نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• احسان چنگیزی ¹
• الهه حسینی ماتک ²

¹ استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

² دانشجوی دکتری گروۀ زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

برخی از صورت­های زبانی طی تحولات زبان، چندمعنا می­شوند و ممکن است معنای اولیة خود را از دست بدهند. گاهی این صورت­ها در ساختار­های مختلف به صورت رسوبی باقی­می­مانند و معنی اصلی آنها جز از طریق بررسی­های تاریخی، قابل درک نیست. در زبان فارسی امروز، «ور / بر» به معنی «کنار، سمت، سو، نزد، پیش» به کار می­رود. در این پژوهش با استفاده از داده­های زبان اوستایی، فارسی میانه و متون ادب فارسی در دورة اسلامی، معنی اولیة «ور/ بر» و تحولات معنایی آن مشخص می­گردد. همچنین، روند واژگانی­شدگی صورت­های زبانی ساخته­شده با «ور / بر» و فرایند دستوری شدگی آن بررسی می­شود. «ور / بر» در زبان اوستایی varah- و در زبان فارسی میانه war به معنی «سینه» بوده است. در فارسی دری (متون نظم و نثر دورة اسلامی)، «بر» با توسیع معنایی، معنی «آغوش» و از طریق مجاز و استعاره، معنی «کنار، سمت، پیش، نزد» و «مقابل، جلو» یافته است. امروزه «ور / بر» در ساختمان واژه­هایی همچون «بروبازو، برورو» و نیز در عبارت­های «دربرداشتن» و «دربرگرفتن» به کار می­رود و اگر چه برای فارسی­زبانان، از منظر ساختواژی قابل تشخیص است، اما از منظر معنایی تیره به نظر می­رسد. این کلمات مرکب و ساخت­های نحوی مراحل آغازین واژگانی­شدگی را طی می­کنند. «ور / بر» امروزه، به عنوان اسم در معنی «کنار، سمت، نزدیک»، در ساخت­های مانند «این ور» و «برِ خیابان» رایج است. در ساخت «ورِ دل کسی نشستن»، «ور» حرف اضافه به معنی «نزد، پیش» است که افزون بر معنی مکان نشانه­هایی از معانی اصلی خود را نیز به همراه دارد.

کلیدواژه‌ها

• ور
• بر
• تغییر معنایی
• دستوری شدگی
• واژگانی شدگی

عنوان مقاله [English]

Semantic Changes of "Var / Bar"

نویسندگان [English]

• Ehsan Changizi ¹
• Elahe Hoseyni Matak ²

¹ Assistant Professor, Department of Linguistics Allame Tabataba’i Universiy

² Ph.D. Candidate, Department of Linguistics, Allame Tabataba’i Universiy

چکیده [English]

Some linguistic forms may become polysemous through language changes and lose their core meaning. Sometimes these forms may stay as relics in different constructions and their core meaning is not understandable without historical studies. In Persian language, “var / bar” means “side, beside”. “var / bar” has been varah- in Avestan language, and "war" in Middle Persian, which used to mean "chest". In Dari Persian (prose and poetry in  the Islamic era), meaning of "bar" has changed to "embrace, side, beside, in somebody’s presence" and also "front" through broadening and metonymy. Today, “var / bar” is used to construct words such as “barobazu” (shoulders and arm), baroru (face)" and phrases such “dar bar dâštan” (include), and although it is morphologically distinguishable for Persian speakers, it is semantically opaque. These compounds and syntactic structures are in primary stages of lexicalization in Persian. In “vare dele kasi nešastan” (being with someone), “var” is a preposition and its grammaticalization process is in intermediate stage.

کلیدواژه‌ها [English]

• var
• bar
• semantic change
• grammaticalization
• lexicalization