پژوهشهای زبانی

مقاله پژوهشی

حذف مفعول در زبان فارسی از دیدگاه دستور نقش و ارجاع

فائزه سلیمی؛ والی رضایی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.328325.666733

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین پدیده حذف مفعول در چارچوب نظریة دستوری نقش و ارجاع است. حذف مفعول پدیده‌ای ظرفیت‌کاه می‌باشد که در آن فعلی که ماهیتاً متعدی است و برای تکمیل معنا به دو موضوع فاعل و مفعول نیاز دارد، ... بیشتر هدف پژوهش حاضر تبیین پدیده حذف مفعول در چارچوب نظریة دستوری نقش و ارجاع است. حذف مفعول پدیده‌ای ظرفیت‌کاه می‌باشد که در آن فعلی که ماهیتاً متعدی است و برای تکمیل معنا به دو موضوع فاعل و مفعول نیاز دارد، با حذف مفعول خود، به فعل لازم تبدیل می‌شود. با این حال درک مخاطب از معنای جمله کامل بوده و مفهوم عام مفعول حذف شده برای او امکان‌پذیر می‌باشد. حذف مفعول مورد نظر پژوهش حاضر حذف بافت آزاد بوده و بر خلاف حذف به قرینه یا بافت محور، مرجع مفعول حذف شده را نمی‌توان در گفتمان بازیابی نمود. داده‌های به دست آمده از این نوع حذف، از منابع متنوع با گونه‌های زبانی متفاوت استخراج گشته و به جهت تبیین دستوری این پدیده، در چارچوب دستور نقش و ارجاع مورد بررسی قرار گرفته است. از آن‌جا که تبیین ساخت‌های دستوری در دستور نقش و ارجاع بر اساس صورت واقعی هر جمله و بدون در نظر گرفتن سطوح انتزاعی صورت می‌پذیرد، ساخت بند بر اساس آن‌چه به صورت آشکار در جمله حضور دارد ترسیم می‌شود. از این رو، دستور نقش و ارجاع در تحلیل جملاتی با مفعول محذوف دارای کارآیی بوده و بدون توجه به مفاهیمی نظیر حرکت و رد، رفتاری که در چنین ساخت‌هایی با فعل جمله دارد، مشابه افعال لازم است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان به کاهش یک موضوع در مرکز محمول دو ظرفیتی در ترسیم ساخت لایه‌ای بند، شرکت بالای افعال کنشی از میان طبقات فعلی در ساخت حذف مفعول و ترسیم ساخت منطقی افعال متعدی که دارای دو موضوع (x, y) می‌باشند با تنها یک موضوع (x) اشاره نمود. در تحلیل پدیدة مذکور با توجه به مفهوم ساخت اطلاع توضیح داده شده از آن‌جا که مبتدا و کانون عناصری مورد تأکید بوده و حذف آن‌ها از جمله امکان‌پذیر نیست، مفعول محذوف را نمی‌توان عنصری مبتدایی و کانونی در نظر گرفت. علاوه بر موارد مذکور، نحوة ایجاد پیوند از معنا به نحو و از نحو به معنا نیز در ساخت حذف مفعول ارائه شده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعه‌ی آکوستیکی ساخت‌های مبتدایی زبان فارسی

بتول علی نژاد؛ زینب همایونی؛ رضوان متولیان نایینی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352355.666816

