ویدا صدرالممالکی
چکیده
در زبان فارسی در چارچوب صرف توزیعی مطالعاتی در حوزۀ ساختواژه با تمرکز بر سطح رابط نحو ـ صرف صورت گرفته است، اما جایگاه پیشینۀ پژوهشی در سطح رابط نحو ـ معنا نسبتأ خالی است. هدف این مقاله تبیین پدیدۀ ارتقای ...
بیشتر
در زبان فارسی در چارچوب صرف توزیعی مطالعاتی در حوزۀ ساختواژه با تمرکز بر سطح رابط نحو ـ صرف صورت گرفته است، اما جایگاه پیشینۀ پژوهشی در سطح رابط نحو ـ معنا نسبتأ خالی است. هدف این مقاله تبیین پدیدۀ ارتقای مالک و ارتقای پیکر در زبان فارسی است که مستلزم مرور تمایز میان نقش مالک در ساختهای دومفعولی و نقش پیکر در ساختهای دومتعدی بر مبنای رویکرد تعبیری وود و مرنتز (2017) در چارچوب صرف توزیعی است. مراد از اولی ساختهای تناوب مفعولی است که بهلحاظ معنایی به انتقال مالکیت و مراد از دومی ساختهای تناوب مکانی است که بهلحاظ معنایی به جابهجایی و تغیر مکان دلالت میکنند. تمایز این دو ساخت در نوع متمم گروه فعلی است که در اولی یک گروه معرف مرکب (D*P) و در دومی یک گروه حرف اضافهای مرکب (p*P) است. گروه معرف در جایگاه شاخص هستۀ i* در حوزۀ D*P نقش مالک و گروه معرف در جایگاه شاخص هستۀ i* در حوزۀ p*P نقش پیکر را دریافت میدارند. تبیین پدیدۀ ارتقای مالک بر دو پیشزمینه استوار است: (الف) بیان مالکیت در گزاره که با فعل «داشتن» بیان میشود و (ب) معناشناسی افعال تغییر حالت که مستلزم یک هستۀ فعلی کوچک به همراه حالت نتیجه در یک گروه معرف متمم است؛ در حالیکه پدیدۀ ارتقای پیکر مستلزم پرداختن به (الف) ساختهای دومتعدی واجد افعال انعکاسی طبیعی و (ب) ساختهای آغازی متناظر است. مراد از اولی ساختهایی است که در آنها میتوان هم یک ضمیرانعکاسی و هم یک گروه معرف ارجاعی را بهعنوان مفعول مستقیم بهکار برد و با این فرض همراه است که تنها در ساختهای واجد ضمایر انعکاسی (نه گروه معرف ارجاعی) رخداد ارتقای پیکر امکانپذیر است. در ساختهای آغازی متناظر، i* پایینی که نقش پیکر را معرفی میکند درون p*P اشباع شده است. درحالیکه ترکیب معنایی جریان دارد i* بالایی نقش کنشگر را معرفی میکند که درون v*P اشباع نشده است. از این رو نقش پایینی با ارتقا به جایگاه بالایی هر دو نقش را اشباع میکند. این پدیده که از آن تحت عنوان ارتقای پیکر یاد میشود نشان میدهد که تنها ساختهای واجد ضمایر انعکاسی (نه ساختهای واجد گروه معرف ارجاعی) میتوانند در ساختهای آغازی از عهدۀ آزمون کنشگری برآیند.