فهیمه تسلی بخش؛ احسان چنگیزی
چکیده
در زبان فارسی امروز، «انگار» و «انگاری» دو قید وجهیاند که بر شک و تردید و تشبیه و تمثیل دلالت دارند. منابع دستوری در خصوص ساخت و کارکرد این دو قید غالباً سکوت کردهاند، اما به نظر میرسد که ...
بیشتر
در زبان فارسی امروز، «انگار» و «انگاری» دو قید وجهیاند که بر شک و تردید و تشبیه و تمثیل دلالت دارند. منابع دستوری در خصوص ساخت و کارکرد این دو قید غالباً سکوت کردهاند، اما به نظر میرسد که ساخت «انگاری» را مشابه «گوئی» و «پنداری» و از منشأ فعل دوم شخص مفرد در نظر گرفتهاند. در این پژوهش، صورت و کارکرد قیدهای «انگار» و «انگاری» در دورههای مختلف زبان فارسی بررسیشده و با استفاده از شواهد موجود در آثار فارسی دوران میانه و نیز متون فارسی قدیم (نثر و نظم فارسی پس از اسلام)، روند دستوریشدگی و تبدیل این دو صورت زبانی به قید، با توجه به تحولات معنایی، مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، فعل hangār-/ hangārd در فارسی میانه از درجة قوی ریشۀ kar در زبانهای ایرانی دورة باستان، به معنی «فکر کردن»، با پیشوند ham- ساختهشده و با معنی اصلی «در نظر داشتن»، به کار رفته است. با تحولات معنایی، این فعل معنی «برشمردن» و سپس، «فرض کردن» حاصل کرده است و صورت امر آن، «انگار»، با قرار گرفتن در جایگاه نخستین جمله و پذیرفتن بند پیرو در نقش مفعول، مقولهزدایی شده و ضمن بازتحلیل در ذهن اهل زبان، به قید «انگار» بدل شده است. از سوی دیگر، در فارسی میانه، با افزودن تکواژ ē (یای مجهول) به مادة مضارع، وجه تمنایی فعل ساخته میشده که کارکرد اصلی آن، بیان فرض بوده است. «انگاری» بازماندۀ همین ساخت است که به فارسی نورسیده و بهتدریج، با از میان رفتن شیوة بازنمایی وجه در ساختمان فعل، به قیدی وجهی برای دلالت بر تشبیه و تمثیل و گاه شک و تردید بدل شده است. شباهت آوایی صورت دستوریشدۀ «انگاری» به فعل دوم شخص مفرد از مصدر «انگاشتن»، موجب بازتحلیلشده و بهاشتباه، این قید را از منشأ فعل دوم شخص مفرد در نظر گرفتهاند.