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر، مقایسه‌ی ویژگی‌های آوایی انواع ساخت مبتدایی در زبان فارسی در چارچوب نظریه‌ی خودواحدعروضی (لد، 2008) به منظور پاسخ به این چالش است که آیا جایگاه آغازین در این ساخت‌ها حاصل حرکت ... بیشتر هدف از انجام پژوهش حاضر، مقایسه‌ی ویژگی‌های آوایی انواع ساخت مبتدایی در زبان فارسی در چارچوب نظریه‌ی خودواحدعروضی (لد، 2008) به منظور پاسخ به این چالش است که آیا جایگاه آغازین در این ساخت‌ها حاصل حرکت سازه به آغاز بند است یا حاصل اشتقاق‌درپایه‌ی سازه‌ی آغازین در جایگاه نهایی. در این راستا، به پیروی از چینکوئه (1990) ساخت‌های مبتدایی زبان فارسی را در سه دسته‌ی مبتداسازی، چپ‌نشانی واژه‌بستی و چپ‌نشانی منفصل مورد بررسی قرار می‌دهیم تا مشخص شود که آیا سازه‌ی آغازین در ساخت‌های مبتدایی یک گروه آهنگی مستقل را تشکیل می‌دهد یا خود بخشی از گروه آهنگ متناظر با کل جمله است. به این منظور، مقادیر پارامتر آوایی کشش هجای پایانی سازه‌ی آغازین و میزان وقفه‌ی بین این سازه و ادامه‌ی بند در انواع ساخت مبتدایی را اندازه‌گیری و مقایسه می‌کنیم؛ زیرا به باور پیرهامبرت (1980: 20) اگر کشش هجای پایانی گروه هدف و مدت زمان وقفه‌ی بین آن و کلمات بعدی، در مقایسه با این مقادیر در ساخت بی‌نشان بیشتر باشد، آن گروه در منحنی زیروبمی گفتار، یک گروه آهنگی مستقل را تشکیل می‌دهد. نتایج نشان می‌دهد که در دو ساخت چپ‌نشانی واژه‌بستی و مبتداسازی، مقدار پارامتر آوایی کشش هجای پایانی سازه‌ی آغازین و میزان وقفه‌ی بین این سازه و ادامه‌ی بند، تفاوت معنی‌داری با این مقادیر در ساخت بی‌نشان ندارد؛ همچنین سازه‌ی آغازین در ساخت چپ‌نشانی واژه‌بستی و ساخت مبتداسازی با الگوی آهنگی مشابه با ساخت بی‌نشان، با نواخت مرزی -H تولید و درک می‌شود. این ویژگی‌ها را می‌توان هم‌بسته‌ی آوایی ارتباط قوی نحوی بین سازه‌ی آغازین و ادامه‌ی بند در دو ساخت مبتداسازی و چپ‌نشانی واژه‌بستی دانست. مشخصه‌‌ایی که نشان از حرکت سازه به آغاز بند دارد. در مقابل، کشش طولانی‌تر هجای پایانی سازه‌ی آغازین و میزان وقفه‌ی بیشتر بین این سازه و ادامه‌ی بند در چپ‌نشانی منفصل نسبت به ساخت بی‌نشان، شاهدی است بر اینکه سازه‌ی آغازین در چپ‌نشانی منفصل گروه آهنگی مستقلی را تشکیل می‌دهد؛ مشخصه‌ای که به همراه نواخت مرزی -L، بازنمود آوایی ارتباط ضعیف نحوی در این ساخت است. این ویژگی‌ فرض مشتق‌درپایه بودن سازه‌ی آغازین را در چپ‌نشانی منفصل تقویت می‌کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ساخت‌های مبتدایی از درون فاعل از الگویی یکسان با ویژگی‌های ساخت‌های مبتدایی از درون مفعول پیروی می‌کنند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مطالعۀ عملکرد مغز هنگام درک استعاره‌های متعارف و نا متعارف

لادن جواهری؛ عامر قیطوری؛ مهدی خدامرادی؛ شهاب مرادخانی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.353638.666822

چکیده

عصرِ حاضر، عصرِ سیطرۀ علم بر باور‌های بشری است. نیاز انسان به شناختِ ماهیتِ خود و جهان اطرافش او را به سوی باور پدیده‌ها براساسِ مستندات و شواهد عینی سوق داده است. همین امر سبب گردیده که امروزه علومِ ... بیشتر عصرِ حاضر، عصرِ سیطرۀ علم بر باور‌های بشری است. نیاز انسان به شناختِ ماهیتِ خود و جهان اطرافش او را به سوی باور پدیده‌ها براساسِ مستندات و شواهد عینی سوق داده است. همین امر سبب گردیده که امروزه علومِ شناختی به حوزۀ مورد علاقه بسیاری از دانش پژوهان مبدل‌گردد. یکی از حوزه‌های اصلی علوم شناختی، زبان‌شناسی‌شناختی است که بر پایۀ مطالعۀ زبان بنا نهاده شده است. از آن‌جا که، زبان را می‌توان ابزاری برای بازنمایی ذهن برشمرد؛ از این‌رو، زبان‌شناسی‌شناختی از مطالعۀ ساختار ظاهری زبان فراتر رفته و به بررسی عملیاتِ بنیادی بسیار پیچیده‌ای می‌پردازد که در تکوین دستور زبان، مفهوم‌سازی، سخن‌گفتن و تفکر نقش عمده‌ای را ایفا می‌کنند. رویکردِ نظری این حوزه بر پایه مشاهدات تجربی و آزمایش‌های علمیِ روان‌شناسی و علوم‌اعصاب بنا نهاده شده و هدف آن فهم چگونگی بازنماییِ اطلاعات زبانی در ذهن، واکاوی فرآیند یادگیری زبان و سازوکار درک و استفاده از آن است. در دهه‌های اخیر، واکاوی و توضیح فرآیندهای درک استعاره، مورد توجه بسیاری از زبانشناسان قرار گرفته است. یکی از چالش‌های اصلی در این راستا، یافتن راهکاری است که بتواند فرآیندهای درگیر در درک انواع مختلف استعاره را توضیح دهد. در این پژوهش، با توجه به سازوکار درک زبان در مغز، به بررسی دو گروه متفاوتِ استعاره‌های متعارف و استعاره‌های نا متعارف پرداختیم. این پژوهش توصیفی -تحلیلی بوده و با استناد به مقالات، کتب و تحقیقاتِ صورت گرفته در زمینۀ ارتباط مغز با فرآیند درک استعاره صورت گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق گویای آن است که درک استعاره‌های متعارف، سبب بروز فعالیت در شکنج میانی گیجگاهی چپ، بخش دوکی شکل راست و شکنج پیشانی تحتانی می‌شود. در حالی‌که، بخش دوکی شکل سمت راست، با ادغام اطلاعات بصری و معنایی مرتبط است. از سویی دیگر، استعاره‌های نامتعارف (بدیع)، به‌صورت مداوم، شکنچ دوکی شکل چپ و پیش‌مخروطی (بره‌کونئوس) سمت راست را فعال می‌کنند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

