نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• فائزه سعادت مصطفوی

دانشجوی دکتری زبان‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

«معین­­­­­شدگی» از معمول­ترین موارد دستوری­­شدگی در زبان‌ها است و به کاربرد افعال واژگانی در نقش فعل معین در برخی ساخت‌های دستوری اطلاق می­شود. در زبان فارسی نیز اکثر فعل­های کمکی امروز، قبل از فارسی دری عمدتاً فعل واژگانی بودند و کاربرد ثانوی آنها در نقش فعل معین نتیجه معین­شدگی ­است. در این مقاله با بررسی روند تحول ساخت مجهول از فارسی باستان و میانه تا فارسی دری به این مسئله می­پردازیم که آیا «شدن» که امروز علاوه بر یک فعل اسنادی نقش فعل معین را در ساخت مجهول دارد، در فارسی باستان و میانه نیز چنین کاربردی داشت یا اینکه نقش آن به عنوان فعل کمکی در ساخت مجهول حاصل فرایند معین­شدگی در فارسی دری بوده­است. براساس شواهد موجود در متون فارسی باستان و میانه در خصوص چگونگی ساخت مجهول و نیز کاربرد «شدن» قبل از فارسی دری این نتیجه بدست می­آید که ساخت مجهول در فارسی امروزی درواقع حاصل تحول از مجهول ایستا به مجهول پویا بوده­است. این تحول به تدریج با گرایش به استفاده از افعالی با مفهوم پویای «شدن» به جای مفاهیم ایستای «بودن» و «استیدن» در ساخت مجهول از فارسی میانه به بعد آغاز شد. اما کاربرد فعل «شدن» به عنوان یک فعل کمکی مجهول­ساز نتیجه معین­شدگی این فعل در فارسی دری بوده­است. همچنین با مقایسه­ تحول ساخت مجهول در زبان فارسی و تحولی مشابه در برخی زبان‌های دیگر نتیجه می­گیریم که از منظر رده­شناختی، شکل­گیری مجهول پویا فرآیندی است که از یک گرایش غالب در زبان به رفع ابهام بین مفهوم اسنادی و مفهوم مجهول نشأت گرفته­است.

کلیدواژه‌ها

• دستوری‌شدگی
• معین‌شدگی
• افعال کمکی
• مجهول پویا
• مجهول ایستا

عنوان مقاله [English]

Auxiliation in Persian and Evolution of Passive Structure from Stative to Dynamic Passive

نویسنده [English]

• Faezeh Saadat Mostafavi

Ph.D. Student of General Linguistics Terhan University

چکیده [English]

Auxiliation is a subfield of the more familiar field of grammaticalization in world languages and deals with the way in which complex lexical verb structures develop over time into auxiliary grammatical structures in some of their usages. Most auxiliaries in New Persian were used just as lexical verbs in Old or Middle Persian and converted into auxiliaries through grammaticalization. The present study deals with the process of auxiliation of "shodan" in passive structure in Persian. This paper by providing instances of the passive structures in Old and Middle Persian provides an answer to the question of whether the usage of "shodan" as an auxiliary in passive structure goes back to the Old Persian or has been the outcome of grammaticalization. According to the existing evidences, the grammatical function of "shodan" in New Persian has been acquired through auxiliation during Dari (early New Persian) in the process of the evolution of passive structure from stative passive in Old and Middle Persian to dynamic passive in Dari. From typological view point, comparing the evolution of passive structure in Persian with similar processes in some other languages makes it clear that such an evolution has been due to a common tendency in languages towards dynamic passive in order to disambiguate passive structures.

کلیدواژه‌ها [English]

• grammaticalization
• auxiliation
• auxiliaries
• passive structure