انیس وحید؛ فریده حق بین
چکیده
در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به ...
بیشتر
در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به سطح واجی زبان دلالت دارد؛ این در حالی است که «اضمار» به حذف در سطح نحوی (و نیز کاربردی و حتی شناختی) زبان اشاره دارد. از این رو در تبیین دادههای مورد بحث، از اصطلاح «اضمار فعل» بهره خواهیم برد. پس از آن، انواع اضمار فعل در الکتاب معرفی و دستهبندی جدیدی از آن با توجه به دلیل حذف پیشنهاد شده است؛ بر این اساس میتوان دلیل حذف فعل را حضور گوینده و شنونده در بافت موقعیتی یا فرهنگی مشترک و یا حضور عاملی زبانی (دستوری) دانست. علاوه بر این، در این مقاله دادهها از منظری متفاوت مورد توجه قرار گرفتهاند؛ از منظر مدلی صوری که برای تحلـیل زبان طبیعی بهکار برده میشود: مدلی همچون «دستور موازی». چرا که دادهها هر چند که برآمده از بافتی تاریخی هستند، میتوانند در نمونههای زنده زبانهای دنیا تناظرهایی داشته باشند. در چارچوب دستور موازی، پیشنهاد کردهایم تا سطحی شناختی میان روساخت نحوی دادهها و مرجع غیرزبانیشان در نظر گرفته شود؛ سطحی که گوینده و شنونده را قادر میسازد که عبارت حذفی را با وجود ساخت حداقلی نحوی تولید و یا درک کنند و آن را با مرجع غیرزبانیش به درستی مرتبط سازند. ارتباط میان داده و مرجع غیرزبانیش در قالب سازوکاری از دستور موازی که به «مجوزدهی غیرمستقیم» معروف است تبیین شده است. سازوکاری که به نظر میرسد با «تقدیر» که فرایندی تعبیری در دستور زبان عربی دوره میانه است شباهتهایی دارد. پیشنهاد ما همچنین با مدل کلی ساخت ذهن که توسط جکندوف (1997، 2002، 2010) مطرح شده، هماهنگ میباشد و علاوه بر آن میتواند جنبههایی از حذف بافتی در عربی دوره میانه را که با کلید واژه «حال» بیان شده تبیین نماید.