اختلال گفتمانی در افراد آسیب‌دیده مغزی نیمکرۀ راست: شواهدی از پردازش بندهای موصولی

مهلا آرین‌پور

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352485.666818

چکیده

اختلال گفتمانی در افراد آسیب‌دیده مغزی نیمکرۀ راست: شواهدی از پردازش بندهای موصولی چکیدهمقدمه: در دیدگاه‌های پیشین، نیمکرۀ چپ، نیمکرۀ غالب و پردازشگر اطلاعات مختلف زبانی قلمداد می‌شد. اما مطالعات ... بیشتر اختلال گفتمانی در افراد آسیب‌دیده مغزی نیمکرۀ راست: شواهدی از پردازش بندهای موصولی چکیدهمقدمه: در دیدگاه‌های پیشین، نیمکرۀ چپ، نیمکرۀ غالب و پردازشگر اطلاعات مختلف زبانی قلمداد می‌شد. اما مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نیمکرۀ راست نیز در پردازش‌های مرتبط با زبان نقش دارد. از سوی دیگر، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نقش نیمکرۀ راست در درک زبان به‌ویژه در تکالیف زبانی پیچیده‌ای غالب است که زیربنای ارتباط در زندگی روزمره را تشکیل می‌دهند .آسیب نیمکرۀ راست می‌تواند بر مهارت‌های مرتبط با زبان تأثیرگذار باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی اختلال گفتمانی در بزرگسالان با آسیب مغزی نیمکرۀ راست از طریق پردازش بندهای موصولی بود.روش کار: پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و از نوع کمی است. جامعه آماری شامل 10 بزرگسال سالم و 10 بزرگسال فارسی‌زبان با آسیب نیمکرۀ راست بود که به صورت نمونه در دسترس هدفمند انتخاب شدند. آزمون‌های پژوهش شامل آزمون‌های غربالگری و آزمون-های سنجش سرعت پردازش ساخت‌های موصولی بود که از طریق نرم افزار DMDX انجام شد. تحلیل داده‌ها با روش‌های آماری تحلیل واریانس دوراهه، آماری تی دو گروه مستقل و تی جفت نمونه‌ای صورت گرفت.یافته‌ها: در ساخت‌های موصولی فاعلی، تفاوت سرعت پردازش مقوله‌ها، بندهای موصولی و جملات موصولی بین دو گروه آزمایش و کنترل معنی‌دار نبود (05/0P>)؛ اما، در جملات موصولی مفعولی این تفاوت سرعت پردازش‌ها بین دو گروه آزمایش و کنترل معنی‌دار بود (05/0P<). در ساخت‌های موصولی فاعلی و مفعولی پس از بافت مبتدایی، تفاوت سرعت پردازش مقوله‌ها، بندهای موصولی و جملات موصولی بین دو گروه آزمایش و کنترل معنی‌دار بود (05/0P<). در گروه آزمایش تفاوت سرعت پردازش بندهای موصولی و جملات موصولی فاعلی و مفعولی با و بدون بافت مبتدایی پیشین معنی‌دار بود (05/0P<).نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش شواهدی از تأثیر منفی آسیب مغزی نیمکرۀ راست بر مهارت گفتمانی ارائه می‌کند. همچنین، افراد با آسیب مغزی نیمکرۀ راست در پردازش ساخت‌های پیچیدۀ زبانی دارای عناصر ارجاعی مانند ساخت‌های موصولی نسبت به افراد سالم همتا دچار دشواری بیشتری هستند.واژه‌های کلیدی: عصب‌شناسی زبان، آسیب نیمکرۀ راست، اختلال گفتمانی، بندهای موصولی

