نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مریم حمصیان اتفاق ¹
• عادل رفیعی ²
• بتول علی نژاد ³

¹ دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

² استادیار زبان شناسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

³ دانشیار زبان شناسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

ترتیب وندها از جمله مباحث نظری مطرح در حوزه صرف است. تاکنون بحث­ های زیادی در خصوص وجود اصول یا مکانیسم ­های کلی ناظر بر ترتیب وندها صورت گرفته است. در این راستا می­ توان به سه رویکرد اصلی اشاره کرد. اولین رویکرد با نام مدل لایه محور (سیگل، 1974؛ آلن، 1978؛ کیپارسکی، 1982؛ سلکرک، 1982؛ موهانان، 1986؛ گیگریچ، 1999) معتقد است واژگان دارای ساختار لایه­ای هستند و این ساختار تعیین‌کننده مشخصه­ های ترکیبی وندها است. دومین رویکرد متکی بر محدودیت­های گزینشی وندمحور (فب، 1988؛ پلاگ، 1999) است. این محدودیت­ ها شامل محدودیت­ های گروهی وندها و نیز محدودیت­ های واجی، صرفی، معنایی و نحوی آنها است. ادعای این رویکرد این است که توصیف ترکیبات موجود و محتمل وندها در گرو توصیف عملکرد این محدودیت­ ها است. سومین رویکرد که چارچوب مقاله حاضر را تشکیل می­ دهد، با ارائه یک مدل روان‌شناختی- زبان‌شناختی مبتنی بر این ایده است که ترتیب وندها تابعی از میزان تقطیع‏ پذیری وندها از پایه (های، 2000؛ 2002) است. بر طبق این رویکرد که پلاگ آن را رویکرد ترتیب مبتنی بر پیچیدگی نامید وندهایی که به راحتی در پردازش زبانی تقطیع می­ شوند نمی ­توانند در جایگاهی نزدیک‌تر به پایه نسبت به وندهای دارای میزان تقطیع‏ پذیری کمتر قرار گیرند. سؤال پژوهش حاضر این است که چگونه می­ توان در این چارچوب، ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی را توجیه کرد. بدین منظور هفده پیشوند انتخاب و تعداد ۲۲۰۰ واژه مشتق از پایگاه داده­ها استخراج شد. با توجه به هم­آیندی پیشوندها مرتبه هریک با استفاده از گراف جهت ­دار و ماتریس مربعی بالا مثلثی به دست داده­ شد. بر طبق چارچوب نظری اتخاذشده، با بسامد واژه­ های مشتق و پایه آنها نمودار پراکندگی ترسیم و مرتبه نسبت بسامد رخداد نوع و مرتبه نسبت بسامد نمونه تقطیع‏ پذیر هر وند مشخص شد. در نهایت بر اساس داده­ها و با استفاده از مرتبه تقطیع­ پذیری، مرتبه نسبت بسامد نمونه و مرتبه نسبت بسامد نوع تقطیع‏ پذیر، پیوستار ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی به دست داده شد. همسو با یافته ­های هـای و پلاگ (2004) مشخص شد که این رویکرد همراه با رویکرد محدودیت‏ های گزینشی به‌خوبی می ­توانند ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی را توجیه می­ کند.

کلیدواژه‌ها

• ترتیب وندها
• رویکرد ترتیب مبتنی بر پیچیدگی
• پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی
• مرتبه تقطیع ‏پذیری
• نسبت تقطیع ‏پذیری

عنوان مقاله [English]

Derivational Prefixes Ordering

نویسندگان [English]

• Maryam Hemasian ¹
• Adel Rafiei ²
• Batool alinezhad ³

¹ Ph.D. Candidate of Linguistics, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

² Assistant Professor of Linguistics, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

³ Associate Professor of Linguistics, University of Isfahan, Isfahan, Iran.

چکیده [English]

Affix ordering is a theoretical discussion in morphology. There has been some debate over the existence of general principles or mechanisms governing affix ordering. In this regard, we can point to three principal approaches. The first approach named the stratum-oriented model (Siegel, 1974; Allen, 1978; Kiparsky, 1982; Mohanan, 1986), believes that lexicon has a layered structure and can determine the affixes' combinations. The second approach relies on Selectional Restrictions' affix oriented (Fabb, 1988; Plag, 1999). These restrictions include restrictions of the group of affixes and phonological, morphological, semantic, and syntax restrictions. This approach claims that the description of possible and impossible combinations of affixes is related to describing the functions of restrictions. The third approach formed the theoretical framework of the present study by providing a psycho-linguistic model based on this idea that the affix ordering is a function of the degree of parsability of affixes from their bases (Hay 2000; 2002). According to this approach, affixes parsed easily in language processing cannot stay near the base relative to the affixes with a lower degree of parsability. Plag (2003) called the approach as Complexity-Based Ordering (CBO). The question is that how can we describe the Persian derivational prefixes ordering based on the CBO framework. For this reason, by selecting 17 prefixes 2200 derivational words extracted from database. By considering prefixes co-occurrences the rank of each prefix was obtained by using directed-graph and upper triangle square matrixes. According to this theoretical framework, by using frequency of derivational words and bases we could draw the scatter plot and determined the rank of type and token frequency ratio. Finally, according to data and by using the rank of parsability, type and token frequency ratio, we assessed the continuum of Persian prefixes ordering. Similar to Hay and Plag (2004) findings, this approach can describe Persian prefixes ordering as well as English affixes ordering

کلیدواژه‌ها [English]

• "affix ordering"
• "Complexity-Based Ordering Approach"
• "Persian derivational Prefixes"
• "rank of parsability"
• "ratio of parsability"