قادر اله‌ویسی آذر؛ وحید غلامی؛ امید ورزنده
چکیده
مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ...
بیشتر
مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ناقص بوده و به‌منظور رفع نقص آوایی به عناصر دیگری متصل می‌شوند و به‌صورت پیش‌بست، میان‌بست، اندربست و پی‌بست در کنار میزبان خود ظاهر می‌گردند. عناصر مذکور در مطالعات زبان‌شناختی از اهمیت تاریخی برخوردارند و نقطۀ تلاقی ساخت‌واژه، نحو و واج‌شناسی هستند. کردی مکری مجهز به نظام واژه‌بست غنی است که در آن واژه‌بست‌ها از قدرت حرکت بالایی برخوردارند و به مقوله‌هایی مختلف از جمله حروف اضافه متصل می‌شوند. در کردی مکری دو دسته حروف اضافه وجود دارند که به صورت پیش‌اضافه و پیرااضافه با متمم خود همراه می‌شوند. پیش‌اضافه‌ها به نوبۀ خود نوعند: حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق. حروف اضافۀ دستۀ اول قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل تحت حاکمیت خود قرار می‌گیرند درحالی‌که صورت‌های مطلق که هم از نظر تعداد و هم از نظر تعدادِ هجا از دستۀ اول کمترند از این قابلیت برخوردار نیستند و نمی‌توانند قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل واقع شوند و تنها میزبان واژه‌بست واقع می‌شوند. در مکری علاوه بر حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق، حروف اضافۀ مرکب و پیرا‌اضافه‌ها نیز وجود دارند. پیرا‌اضافه‌ها در مکری دو دسته‌اند: ساده و پیچیده. پیرااضافه‌های ساده متمم اسمی می‌پذیرند، ولی همراه نوع پیچیدۀ آنها هم صورت‌های کامل و هم واژه‌بست‌ها می‌توانند نقش متمم را ایفا کنند. از اینرو مقالۀ پیشرو در تلاش است تا پس از شناسایی واژه‌بست‌های ضمیری کردی مکری، نحوۀ تعامل‌شان با انواع حروف اضافۀ مکری و چگونگی توزیع و جایگیری آنها را براساس محدودیت‌های ترادف در چارچوب نظریۀبهینگی تحلیل نماید. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهند که محدودیت‌های ”حفظ یکپارچگی حوزه“ و ”عدم اجازه وقوع واژه‌بست در ابتدای گروه“ در سلسله مراتب محدودیت‌ها بالاتر از محدودیت ”حضور واژه‌بست در چپ‌ترین لبۀ حوزه“ قرار می‌گیرند و این چینش منجر به جایگیری واژه‌بست در جایگاه دوم می‌گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای انجام گرفته و به‌منظور گردآوری داده‌ها از شمّ زبانی نگارندۀ اصلی (به عنوان گویشور کردی مرکزی (گویش مکری، اُشنویه) و نیز گویشوران اصیل این زبان به همراه فیش‌برداری از کتب، مجلات و نوشتارهای سایت‌ها و ضبط حدود بیست ساعت صدای گویشوران گویش مورد نظر استفاده شده است.