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تفاوت ساختاری ساخت‌های حاوی سور شناور و سور غیرشناور در زبان فارسی

صفا صادقی اشرافی؛ علی درزی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.320488.666704

چکیده

پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل‌های مختلفی از جانب زبان‌شناسان گوناگون داشته است که مهم‌ترین آن‌ها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل اشاره ... بیشتر پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل‌های مختلفی از جانب زبان‌شناسان گوناگون داشته است که مهم‌ترین آن‌ها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل اشاره شده و با داده‌هایی از زبان فارسی تحلیل قیدی کنار گذاشته می‌شود. در تحلیل رهاسازی عقیده بر این است که ساخت‌های حاوی سور شناور و ساخت‌های حاوی سور غیرشناور دارای زیرساختی یکسان هستند، به این صورت که سور و گروه حرف تعریف در ابتدا با هم سازه‌ای واحد را شکل می‌دهند و سپس در نتیجۀ جابجایی گروه حرف تعریف از درون این سازۀ واحد، سور همان‌جا رها شده و شناور می‌گردد. مقاله حاضر با استفاده از شواهدی نشان می‌دهد که این دو ساخت برخلاف تصور رایج رویکرد رهاسازی، هر کدام ساختاری مستقل از دیگری دارد. در ساختاری که برای ساخت‌های حاوی سور شناور مطرح می‌شود، سور شناور افزوده‌ای به گروه حرف تعریف مرتبطش است که با فرآیند افزودگی متاخر وارد اشتقاق می‌شود: یعنی ابتدا گروه حرف تعریف در جایگاه موضوع ادغام شده و سپس به جایگاهی بالاتر حرکت می‌کند و در این جایگاه دوم سور به آن افزوده می‌شود. در چارچوب الگوریتم برچسب‌گذاری نشان می‌دهیم سوری که در چنین ساختاری قرار دارد و افزودۀ گروه حرف تعریف است، اجباراً شناور می‌شود، چرا که ساختار حاصل از افزوده شدن سور به گروه حرف تعریف، برای پذیرفتن برچسبی به منظور دریافت تعبیر معنایی، نیازمند یک جابجایی از درون این ساختار است؛ بنابراین گروه حرف تعریف اجباراً جابجا شده و سور به صورت شناور رها می‌گردد. در همین چارچوب، تنها ساختار قابل قبول برای ساخت‌های حاوی سور غیرشناور نیز ساختاری معرفی شده که در آن گروه حرف تعریف متمم و خواهر هستۀ سور است. نشان می‌دهیم در چنین ساختاری به علت فاز بودن گروه سور، گروه حرف تعریف به عنوان متمم آن، امکان جابجایی ندارد و در نتیجه، سور در چنین ساختی اجباراً غیرشناور می‌ماند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

فرایند ساختی منفی‌سازی اثبات‌گرایانه و نمودهای کاربردی آن در دو زبان فارسی و کُردی

فرهاد محمدی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.355201.666830

چکیده

فرایند ساختیِ زایایی در دو زبان فارسی و کُردی وجود دارد که از طریق آن برخی از ساخت‌های نحوی می‌توانند از بیان ساده، بدون تغییر در اصل معنا، تبدیل به بیان مؤکّد شوند. این فرایند را که اثبات یک موضوع از ... بیشتر فرایند ساختیِ زایایی در دو زبان فارسی و کُردی وجود دارد که از طریق آن برخی از ساخت‌های نحوی می‌توانند از بیان ساده، بدون تغییر در اصل معنا، تبدیل به بیان مؤکّد شوند. این فرایند را که اثبات یک موضوع از طریق نفی حالت‌های غیر آن است، می‌توان «منفی‌سازی اثبات‌گرایانه» نامید. «جملۀ بیان مفهوم الزام»، «جملۀ بیان شمول» و «جملۀ خبری مثبت در زمان حال» از جمله مواردی هستند که با این فرایند ساخت‌آفرین از ساخت بنیادین و بی‌نشان خود با انگیزه‌های کلامی خاصی تبدیل به ساختی نشان‌دار می‌شوند. در این پژوهش در چارچوب رویکرد نشان‌داری، صورت نشان‌دار جمله‌های مذکور در زبان‌های فارسی و کُردی از جنبۀ ساختی و کاربردی توصیف و تحلیل می‌شود تا از نظر کارکرد معنایی، تفاوت آنها با صورت بنیادین و بی‌نشان خود مشخص شود. هدف این است که ماهیّت فرایند ساخت‌آفرینِ منفی‌سازی اثبات‌گرایانه در زبان‌های فارسی و کُردی به عنوان یک الگوی ساختاری تبیین و اثبات شود و عملکرد این فرایند در ساخت‌گردانی از حالت بی‌نشان به نشان‌داری نشان داده شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که نشان‌داری در ساخت‌های نحوی تنها با حرکت‌ سازه‌های جمله پدید نمی‌آید، بلکه گاهی از طریق این فرایند که یکی از فرایندهای مؤکّدسازی است، انجام می‌شود.فرایند ساختیِ زایایی در دو زبان فارسی و کُردی وجود دارد که از طریق آن برخی از ساخت‌های نحوی می‌توانند از بیان ساده، بدون تغییر در اصل معنا، تبدیل به بیان مؤکّد شوند. این فرایند را که اثبات یک موضوع از طریق نفی حالت‌های غیر آن است، می‌توان «منفی‌سازی اثبات‌گرایانه» نامید. «جملۀ بیان مفهوم الزام»، «جملۀ بیان شمول» و «جملۀ خبری مثبت در زمان حال» از جمله مواردی هستند که با این فرایند ساخت‌آفرین از ساخت بنیادین و بی‌نشان خود با انگیزه‌های کلامی خاصی تبدیل به ساختی نشان‌دار می‌شوند. در این پژوهش در چارچوب رویکرد نشان‌داری، صورت نشان‌دار جمله‌های مذکور در زبان‌های فارسی و کُردی از جنبۀ ساختی و کاربردی توصیف و تحلیل می‌شود تا از نظر کارکرد معنایی، تفاوت آنها با صورت بنیادین و بی‌نشان خود مشخص شود. هدف این است که ماهیّت فرایند ساخت‌آفرینِ منفی‌سازی اثبات‌گرایانه در زبان‌های فارسی و کُردی به عنوان یک الگوی ساختاری تبیین و اثبات شود و عملکرد این فرایند در ساخت‌گردانی از حالت بی‌نشان به نشان‌داری نشان داده شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که نشان‌داری در ساخت‌های نحوی تنها با حرکت‌ سازه‌های جمله پدید نمی‌آید، بلکه گاهی از طریق این فرایند که یکی از فرایندهای مؤکّدسازی است، انجام می‌شود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

حذف محمول اولیه و ثانویه در خرده‌ بندهای متممی و اداتی: رویکرد کمینه‏ گرا (تحلیلی فازبنیاد)

شبنم مجیدی؛ فاطمه بهرامی؛ مزدک انوشه

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352971.666819

چکیده

پدیدۀ حذف هسته‌ها و سازه‌ها از موضوعاتی است که دستورپژوهان به تفصیل دربارۀ آن بحث کرده‌اند و به هریک از گونه‌های آن، نام متفاوتی داده‌اند. پژوهش حاضر به نوع مشخصی از حذف در درون بند می‌پردازد که در ... بیشتر پدیدۀ حذف هسته‌ها و سازه‌ها از موضوعاتی است که دستورپژوهان به تفصیل دربارۀ آن بحث کرده‌اند و به هریک از گونه‌های آن، نام متفاوتی داده‌اند. پژوهش حاضر به نوع مشخصی از حذف در درون بند می‌پردازد که در سنت دستور زایشی با نام ارتقای گره راست از آن یاد می‌شود و با حذف از همپایۀ دوم که کافت نام دارد، متفاوت است. در ساخت‌های محذوفی که با این نام شناخته می‌شوند، عنصر فعلی به‌تنهایی، یا همراه با وابسته‌هایش، از بند همپایۀ نخست زدوده می‌شود. مقالۀ حاضر ضمن بررسی چنین ساخت‌هایی، به تحلیل حذف از درون بندهای همپایه‌ای می‌پردازد که دارای یک خرده‌بند متممی یا اداتی هستند و بنابراین، به‌دلیل حذف هم‌زمان محمول اولیه (از درون بند اصلی) و ثانویه (از درون خرده‌بند فرعی) پیچیدگی نحوی افزون‌تری از خود نشان می‌دهند. در روند این تحلیل که بر پیش‌فرض خروج فعل از درون گروه فعلی کوچک و فراگشت مفعول مبتنی است، ساخت‌های همپایۀ مورد بحث به دو دسته تقسیم می‌شوند و بدین ترتیب، تبیینی متفاوت برای هر دسته ارائه می‌شود: همپایه‌های دارای فاعل مشترک و همپایه‌های دارای فاعل نامشترک. چنان‌که خواهیم دید، در ساخت‌های همپایه‌ای که فاعل مشترک دارند و در ساختار موضوعی خود از یک خرده‌بند میزبانی می‌کنند، در واقع دو گروه فعلی کوچک، و نه دو جمله، همپایه می‌شوند و فرایند موسوم به گذر مشترک که بر فعل و فاعل جمله اعمال می‌شود، خلأهایی در همپایۀ نخست به‌جای می‌گذارد. در مقابل، پدیدۀ حذف بر ساخت‌های همپایه‌ای اعمال می‌شود که فاعل نامشترک دارند. ازآنجاکه این پدیده در مسیر نقطۀ بازنمون به صورت آوایی رخ می‌دهد، انتظار می‌رود که وقوع آن با حوزۀ فاز مرتبط باشد. در این پژوهش برپایۀ مبانی نظریۀ فاز و نیز شواهد تجربی زبان فارسی، استدلال می‌کنیم که در ساخت‌های مورد بررسی، حذف در مرحلۀ فاز بالاتر رخ می‌دهد و عناصری که پیشتر خود را به لبۀ فاز رسانده‌اند، به پیروی از شرط رسوخ‌ناپذیری فاز، در سطح آوایی به تلفظ درمی‌آیند.

