسط فعل را عمدتاً در قالب یکی از دو حالت پایان‌یافته (تام) یا در جریان (ناقص) نشان می‌دهد. در این مقاله تأثیر روان‌شناختی نمود تام و ناقص بر برجسته‌سازی مشارکان مختلف ... بیشتر نمود دستوری کیفیت انجام رویداد توسط فعل را عمدتاً در قالب یکی از دو حالت پایان‌یافته (تام) یا در جریان (ناقص) نشان می‌دهد. در این مقاله تأثیر روان‌شناختی نمود تام و ناقص بر برجسته‌سازی مشارکان مختلف رویداد در قالب تفسیر ضمیر فاعلی سوم‌شخص مفرد و گزینش روابط گفتمانی در زبان فارسی بررسی شده است. برای این منظور، تعداد 75 نفر گویشور فارسی‌زبان در آزمون تکمیل داستان شرکت کردند. در این آزمون از آزمودنی‌ها خواسته شد که بعد از خواندن جمله‌ای با معنی انتقال مالکیت در سه نمود تام، ناقص و ناقص استمراری جملة دوم سناریو را که با ضمیر فاعلی مبهم «او» آغاز می‌شد، تکمیل کنند. سناریوهای آزمون شامل 18 سناریوی اصلی و 20 سناریوی انحرافی بود. داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از آزمون معنی‌داری مجذور کای در نرم‌افزار اس.پی.اس.اس تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که اولاً ارجاع به نقش معنایی مبدأ در جایگاه فاعل عموماً در همة نمودها بیشتر از ارجاع به نقش معنایی هدف بوده است. این یافته به منزلة تأیید فرضیة «بیان نخست» در مورد تفسیر ضمیر فاعلی مبهم در زبان فارسی تفسیر شد. دوم، نوع نمود دستوری رابطة معنی‌داری با ارجاع ضمیر فاعلی مبهمِ جملة دوم به مبدأ یا هدف جملة نخست دارد به‌گونه‌ای که در نمود تام ارجاع به مبدأ کمتر و ارجاع به هدف بیشتر از نمودهای ناقص است. سوم، نوع نمود با نوع رابطة گفتمانی که میان جملة اول و دوم برقرار می‌شود رابطة معنی‌دار دارد. درواقع، هنگامی‌که جملۀ نخست دارای نمود تام است، رابطۀ گفتمانی جملۀ دوم با جملۀ اول در جهت تمرکز بر هدف جملۀ اول و بسط اثر رویداد اول است و هنگامی‌که نمود ناقص است، رابطۀ گفتمانی بین دو جمله از نوع توضیح و تشریح جزئیات رویداد با تمرکز بر مبدأ در جملة اول است. درمجموع، یافته‌های حاصل از این پژوهش از فرضیه‌های «بیان نخست» و «ساختار رویداد» که در خصوص تفسیر ضمایر فاعلی مبهم مطرح بوده‌اند پشتیبانی می‌کند.

بررسی شناختی ساخت معنای به گویانه از طریق فرایند منفی سازی در زبان فارسی

سجاد موسوی؛ ارسلان گلفام؛ فردوس آقاگلزاده؛ عالیه کامبوزیا

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 199-222

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.296445.666574

چکیده

هدف این مقاله تبیین ساخت معنای بهگویانه از طریق فرایند منفیسازی در چارچوب زبانشناسی شناختی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که سازوکار شناختی منفیسازی به چه نحوی عمل میکند که باعث ساخت ... بیشتر هدف این مقاله تبیین ساخت معنای بهگویانه از طریق فرایند منفیسازی در چارچوب زبانشناسی شناختی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که سازوکار شناختی منفیسازی به چه نحوی عمل میکند که باعث ساخت معنای بهگویانه و به تبع آن انگیختگی ساختارهای زبانی بهگویانه میشود. مقالۀ حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین بهگویی در زبان فارسی میپردازد. دادهها نیز به روش دستی اکثراً از منابع کتابخانهای که شامل چند فرهنگ لغت زبان فارسی بود گردآوری شدند. در این پژوهش نشان داده میشود که فرایند شناختی منفیسازی توسط مفهومساز به طور ارادی بر روی محتوای مفهومی خوشایند اعمال میشود و به تبع آن محتوای مفهومی خوشایند فعال میشود و مورد توجه قرار میگیرد. براساس فرایند منفیسازی، مفهوم خوشایند نفیشده از طریق ساختارهای نفی صرفی و جملهای در سطح زبانی نمود آوایی مییابد و از شدت توجه به مفهوم ناخوشایند که در سطح زبانی بازنمایی نشده است کاسته میشود. به علت بازنمایی مفهوم خوشایند انکار شده در سطح زبانی و براساس نوع الگوی توزیع توجه هدایت شده که در قالب صورتهای زبانی نفی رمزگذاری شده است، گوینده سعی میکند قسمتی از منابع توجهی بر روی مفهوم خوشایند توزیع شود و از شدت توجه بر روی مفهوم ناخوشایند بکاهد. در واقع، گوینده به جای رمزگذاری مستقیم مفهوم ناخوشایند در سطح زبانی، از شیوهای غیرمستقیم استفاده میکند و «مفهوم خوشایند نفیشده» را رمزگذاری میکند. در این ارجاع غیرمستقیم، شدت توجه کمتری به مفهوم ناخوشایند نسبت به زمانی که آن مفهوم مستقیما در زبان بازنمایی میشود اختصاص مییابد. بنابراین، ساختارهای زبانی نفی، مفاهیم را به گونهای ساختاربندی میکنند که پنجرۀ توجه بر روی جنبههای ناخوشایند موجودیت مورد نظر باز نمیشود و آنها را در کانون توجه قرار نمیدهد و از این طریق معنای بهگویانه ساخته میشود. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر، تاکیدی دوباره بر تعامل و همپوشانی زبان و دیگر تواناییهای شناختی عام است.

بازشناسی واژه‌های مشتق در ذهن گویشوران زبان فارسی از منظر روانشناسی زبان و کاربرد آن در واژه گزینی

آرزو نجفیان

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 181-198

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.50281

چکیده

یکی از پرسش‌های اساسی در حوزه دسترسی واژگانی و چگونگی بازشناسی واژهها در واژگان ذهنی، این است که سخنگوی زبان هنگام مواجهه با واژههای پیچیده جدید، چگونه می‌تواند به معنای آن دسترسی پیدا کند و عوامل ... بیشتر یکی از پرسش‌های اساسی در حوزه دسترسی واژگانی و چگونگی بازشناسی واژهها در واژگان ذهنی، این است که سخنگوی زبان هنگام مواجهه با واژههای پیچیده جدید، چگونه می‌تواند به معنای آن دسترسی پیدا کند و عوامل موثر بر سرعت این دسترسی کدامند؟ پژوهش حاضر به صورت تجربی برخی از عوامل مؤثر بر سرعت دسترسی به واژههای مشتق را در ذهن گویشوران زبان فارسی محک زده و با انجام یک آزمون تصمیم گیری واژگانی بر روی 60 نفر از گویشوران تحصیل کرده زبان فارسی زمان واکنش و درصد خطای تعدادی از واژههای مشتق (پیشوندی و پسوندی) و تعدادی واژهنما را با هم مقایسه کرده است و تأثیر سه عامل بسامد کل واژه، بسامد پایه واژه و شمار خانوادگی ریشه رابر میزان سرعت و صحت دسترسی به واژه، در ذهن فارسی زبانان مورد سنجش قرار داده است. شناخت این گونه عوامل و رعایت اصول آن در امر واژهگزینی می‌تواند میزان پذیرش واژههای جدید را در جامعه فارسیزبان افزایش دهد. نتایج نشان داد که عامل بسامد کل واژه به گونهای معنادار زمان واکنش به واژه های مشتق را تسریع بخشیده و درصد خطا را نیز کاهش میدهد اما عوامل بسامد پایه و شمار خانوادگی ریشه معنادار نبودند. مقاله حاضر با استناد به نتایج به دست آمده راهکارهایی برای ارتقاء سطح پذیرش روان‌شناختی واژههای گزینش شده فرهنگستان زبان پیشنهاد میکند.

انتخاب راهبردهای کنش گفتاری تقاضا در زبان کردی بر اساس دو عامل اجتماعی جنسیت و قدرت

چیا شیخ محمدی؛ ناهید یاراحمد زهی؛ امیر محمدیان

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 183-202

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.72008

چکیده

پژوهش حاضر که در حوزۀ کاربردشناسی و جامعه‌شناسی زبان انجام‌شده، به بررسی و تحلیل نوع و تعداد راهبردهای بیان تقاضا در زبان کردی-گویش مُکری- با در نظر گرفتن تأثیر یا عدم تأثیر عوامل اجتماعی نظیر جنسیت ... بیشتر پژوهش حاضر که در حوزۀ کاربردشناسی و جامعه‌شناسی زبان انجام‌شده، به بررسی و تحلیل نوع و تعداد راهبردهای بیان تقاضا در زبان کردی-گویش مُکری- با در نظر گرفتن تأثیر یا عدم تأثیر عوامل اجتماعی نظیر جنسیت کاربر زبانی و سطح قدرت مخاطب می‌پردازد. بدین منظور، جهت گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامۀ آزمون تکمیل گفتمان حاوی 12 موقعیت میان 130 نفر از گویشوران کردزبان (زن و مرد به تعداد مساوی با محدودۀ سنی بین 25 تا 35 سال و حداقل سطح سواد کارشناسی) بومی شهرستان مهاباد واقع در جنوب استان آذربایجان غربی توزیع گردید. علاوه بر پرسش‌نامه از روش مشاهدۀ مستقیم (حدوداً 7 ساعت ضبط مکالمۀ روزمره‌ در موقعیت‌های مختلف اما کاملاً طبیعی و غیر تصادفی) استفاده شد تا بتوان داده‌هایی معتبر به لحاظ آماری جمع‌آوری نمود. الگوی درک کنش‌های گفتاری بین فرهنگی بلوم-کولکا، هاوس و کاسپر (1989) به عنوان چارچوب نظری اصلی پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. در کنار این الگو، از راهبردهای ادب براون و لوینسون (1987) نیز به عنوان ابزاری کمکی بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد که تفاوت بین زن و مرد در انتخاب نوع راهبردهای بیان تقاضا معنادار است و سطح قدرت مخاطب بر روی انتخاب راهبردها تأثیر معنادار می‌گذاشته و نیز انتخاب راهبردها در هر دو جنس فارغ از تفاوت آنها در سطح قدرت نیست. در رابطه با راهکارهای حمایتی از «وجهۀ مثبت و منفی» در نظریه ادب زبانی براون و لوینسون (1987) باید گفت که نتایج این پژوهش در زمینۀ تمایل به ارتباط و تعامل افراد با یکدیگر به‌عنوان اعضای یک گروه واحد با مفهوم وجهۀ مثبت سازگار است. همچنین، یافته‌های این پژوهش متضمن این نکته است که زبان‌شناسان در مقام برنامه‌ریزان آموزشی، می‌بایست به تبیین تفاوت‌های جامعه‌شناختی زبان در امر تدریس زبان کردی به غیر کردزبانان بپردازند تا از مشکلات و نقایص احتمالی در ارتباطات و تعاملات فردی این زبان‌آموزان با افراد کردزبان کاسته شود.

حذف فعل بدون مرجع زبانی (از اِضمار تا مجوزدهی غیرمستقیم)

انیس وحید؛ فریده حق بین

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 193-217

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.270002.666428

چکیده

در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به ... بیشتر در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به سطح واجی زبان دلالت دارد؛ این در حالی است که «اضمار» به حذف در سطح نحوی (و نیز کاربردی و حتی شناختی) زبان اشاره دارد. از این رو در تبیین دادههای مورد بحث، از اصطلاح «اضمار فعل» بهره خواهیم برد. پس از آن، انواع اضمار فعل در الکتاب معرفی و دستهبندی جدیدی از آن با توجه به دلیل حذف پیشنهاد شده است؛ بر این اساس میتوان دلیل حذف فعل را حضور گوینده و شنونده در بافت موقعیتی یا فرهنگی مشترک و یا حضور عاملی زبانی (دستوری) دانست. علاوه بر این، در این مقاله دادهها از منظری متفاوت مورد توجه قرار گرفتهاند؛ از منظر مدلی صوری که برای تحلـیل زبان طبیعی به‌کار برده میشود: مدلی همچون «دستور موازی». چرا که دادهها هر چند که برآمده از بافتی تاریخی هستند، میتوانند در نمونههای زنده زبانهای دنیا تناظرهایی داشته باشند. در چارچوب دستور موازی، پیشنهاد کردهایم تا سطحی شناختی میان روساخت نحوی دادهها و مرجع غیرزبانی‌شان در نظر گرفته شود؛ سطحی که گوینده و شنونده را قادر میسازد که عبارت حذفی را با وجود ساخت حداقلی نحوی تولید و یا درک کنند و آن را با مرجع غیرزبانیش به درستی مرتبط سازند. ارتباط میان داده و مرجع غیرزبانیش در قالب سازوکاری از دستور موازی که به «مجوزدهی غیرمستقیم» معروف است تبیین شده است. سازوکاری که به نظر میرسد با «تقدیر» که فرایندی تعبیری در دستور زبان عربی دوره میانه است شباهتهایی دارد. پیشنهاد ما هم‌چنین با مدل کلی ساخت ذهن که توسط جکندوف (1997، 2002، 2010) مطرح شده، هماهنگ میباشد و علاوه بر آن میتواند جنبههایی از حذف بافتی در عربی دوره میانه را که با کلید واژه «حال» بیان شده تبیین نماید.

سطوح بازنمایی برخی ساخت های زبان فارسی در چارچوب دستور نقش‌نمای واژگانی

ساره عبداللهی؛ فریده حق بین؛ مسعود قیومی

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 195-214

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.69535

چکیده

دستورنقشنمای واژگانی یکی از دستورهای زایشی غیرگشتاری است که امروزه مبنای تحلیل و تهیه دادگان درختی در زبانشناسی رایانشی قرارگرفته است. از جمله ویژگیهای این دستور آن است که در آن ... بیشتر دستورنقشنمای واژگانی یکی از دستورهای زایشی غیرگشتاری است که امروزه مبنای تحلیل و تهیه دادگان درختی در زبانشناسی رایانشی قرارگرفته است. از جمله ویژگیهای این دستور آن است که در آن بهجای تبدیل یک ساخت زیرین با کمک گشتار به روساخت، تنها یک ساخت ظاهری درنظر گرفته میشود و ازاین‌رو، این دستور به وجود گشتار قائل نیست. مهمترین ویژگی این دستور این است که در آن چند سطح بهطور موازی برای نمایش اطلاعات زبانشناختی وجود دارد. دو سطح اصلی در این دستور عبارت‌اند از سطح ساخت سازهای که ساختار سلسلهمراتبی عناصر جمله را بهصورت درخت سازهای نشان میدهد و سطح نقشنما که روابط دستوری و اطلاعات انتزاعی مربوط به معنی را در قالب یک ماتریس نمایش میدهد. علاوه بر این دو سطح عمده، سطوح دیگری شامل سطح ساخت موضوعی، سطح ساخت معنایی و سطح ساخت اطلاعی نیز وجود دارند. در مقاله حاضر، سطوح دستور نقشنمای واژگانی با تمرکز ویژه بر سطح نقشنما در برخی ساختهای زبان فارسی شامل جملات ساده و مرکب، بند متممی، ساختهای ملکی، مبتدایی و تمییز مورد بررسی قرار میگیرد. نتیجه به دست آمده بیانگر آن است که دستور نقشنمای واژگانی بهخصوص درسطح نقشنما توانایی توصیف ویژگیها و تبیین پدیدههای زبانشناختی موجود در زبان فارسی از جمله غیرپایگانی بودن زبان فارسی و فرایند مجهول و مبتداسازی را دارد. همچنین، در این جستار مشخص گردید در زبان فارسی با توجه به مدل لودروپ[1] (2011)، ده نقش دستوری قابل ارائه است که به دو دسته موضوع-غیر موضوع از طرفی و گفتمانی-غیرگفتمانی از طرف دیگر تقسیم میشوند. [1]. Lodrup

ساختار و معنی واژة پارس (پرسومش) بر پایة تحولات زبان شناسی و روایات اساطیری تاریخی

بهزاد معینی سام؛ سارا محمدی اوندی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 219-243

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.309524.666639

چکیده

از آنجا که ساخت بیشتر واژه های زبان فارسی به دوران هندواروپایی و آریایی (اَریهای) برمی‌گردد و مفهوم واژه ها نشان دهندة باورهای اقوام نخستین و نگرش آنها دربارة کارکرد واژه ها است، باید نگاهی ... بیشتر از آنجا که ساخت بیشتر واژه های زبان فارسی به دوران هندواروپایی و آریایی (اَریهای) برمی‌گردد و مفهوم واژه ها نشان دهندة باورهای اقوام نخستین و نگرش آنها دربارة کارکرد واژه ها است، باید نگاهی ژرف-با وجود منابع اندک-به این دو دوره کرد؛ در این رابطه، دانش زبانشناسی تطبیقی و بررسی روایات اساطیری این اقوام طی این دو سده، راه را برای بازسازی واژه های مشترک آنان آسان تر کرده است. پارسیان از اقوام آریایی پس از دولت ماد ایرانی، نخستین قومی بودند که امپراتوری جهانی تشکیل دادند، با وجود این، واژه پارس که ساختی کهن دارد، در اسناد تاریخی به معنی آن اشارهای نشده است و زبان‌شناسان به این علت دربارة آن اختلاف نظر دارند و تنها بر پایه اسناد زبان شناسی نظرات گوناگونی دادهاند. از این رو، در کنار مباحث زبان شناسی، باید نگاهی به تبادلات زبانی، اساطیری و فرهنگی با تمدن های میان رودانی هم داشت، زیرا پارسیان پس از مهاجرت به فلات ایران و قرار گرفتن به جای دول میان رودانی در موارد بسیاری وامدار آنان شدند و به ویژه اینکه نام پارس همراه با نام ماد نخستین بار در اسناد آنان آمده است. هدف این مقاله، بررسی ساختار و معنی واژة پارس بر پایه اسناد زبان شناسی و روایات تاریخی- اساطیری است؛ بنابراین، این مقاله به دنبال پاسخ به زمان شکل گیری این واژه و سپس محتمل ترین معنی برای آن است؛ از این رو، روش کار هم بررسی ساختار زبانی و شکل نخستین واژه پارس بر پایه متون آشوری و روایات اساطیری یونانی است و آنگاه یافتن محتمل ترین معنی بر پایة همین اسناد و شکل نخستین واژة پارس است؛ از آنجا که هر واژه ای را باید طبق شکل نخستین آن معنی کرد، در پایان، برپایه اسناد زبان شناسی و تاریخی، معانی کناری، پلنگ، تبر و داس برای شکل نخستین *parsu/va در نظر گرفته شده است و از میان آنان، معنی «داس» برای واژه پارس محتمل تر پنداشته شده است.

شواهد الکتروانسفالوگرافیک بازنمایی عصب شناختی مشخصه های آوایی ,و واجی واکه های زبان فارسی در قشر شنوایی مغز

عباس نصری؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 223-245

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.313724.666663

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین مشخصه های آوایی و واجی واکه های ساده زبان فارسی و واقعه های عصب شناختی متناظر با آن در دستگاه شناختی بشر می پردازد. بدین منظور با طراحی آزمایشی تجربی، از 20 نفر ... بیشتر پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین مشخصه های آوایی و واجی واکه های ساده زبان فارسی و واقعه های عصب شناختی متناظر با آن در دستگاه شناختی بشر می پردازد. بدین منظور با طراحی آزمایشی تجربی، از 20 نفر از گویشوران زبان فارسی خواسته شد تا به توالی هایی از واکه های ساده زبان فارسی با ترتیب تصادفی گوش کنند و همزمان پاسخ دستگاه عصبی آنان به شنیدن این واکه ها با استفاده از روش الکتروانسفالوگرافی ثبت شد. سپس با استخراج پتانسیل های وابسته به رخداد متناظر با پردازش هر واکه در قشر شنوایی اولیه مغز آنان، ویژگی ها و مشخصات این واکنش ها و نسبت آنان از یک سو با برجستگی های پنجره طیفی سیگنال صوتی (F1, F2 و F2-F1) و از سوی دیگر با مشخصه های ممیز واجی محل تولید و ارتفاع زبان بررسی شد. در این بررسیها مشخص شد قرار گرفتن در معرض هر یک از محرک های مورد استفاده در این آزمایش دستکم در دو مرحله پاسخ عصبی برجسته ای تولید میکند که هر دو، هم با مشخصات طیفی-زمانی محرک و هم با مشخصه های انتزاعی-مقوله ای واکه ها همبستگی آماری دارند. نتایج این پژوهش تاییدی بر این فرضیه است که فرآیند تفکیک ادراکی واکه ها از یکدیگر حاصل روندی تدریجی از نشانگذاری بر اساس برجستگی های صوت شناختی تا مقوله بندی مشخصات واجی است که در مرحله اول در دو نیمکره مغز به صورت متقارن انجام میشود و با برجستگی های صوت شناختی نسبت به مشخصه های واجی همبستگی بالاتری دارد، اما در مرحله دوم بار اصلی پردازش به نیمکره چپ منتقل شده و ویژگی های پاسخ عصبی به هر واکه در این مرحله مطابقت بالاتری با مشخصه های واجی نشان میدهند. بدین ترتیب برجسته ترین ماحصل این پژوهش دستیابی به نقشه «زمان نواختی» پردازش عصبی واکه های زبان فارسی و حوزه ادراکی مشخصه محل تولید واکه در دستگاه شنوایی گویشوران این زبان است. هرچند توان تفکیک اندازه گیری انجام شده در این آزمایش برای بیرون آوردن همبسته عصبی پردازش مشخصه ارتفاع زبان از زیر سایه اثر بزرگ تر مشخصه محل تولید کافی به نظر نمی رسد.

تأثیر عناصر نوایی بر استنتاج شنونده در گفته های حاوی ورامعنا (تضمن)

فاطمه یگانه؛ فرهاد ساسانی؛ ماندانا نوربخش

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 245-268

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.311844.666649

چکیده

گرایس (1975) ورامعنا یا تضمن را معرفی و طبقه بندی کرد. ورامعنا، به «معناهای پنهان» یا به تعبیری «به لفظ درنیامده» ی مورد نظر گوینده یا نویسنده اشاره دارد. پس از گرایس، نوگرایسی ها انواع مختلفی ... بیشتر گرایس (1975) ورامعنا یا تضمن را معرفی و طبقه بندی کرد. ورامعنا، به «معناهای پنهان» یا به تعبیری «به لفظ درنیامده» ی مورد نظر گوینده یا نویسنده اشاره دارد. پس از گرایس، نوگرایسی ها انواع مختلفی از آن را ارائه دادند. ورامعنا به عمد از سوی گوینده تولید می شود و ممکن است توسط شنونده فهمیده شود یا نشود. از آنجا که تأثیر عناصر نوایی (تکیه زیروبمی و تغییرات دامنه آن، درنگ، شدت و دیرش) بر خوانش‌های متفاوت از گفته‌های حاوی ورامعنا (مکالمه ای و مقیاسی) استنتاج های متفاوتی در شنونده موجب می شود، ضروری می نماید در دسته بندی انواع ورامعنا طبقه ای نیز با نام «ورامعنای نوایی» در نظر گرفته شود. به نظر می رسد معنیِ برخی ساخت ها در سطح نحو نامعین است، یعنی با توجه به معنای واژگانی و ساخت نحوی، نمی‌توان معنی آن را مشخص کرد و یا تنها یک خوانش از آن به دست داد زیرا معنای آنها وابسته با عناصر نوایی است. در این پژوهش، با حذف توضیحات بافتی، تأثیر این عناصر نوایی بررسی شده است. برای این منظور، تعداد 8 گفته‌ی حاوی ورامعنا در سه مرحله‌ آزمون (یک آزمون نوشتاری و دو آزمون شنیداری با عناصر نوایی متفاوت) در اختیار 20 آزمودنی که زبان اول همه آنها فارسی بود و همه‌ به گونه‌ی فارسی معیار تسلط داشتند قرار گرفت. نتایج نشان داد درباره‌ی ورامعناهای مقیاسی، مؤلفه‌ی «دیرش» در استنتاجِ حد بالاتر و حد پایین تر در مقیاس تأثیرگذار است؛ و در مورد ورامعناهای مکالمه ای، «تغییرات دامنه تکیه زیروبمی» و «تغییرات شدت»، به انتقال معنای «به لفظ درنیامده» کمک می کند. از این گذشته، در غیاب عناصر نوایی در نوشتار، معنی برخی ساخت ها به صورت پیش‌فرض از میان معناهای محتمل انتخاب می‌شود و خواننده استنتاج خود را بر اساس این ساختِ پیشفرض انجام می دهد. از این رو، گویی برخی معناها برای برخی ساخت ها بینشان است. همین امر می‌تواند موجب سوءبرداشت و کژفهمی در تفسیر برخی گفتارنوشته هایی مانند چت و پیامک شود.

بند متممی اسم در زبان فارسی

مونا ولی پور؛ علی درزی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 247-269

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.304147.666609

چکیده

بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای ... بیشتر بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای موصولی، این دو را بندهایی مستقل و متمایز دانسته‌اند. در پژوهش حاضر نشان می‌دهیم که بندهای اصطلاحاً متممی اسم، نوعی بند موصولی‌اند و بنا به دلایلی اساساً نمی‌توانند متمم واقع شوند. اول اینکه این بندها همچون بندهای موصولی، اختیاری و افزوده‌اند. دوم اینکه معدود اسم‌هایی که می‌توانند بند متممی بپذیرند، برخلاف افعال متناظرشان از نظر معنایی بر یک رویداد یا فرایند یا عمل دلالت نمی‌کنند. سوم اینکه رفتار این بندها اتفاقاً شباهت چشمگیری به بندهای موصولی غیرتحدیدی دارد. این شباهت به دلیل معرفه بودن هستۀ اسمی (موصوف) در این هر دو بند است. لزوم معرفگی موصوف برخاسته از وضعیت اطلاعی بند و گفتمان‌مقید بودن آن است. از طرف دیگر، برخلاف آنچه در پیشینۀ پژوهش‌های فارسی آمده، موصوف این بندها لزوماً یک اسم گزاره‌ای نیست؛ اما لزوماً از نظر معنایی دربردارندۀ یک توصیف‌گر رویدادی است. به همین دلیل است که هر اسمی نمی‌تواند موصوف این بندها قرار گیرد. در واقع، بندهای متممی اسم،‌ نوعی بند موصولی‌ غیرتحدیدی‌ هستند که محصول موصولی‌شدن یک موضوع رویدادی‌اند. از آنجایی که این عنصر، پنهان است و در یکی از فرافکن‌های نقشی قرار دارد، بندهای متممی ظاهراً فاقد شکاف/ضمیر سایه‌اند. بدین ترتیب، بهتر است برای اشاره به این بندها از اصطلاح «بندهای موصولی رویدادی» استفاده شود. تحلیل نحوی این بندها به صورتی مشابه با بندهای موصولی، عدم امکان خروج سازه‌ها و جزیره‌ای عمل کردن این بندها را نیز تبیین خواهد کرد؛ چراکه بر اساس نظریۀ فاز، گروه متمم‌ساز و گروه حرف‌تعریف فازهایی هستند که سازه‌های داوطلب خروج ابتدا باید به حاشیۀ آنها حرکت کنند؛ اما شاخص این دو گروه به ترتیب به‌وسیلۀ عملگر موصولی و گروه حرف‌تعریف پر شده است و هیچ‌ عنصری نمی‌تواند از آن خارج شود.

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده