نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• زهرا حسن‌پوران ¹
• شهلا شریفی ²

¹ دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

هدف ما در مقاله حاضر، تحلیل چندمعناییِ سه پسوند «–انی، –ایی و –ال» در زبان فارسی با رویکرد ساختواژه ساختی است. این تحلیل، در چارچوب نظریه ساختواژه ساختی بوی (2010، 2016) صورت می‌گیرد که که ریشه در مکتب زبان‌شناسی شناختی و به خصوص نظریۀ دستور شناختی (لانگاکر، 2008، 2009) دارد. در رویکرد ساختواژه ساختی بوی (2010، 2016)، واژگان زبان به منزلۀ «ساخت»هایی هستند که مهم‌ترین مؤلفه در بررسی ساختواژی آنها، معنا است. وندهای اشتقاقی زبان فارسی، که شامل پسوند و پیشوند می‌شوند و پرتعداد نیز هستند، ظرفیت خوبی برای افزودن معانی جدید به ساخت‌های پایه و ایجاد یک واژۀ مشتق دارند. داده‌های پژوهش حاضر از فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) استخراج شده‌اند. برای بررسی چندمعنایی این پسوندها، ابتدا طرح‌واره‌ها و زیرطرح‌واره‌های ساختی ناظر بر واژه‌های حاوی سه پسوند یادشده را مشخص‌کرده، سپس شبکه چندمعنایی آنها را ترسیم نموده‌ایم. بررسی داده‌های پژوهش نشان‌داد که واژه‌های حاوی هر یک از این سه پسوند اشتقاقی که از لحاظ معنایی با هم تفاوت‌دارند و موجب چندمعنایی پسوندهای نام‌برده شده‌اند، درواقع حاصل طرح‌واره‌ها و زیرطرح‌واره‌های متفاوتی هستند که از لحاظ صوری و معنایی متفاوت‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در پایین‌ترین سطح شبکه طرح‌واره‌ای پسوند «-انی»، پنج زیرطرح‌واره متفاوت قرار دارد که دو مورد از آنها دارای پایه اسمی است. دو زیرطرح‌واره بعدی پایه حرف اضافه‌ای دارند و در نهایت، زیرطرح‌واره آخر دارای پایه صفتی می‌باشد. در پایین‌ترین سطح شبکه طرح‌واره‌ای پسوند «-ال»، چهار زیرطرح‌واره وجود دارد که پایه‌های آنها از مقوله اسم، صفت یا ستاک حال فعل است. این در حالی است که پسوند «-ایی» تنها دو زیرطرح‌واره دارد که یکی دارای پایه اسمی و دیگری دارای پایه صفتی است. براساس نظریه ساختواژه ساختی بوی (2010، 2016)، چندمعنایی این پسوندها را نمی‌توان در سطح واژه‌های عینی تبیین‌نمود؛ بلکه این چندمعنایی را باید مربوط به سطح طرح‌واره‌های ساختی دانست که انتزاعی‌تر از واژه‌های عینی زبان هستند.

کلیدواژه‌ها

• صرف ساختی
• پسوند
• طرح‌واره ساختی
• اشتقاق
• واژه‌سازی

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Examining Persian Suffixes -ani, -ayi, and -al Based on Cognitive Morphology

نویسندگان [English]

• Zahra Hasanpuran ¹
• shahla sharifi ²

¹ Ph.D Student of Liguistics, Linguistics Department, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

² Associate Professor at Linguistics Department, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

The aim of this article is to analyze the polysemy of the three suffixes "-ani, -ayi and -al" in Persian language with construction morphology framework. This analysis is based on Booij construction morphology theory (2010, 2016) which is rooted in the cognitive linguistics school and especially the cognitive grammar theory (Langacker, 2008, 2009). In Booij’s (2010, 2016) construction morphology approach, language words are "constructions" whose meaning is the most important component in their structural analysis. Derivational affixes of Persian language, which include suffixes and prefixes and are numerous, have a good capacity to add new meanings to basic constructions and create a derivative word. The research data is extracted from Zansu Persian dictionary (Keshani, 1993). In order to investigate the polysemy of these suffixes, first we have designated the construction schemas and sub-schemes of the words containing the three mentioned suffixes, and then we have designed their polysemy network. Examining the research data showed that the words containing each of these three derivational suffixes, which are different from each other in terms of meaning and caused the polysemy of the named suffixes, are actually the result of different schemas and sub-schemas that are different in terms of form and meaning. The results of the research show that at the lowest level of the schema network of the "-ani" suffix, there are five different sub-schemas, two of which have a nominal base. Next two sub-schemas have prepositional base and at last, the last sub-schema has adjective base. At the lowest level of the schema network of the "-al" suffix, there are four sub-schemas which bases are from the categories of nouns, adjectives, or verb present stem. While the suffix "-ayi" has only two sub-schemes, one of which has a nominal base and the other has an adjective base. According to Booij’s (2010, 2016) construction morphology theory, the polysemy of these suffixes cannot be explained at the level of concrete words; Rather, this polysemy should be considered related to the level of constructional schemas, which are more abstract than the concrete words of the language.

کلیدواژه‌ها [English]

• Construction Morphology
• Suffix
• Counstruction Schema
• Derivation
• Word Formation