مشاهده مقاله

بررسی افزایش و کاهش معنایی در ضرب المثل‌های زبان فارسی راحله گندمکار

راحله گندمکار

دوره 1، شماره 1 ، آذر 1389

چکیده

فرآیندهای «افزایش و کاهش معنایی» که نخستین بار از سوی صفوی (1379: 247) معرّفی شد، از جمله ابزارهای مناسب برای توجیه و تبیین بسیاری از پدیده‌های معنایی از جمله چگونگی شکل‌گیری معنی برخی ساخت‌ها و نحوة درک ... بیشتر

نقد و بررسی کتاب «ساخت زبان فارسی » با رویکرد معیارهای نقد و نقدِ بر نقد

لیلا شریفی

دوره 1، شماره 1 ، آذر 1389

چکیده

نقد حاضر، نقدی صورتگرایانه در کنار نقد دانشگاهی است. در یک تعریف کلّی و عام، نقد صورتگرایانه (فرمالیستی)، نقدی است که در بررسی یک اثر، اصالت را به صورت (ساخت:فرم) می‌دهد و عمده توجهش به لزوم وجود رابطه‌ای ... بیشتر

بررسی نقش معنایی پسوندهای ـَ ‌نده و ـ ‌‌ار در زبان فارسی

غلامحسین کریمی¬دوستان ابراهیم مرادی

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 101-128

چکیده

این مقاله در چهارچوب نظری? نمود معنایی- واژگانی لیبر(2004) به بررسی نقش معنایی پسوندهای ـَ نده و ـ ار می‌پردازد. این نظریه با استفاده از شش مشخّص? معنایی: مادّه ، پویا ، مکان ، وضع یا جایگاههای رویدادی استنباطی ... بیشتر

رویکردی ساختی شناختی به پسوند «– گار» در زبان فارسی

پارسا بامشادی؛ نگار داوری اردکانی

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 45-66

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.69528

چکیده

پسوند «- گار» یکی از پسوندهای اسم‌ساز و صفت‌ساز زبان فارسی است که بیشتر پژوهشگرانی که تا به امروز پیرامون آن مطالعه کرده‌اند آن را دارای معنای فاعلی دانسته‌اند. هدف از پژوهش پیش‌رو آن است که این ... بیشتر

سامانۀ رفع ابهام معنایی از حروف اضافه در زبان فارسی با استفاده از قالب‌های معنایی

زهرا مظفری؛ گیتی تاکی؛ مجتبی صباغ جعفری؛ پاکزاد یوسفیان

دوره 9، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 99-117

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.66652

چکیده

رفع ابهام معنایی از کلمات در بافت یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزۀ پردازش زبان طبیعی و زبان‌شناسی رایانشی است. در این میان حروف اضافه، به‌خصوص در زبان فارسی، در پژوهش‌های مربوط به رفع ابهام معنایی همواره ... بیشتر رفع ابهام معنایی از کلمات در بافت یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزۀ پردازش زبان طبیعی و زبان‌شناسی رایانشی است. در این میان حروف اضافه، به‌خصوص در زبان فارسی، در پژوهش‌های مربوط به رفع ابهام معنایی همواره نادیده انگاشته شده‌اند. ازاین‌رو، پژوهش حاضر قصد دارد با ارائۀ الگوریتمی جدید مبتنی بر قالب‌های معنایی، سامانه‌ای قاعده‌مند جهت رفع ابهام معنایی از حروف اضافه «از»، «در»، «با» و «تا» در زبان فارسی ارائه دهد. روش به کار گرفته‌شده در این پژوهش و الگوریتم پیشنهادی منحصربه‌فرد است. دادگان مورداستفاده در این پژوهش شامل 1000 جمله دادۀ آموزشی، 100 جمله دادۀ توسعه و 500 جمله دادۀ تست است که از منابع اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی همچون یوتیوب جمع‌آوری گردیده است. جهت انجام کار، تمام حروف اضافه موردنظر پژوهش برچسب‌دهی معنایی شده و برای آن‌ها در پیکرۀ آموزشی، قالب‌های معنایی بر اساس زبان قالب بنیاد مینسکی (1975) تعریف شدند. همچنین برای کلمات قبل و بعد حروف اضافه در پیکره نیز قالب‌هایی تهیه‌ و در فایل داده مدخل‌ها وارد سامانه گردیدند. الگوریتم پژوهش در سه مسیر با استفاده از اطلاعات موجود در قالب‌ها، اقدام به تعیین معنای حروف اضافه در جملات ‌می‌کند. نتایج آزمایش‌های دادۀ تست، نشان‌ دهندۀ دقت بالای عملکرد سامانه (16/99%) در رفع ابهام معنایی از حروف اضافه در زبان فارسی است.

مقاله پژوهشی

بررسی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی N-P-N در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب صرف ساخت

غزال اسدی؛ سحر بهرامی؛ اردشیر ملکی مقدم

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 خرداد 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.313793.666665

چکیده

چکیدهدر اکثر زبان‌ها، فرایند واژه‌سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژه‌ای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان‌شناسان قرار گرفته است. ... بیشتر چکیدهدر اکثر زبان‌ها، فرایند واژه‌سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژه‌ای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان‌شناسان قرار گرفته است. واژه‌های مرکبِ یک زبان به صورت‌های مختلفی قابل طبقه‌بندی هستند، یکی از این روش‌هایِ طبقه‌بندی، تقسیم ترکیب‌ها به دو دستۀ برون‌مرکز و درون‌مرکز است.در این مقاله به بررسی ترکیب-های برون‌مرکز سه جزئی با ساختار N-P-N در زبان فارسی در چارچوب نظریه صرف ساخت می-پردازیم. این پژوهش روابط معنایی نظام‌مند، طرحوارة ممکن ناظر بر عملکرد ساخت N-P-N، زیرطرحواره‌های آن و ساختار سلسله‌مراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان‌فارسی بررسی می-کند. داده‌های مورد بررسی در این پژوهش از کتاب «فرهنگ فارسی عامیانه» اثر ابوالحسن نجفی (1387) انتخاب شده‌اند، که جمعاً 88 داده جمع‌آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. رویکرد این پژوهش ساخت‌بنیان است و کوشیده است به روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی محتوای استعاری و معنایی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی، الگوهای واژه‌سازی ناظر بر آن‌ها را بر اساس مفهوم «ساخت» و «طرحواره‌های ساختی» تبیین نماید. یافته‌های این پژوهش گویای این است که همه ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی N-P-N که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند در قالب 10 رابطه معنایی طبقه‌بندی می‌شوند؛ این روابط معنایی عبارتند از: ویژگی، ویژگی شخص، زمان، مکان، حالت، چیز، وضعیت، شخص، کنش و تکرار زمان. هریک از این روابط معنایی و تفاوت آنها به کمک طرحواره‌های ساختی که به‌طور همزمان صورت و معنا را لحاظ می‌کند؛ ارائه شده‌اند. یکی دیگر از نتایج این پژوهش رابطه مستقیم بین میزان شفافیت معنایی یک ساخت در زبان فارسی با بسامد وقوع و زایایی آن بود. در پژوهش حاضر، تعداد ترکیب‌های عطفی N-be-N، 70 داده بوده که به صورت معناداری از دیگر ترکیب‌ها بیشتر است و این بسامدِ بالا گویای این است که در زبان فارسی این ساخت شفافیت معنایی و زایایی بیشتری برای اهل زبان دارد.. . . . . . .

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

مینا رضوانیان؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.317428.666691

چکیده

هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ... بیشتر هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ندایی» یادمی‌کنیم، از لحاظ ساختار درونی، بر فراز فرافکن‌های نقشی حوزۀ اسمی و بالاتر از گروه حرف تعریف و از لحاظ جایگاه نحوی، در حاشیۀ جمله قراردارد. جابه‌جایی سازه‌هایی به پیش از گروه ندایی، یعنی به شاخص گروه‌های مبتدا و تأکید، می‌تواند آن گروه را از لحاظ ترتیب خطی بین گروه های مبتدای بالاتر و تأکید قراردهد. صرف نظر از جایگاه، گروه مورد نظر یا با سازه‌(ها)یی از بند اصلی هم‌مرجع است یا هیچگونه رابطۀ هم‌ارجاعی بین گروه ندایی و آن سازه‌(ها) وجود ندارد. با وجود این که در فارسی امروز، مخاطب نشانۀ چندان آشکاری ندارد، امکان تظاهر نشانه‌هایی چون «ای»، «آهای» و «هی» به عنوان «جزء ندایی» وجود دارد. اگرچه اجزای یادشده در فارسی امروز، اختیاری هستند، تظاهر آن‌ها امکان‌پذیر است. در این شرایط، «ای» در هسته و «آهای» و «هی» در جایگاه شاخص گروه ندایی جای می‌گیرند. همینطور، این اجزاء دارای تفاوت سبکی هستند به گونه‌ای که «ای» در سبک شعری و «آهای» و «هی» در سبک غیررسمی مشاهده می‌شوند. علاوه بر این، گروه حرف تعریف یا گروه اسمی نیز در جایگاه متمم، با هستۀ گروه ندایی ادغام می‌گردد. این هسته به عنوان هسته‌یی نقشی، دربردارندۀ مشخصه‌های تعبیرناپذیر حرف تعریف [uD] و حالت ندایی [voc] است. پس از بازبینی این مشخصه‌ها، گروه حرف تعریف در سطح صورت منطقی، تعبیر ندایی می‌یابد. توزیع آن اجزاء نشان می‌دهد که «ای» تکواژی وابسته و «آهای» و «هی» تکواژهای آزاد هستند. در ضمن، گروه ندایی، از لحاظ نوایی با مکث و از لحاظ خطی با ویرگول از گروه زمان جدا می‌شود. واژه‌های کلیدی: ندا، مخاطب، گروه ندایی، جزء ندایی، حاشیۀ جمله، هستۀ نقشی

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

علی عموشاهی؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 خرداد 1401

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.334309.666761

چکیده

هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی حوزۀ پژوهش، مقالۀ حاضر تنها فرایند خروج گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که بند موصولی تحدیدی پس از خروج از کنار هستۀ اسمی خود به جایگاه پسافعلی حرکت می‌کند و از آنجا که در زبان فارسی، فعل از درون گروه فعلی به گروه زمان یا نمود حرکت می‌کند، بند موصولی نیز ناگزیر باید به جایگاهی بالاتر از گروه زمان یا خود گروه زمان متصل شود تا از نظر ترتیب خطی پس از آن واقع شود. در مقاله حاضر برای اثبات جایگاه اتصال این دسته از بندها، دو استدلال نحوی مطرح شده است. استدلال اول بر اساس جایگاه اتصال فراقیدها و امکان افزودگی بند موصولی پیش و یا پس از آن‌ها است. استدلال دوم بر اساس فرایند کافت است. به صورت دقیق‌تر، گاهی فرایند کافت بند موصولی را که پیشتر به گروه زمان افزوده شده حذف می‌کند و این مسئله موجب تولید اشتقاق‌های بدساخت می‌شود. در نهایت جایگاه اتصال بندهای موصولی تحدیدی فاعلی و مفعولی پس از جابجایی، گروه زمان در نظر گرفته می‌شود و مشخصۀ قوی [uC*] موجود بر روی هستۀ زمان که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود به عنوان انگیزۀ این حرکت معرفی می‌گردد. مسئلۀ دیگری که در خلال پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهد شد، جایگاه بندهای متممی در زبان فارسی است. نگارندگان شاخص ثانویۀ گروه زمان را میزبان این حرکت می‌دانند تا بدینوسیله یک همگونی و تقارن میان این دسته از موضوع‌های درونی با مفعول‌های "رایی" زبان فارسی حاصل شود. در نهایت نیز پس‌گذاری اجباری بندهای موصولی با جملات دارای فعل ربطی "بودن" را ناشی از وجود اجباری مشخصۀ قوی [uC*] بر روی هستۀ زمان جملات پایه دارای بند موصولی در نظر می گیریم.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	13
تعداد شماره‌ها	25
تعداد مقالات	200
تعداد نویسندگان	302
تعداد مشاهده مقاله	363,141
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	217,452
نسبت مشاهده بر مقاله	1815.71
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1087.26
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,056
تعداد مقالات رد شده	668
درصد عدم پذیرش	63
تعداد مقالات پذیرفته شده	123
درصد پذیرش	12
زمان پذیرش (روز)	361
تعداد پایگاه های نمایه شده	11
تعداد داوران	255

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان