تحولات معنایی «ور / بر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری گروۀ زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

برخی از صورت­های زبانی طی تحولات زبان، چندمعنا می­شوند و ممکن است معنای اولیة خود را از دست بدهند. گاهی این صورت­ها در ساختار­های مختلف به صورت رسوبی باقی­می­مانند و معنی اصلی آنها جز از طریق بررسی­های تاریخی، قابل درک نیست. در زبان فارسی امروز، «ور / بر» به معنی «کنار، سمت، سو، نزد، پیش» به کار می­رود. در این پژوهش با استفاده از داده­های زبان اوستایی، فارسی میانه و متون ادب فارسی در دورة اسلامی، معنی اولیة «ور/ بر» و تحولات معنایی آن مشخص می­گردد. همچنین، روند واژگانی­شدگی صورت­های زبانی ساخته­شده با «ور / بر» و فرایند دستوری شدگی آن بررسی می­شود. «ور / بر» در زبان اوستایی varah- و در زبان فارسی میانه war به معنی «سینه» بوده است. در فارسی دری (متون نظم و نثر دورة اسلامی)، «بر» با توسیع معنایی، معنی «آغوش» و از طریق مجاز و استعاره، معنی «کنار، سمت، پیش، نزد» و «مقابل، جلو» یافته است. امروزه «ور / بر» در ساختمان واژه­هایی همچون «بروبازو، برورو» و نیز در عبارت­های «دربرداشتن» و «دربرگرفتن» به کار می­رود و اگر چه برای فارسی­زبانان، از منظر ساختواژی قابل تشخیص است، اما از منظر معنایی تیره به نظر می­رسد. این کلمات مرکب و ساخت­های نحوی مراحل آغازین واژگانی­شدگی را طی می­کنند. «ور / بر» امروزه، به عنوان اسم در معنی «کنار، سمت، نزدیک»، در ساخت­های مانند «این ور» و «برِ خیابان» رایج است. در ساخت «ورِ دل کسی نشستن»، «ور» حرف اضافه به معنی «نزد، پیش» است که افزون بر معنی مکان نشانه­هایی از معانی اصلی خود را نیز به همراه دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semantic Changes of "Var / Bar"

نویسندگان [English]

  • Ehsan Changizi 1
  • Elahe Hoseyni Matak 2
1 Assistant Professor, Department of Linguistics Allame Tabataba’i Universiy
2 Ph.D. Candidate, Department of Linguistics, Allame Tabataba’i Universiy
چکیده [English]

Some linguistic forms may become polysemous through language changes and lose their core meaning. Sometimes these forms may stay as relics in different constructions and their core meaning is not understandable without historical studies. In Persian language, “var / bar” means “side, beside”. “var / bar” has been varah- in Avestan language, and "war" in Middle Persian, which used to mean "chest". In Dari Persian (prose and poetry in  the Islamic era), meaning of "bar" has changed to "embrace, side, beside, in somebody’s presence" and also "front" through broadening and metonymy. Today, “var / bar” is used to construct words such as “barobazu” (shoulders and arm), baroru (face)" and phrases such “dar bar dâštan” (include), and although it is morphologically distinguishable for Persian speakers, it is semantically opaque. These compounds and syntactic structures are in primary stages of lexicalization in Persian. In “vare dele kasi nešastan” (being with someone), “var” is a preposition and its grammaticalization process is in intermediate stage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • VAR
  • bar
  • semantic change
  • grammaticalization
  • lexicalization

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1373). ماده­های فعل­های فارسی دری، تهران، ققنوس.
ــــــــــــــــــ (1374). ریشه­شناسی (اتیمولوژی)، تهران، ققنوس.
ــــــــــــــــــ (1389). تاریخ زبان فارسی، چاپ دهم، تهران، سمت.
استاجی، اعظم (1386). پیدایش نام حروف اضافه از نام اندامهای بدن، دستور، جلد سوم، شمارة 3، ص40ـ 51.
انوری، حسن و دیگران (1381).فرهنگسخن، دو جلد، چاپ اول، تهران، سخن.
حسن­دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی، جلد اول، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خطیب­رهبر، خلیل. (1372). دستور زبان فارسی: کتاب حروف اضافه و ربط، تهران، صفی­علیشاه [1367].
دهخدا، علی­اکبر (1377). لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران.
ذوالنور، رحیم. (1365). رفتارشناسی حروف اضافه، رشد ادب فارسی، سال 2، شمارة 8، 12ـ23.
راشد محصل، محمدتقی. (1385).وزیدگیهای زادسپرم، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ژینیو، فیلیپ (1382). اردایراف­نامه (متن پهلوی، حرف­نویسی، ترجمة متن پهلوی، واژه­نامه)، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار، چاپ دوم، تهران، انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
صفوی، کورش (1390). درآمدی بر معنی­شناسی، چاپ چهارم، تهران، پژوهشکدة فرهنگ و هنر اسلامی.
صمصامی، سید محمد (1346). پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی، اصفهان، مشعل.
فره­وشی، بهرام (1378). کارنامة اردشیر بابکان، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، [1354].
مشکوةالدینی، مهدی (1388). دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، چاپ اول، تهران، سمت.
ناتل­خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی، جلد اول و سوم، تهران، نشر نو.
نجفی، ابوالحسن (1378). فرهنگ فارسی عامیانه، جلد دوم، تهران، سخن.
نغزگوی­کهن، مهرداد (1389). چگونگی شناسایی موارد دستوری­شدگی. جستارهای زبانی، سال اول، شمارة دوم. ص 149ـ165.
نغزگوی­کهن، مهرداد و محمد راسخ­مهند (1391). دستوری­شدگی و بسط استعاری، پژوهش­های زبانی، سال سوم، شمارة اول، ص117ـ 134.
Asha, R. 2009. Avesta Glossary (frahang ī ōīm: ēk), Mumbai: The K.R. Cama Oriental Institute.
Bartholomae, C. 1961. Altiranisches Wörterbuch, Berlin: W. De Gruyter.
Blank, A. 2001. Pathways of Lexicalization, In M. Haspelmath, E. Kőnig, W. Oesterreicher and W. Raible (eds.), Language Typology and Language Universals, (2. 1596-1608), Berlin and New York: Walter de Gruyter.
Brinton, L. J. & E. C. Traugott. 2005. Lexicalization and Language Change, Cambridge: University Press.
Bybee, J. 2003. Mechanism of Change in Grammaticalization: the Role of Frequency. In B.D. Joseph & R.D. Janda (eds.), The Handbook of Historical Linguistics (602-623), Blackwell Publishing.
Fortson, B. W. IV. 2003. An Approach to Semantic Change, In B.D. Joseph & R.D. Janda (eds.), The Handbook of Historical Linguistics (648-666), Blackwell Publishing.
Heine, B., U. Claudi & F. Hűnnemeyer. 1991a. From Cognition to
Grammar-Evidence from African Language, In E. C. Traugott and C. Heine (eds.), Approaches to grammaticalization (1/149-187), Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins publishing company.
Heine, B., U. Claudi & F. Hűnnemeyer. 1991b. Grammaticalization: A Conceptual Framework, Chicago and London: The University of Chicago Press.
Heine, B. 1997a. The Cognitive Foundation of Grammar, Oxford: University Press.
Heine, B. 1997b. Possession: Cognitive Source, Forces, and Grammaticalization, Cambridge: University Press.
Heine, B. 2003. Grammaticalization, In B.D. Joseph & R.D. Janda (eds.), The Handbook of Historical Linguistics (575-601), Blackwell Publishing.
Heine, B. & T. Kuteva. 2004. World Lexicon of Grammaticalization, Cambridge: University Press. 
Hopper, P. 1990. Where do words come from?, In W. Croft, K. Denning and S. Kemmer (eds.), Studies in Typology and Diachrony (151-160), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Hopper, P.J. (1991). On Some Principle of Grammaticalization, In E. C. Traugott and C. Heine (eds.), Approaches to grammaticalization (1/17-35), Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins publishing company.
Hopper, P.J. & E.C. Traugott. 2003. Grammaticalization, Cambridge: University Press.
Kent. R. 1953. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, New Haven, Connecticut: American Oriental Society.
Luján, E. R. 2010. Semantic Change. In S. Luraghi & V. Bubenik (eds.), The Continuum Companion to Historical Linguistics (286-310), London / Ney York: Continuum International Publishing Group.
MacKenzie, D.N. 1971. A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Traugott, E. C. & E. Kőnig. 1991. The Semantics-Pragmatics of Grammaticalization Revisited, In E. C. Traugott and C. Heine (eds.), Approaches to grammaticalization (1/189-218), Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins publishing company.
پژوهشهای زبانی
دوره 9، شماره 2
پاییز و زمستان 1397
صفحه 89-107

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 اسفند 1396
  • تاریخ بازنگری: 30 اردیبهشت 1397
  • تاریخ پذیرش: 06 مرداد 1397

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار