نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• والی رضایی ¹
• ژاله مکارمی ²

¹ دانشگاه اصفهان-دکترای زبانشناسی

² گروه زبانشناسی-دانشگاه اصفهان

چکیده

بازنمایی مفعول به صورت‌های مختلف، «تناوب مفعولی» نام دارد که به سه صورتِ تناوب مکانی، تناوب مفعول صریح-غیرصریح و تناوب مفعول-موضوعِ حرف اضافه‌ای‌ ظاهر می‌شود. مفعول در تناوب مفعول-موضوعِ حرف اضافه‌ای‌، بدون تغییر معنا، در دو ساخت متفاوت به‌کار می‌رود؛ مشارک دومِ فعلِ گذرای دوظرفیتی، در یک ساخت، در جایگاه مفعول مستقیم و در ساخت دیگر در جایگاه موضوعِ حرف اضافه‌ای‌ قرار می‌گیرد. پژوهش حاضر، تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای‌ را در طبقات نوع عمل و در چارچوب دستور نقش و ارجاع مورد بررسی قرار می‌دهد. هدفِ پژوهش، تعیینِ امکانِ وقوع و خوانش این تناوب در طبقاتِ نوع عمل، شامل طبقات افعال ایستا، کنشی، لحظه‌ای، پایا، و زیرگروه‌های آنها است. داده‌های پژوهش، برگرفته از مکالمات روزمره، روزنامه‌ها، وب‌گاه‌ها، و پیکره‌های زبان فارسی است. بررسی داده‌ها حاکی از آن است که برخی افعال ایستای دوموضوعی، مانند افعال شناختی، عاطفی و ملکی قابلیت کاربرد در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای‌ را دارا هستند. گونۀ تناوبی در افعالِ ایستای عاطفی و ایستای ملکی به نوعِ مفعول اشاره می‌کند. افعال کنشی-اجرایی و کنشی-مصرفی در این تناوب، خوانش کلی-جزئی دارند. گونۀ تناوبی در افعال کنشی-ساختنی، باتوجه‌به ماهیتِ مشارکِ دوم و درصورتِ غیرنتیجه‌ای‌بودنِ فعل، به نوعِ مفعولِ موردِ نظر اشاره می‌کند. افعالِ کنشی-ادراکی‌آگاهانه معمولاً در غالبِ بافت‌ها، بدون محدودیت در نوع مفعول، در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای‌ کاربرد دارند. برخی افعال لحظه‌ای دوموضوعی نیز در این تناوب به‌کار می‌روند. افعال پایای دوموضوعی معمولاً در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای‌ استفاده نمی‌شوند، بجز در مواردی که باتوجه‌به بافت جمله و نوعِ کاربرد، خوانش کلی-جزئی موردِ نظر باشد. به‌طورکلی، بررسی داده‌ها حاکی از آن است که افعالِ شرکت‌کننده در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای غالباً غیرایستا و دارای فاعلِ کنشگر هستند و مفعول ازنظر تأثیرپذیری، در درجۀ پایین قرار دارد. علاوه‌براین، افعالی که قابلیت تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای را داراهستند، جزء افعال غیرنتیجه‌ای هستند، به‌طوری‌که مفعول کاملاً تحت‌تأثیر رویداد فعل قرار نمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

• تناوب مفعول
• تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه‌ای‌
• نوع عمل
• گذرایی
• زبان فارسی

عنوان مقاله [English]

object-oblique alternation and Aktionsarts

نویسندگان [English]

• Vali Rezai ¹
• Zhaleh Makaremi ²

² University of Isfahan, Department of Linguistics

چکیده [English]

Object alternations involve different realizations of arguments, which are represented in three forms, including locative alternation, dative shift, and object-oblique alternation. Object in object-oblique alternation is expressed in two different structures, without fundamental changes in meaning. The second participant, in a transitive predicate, is either stated in a direct object position or in a preposition construction. The present paper investigates object-oblique alternation in Persian Aktionsart, based on Role and Reference Grammar. The objective of this study is twofold; firstly, to determine the im/possibility of object-oblique alternation in different groups of verbs, and secondly to specify various readings of this alternation in the classes of verbs, including state, action, achievement, and accomplishment. The data are extracted from Persian corpus, newspapers, websites, as well as daily conversations. Data analysis denotes that some state verbs, including cognition, emotion, and possession verbs can be represented in object-oblique alternation. The alternate forms in cognition and possession verbs, refer to the kind of the object in question. In action classes of verbs, performance and consumption verbs display partial-total interpretation. The alternative forms of creation verbs in this class, regarding the identity of the second participant, and in the case of being non-resultative, denote the kind of the objects in question. Directed perception verbs, regardless of the parameters of object individuation, are represented in object-oblique alternation. Some achievement verbs may also be used in this alternation. Accomplishment verbs are rarely used in object-oblique alternation, except in cases which, depending on context, partial-total interpretation is intended. Generally speaking, the predicates which undergo object-oblique alternation share some certain characteristics; they are mostly non-state ones, their subjects are mainly agentive, and the objects are low or non-affected. Furthermore, the verbs, which are more prone to object-oblique alternation, are chiefly non-resultative and do not lead to fundamental changes in the object.

کلیدواژه‌ها [English]

• Object alternation
• Object-oblique alternation
• Actionsart
• Transitivity
• Persian