نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• مزدک انوشه

استادیار زبان‏شناسی، دانشگاه تهران، تهران

چکیده

دستورنویسان و زبان‌شناسان فعل‌های زبان فارسی را به دو گونۀ ستاک^[1] حال و ستاک گذشته تقسیم می‌کنند. در مقالۀ حاضر ضمن بازنگری در این تقسیم‌بندی، نخست یادآور می‌شویم که برخی از ریشه‌ها^[2] دارای یک صورت آوایی یا اصطلاحاً همان واژ^[3] هستند و برخی دیگر دو یا چند گونۀ آوایی دارند که واژگونه^[4] خوانده می‌شوند. سپس، بر پایۀ شواهد زبانی و به کمک مفهوم زیر تخصیصی^[5] که از ویژگی‌های بنیادین نظریۀ صرف توزیعی است، استدلال می‌کنیم که عنصر دستوری زمان^[6] هیچ نقشی در انتخاب و درج واژگونه‌های ریشه ندارد و حال یا گذشته بودن محیط صرفی نحوی باعث نمی‌شود که مثلاً ریشۀ انتزاعی «سوزÖ» به شکل /suz/ یا /sux/ درآید. شواهد زبانی نشان می‌دهند که مشخصه‌هایی مانند مجاورت با واژواج^[7] یا واج شامل^[8] [D] ، هم‌نشینی با پسوند سببی^[9] یا گاهی حضور در مرز سکوت بر توزیع واژگونه‌های فعلی نظارت می‌کنند. یافته‌های این پژوهش تصریح می‌کنند که از هر دو منظر تجربی و نظری نه‌تنها به مفهوم ستاک نیازی نداریم، بلکه حتی با قائل شدن به دو صورت ستاک حال و ستاک گذشته، از تبیین برخی از ساخت‌های فعلی بازمی‌مانیم. گفتنی است که در مقالۀ حاضر تحولات آوایی در ریشه‌های واژگانی را به تغییرات واجی و واژواجی تقسیم می‌کنیم. تغییرات واجی که پیش‌بینی‌پذیرند، تناوب‌های خودکار را پدید می‌آورند، اما تغییرات واژواجی پیش‌بینی‌ناپذیر، به تولید تناوب‌های ناخودکار می‌انجامند. در این میان، ضمن محدود کردن اصطلاح واژگونگی به اعضای تناوب‌های ناخودکار، این پرسش نظری را پیش می‌کشیم که آیا انگارۀ دستوری در حوزۀ ساختواژه به قواعد ترمیمی نیازی دارد؛ یعنی قواعد زبان ویژه‌ای که با اعمال بر ریشه‌ها و وندها، صورت آوایی آنها را پس از درج تغییر دهند. در این پژوهش ضمن کنار گذاشتن قواعد ترمیمی، یادآور می‌شویم که واژگونه‌های هر ریشۀ واژگانی و از جمله واژگونه‌های مختلف ریشه‌های فعلی فارسی، از نوع تناوب‌های ناخودکارند و اعضای این تناوب‌ها مستقلاً در واژگاه ذخیره می‌شوند.



[1]. stem


[2]. root


[3]. morph


[4]. allomorph


[5]. underspecification


[6]. tense


[7]. morphophoneme


[8]. archiphoneme


[9]. causative

کلیدواژه‌ها

• ستاک حال و گذشته
• پسوند زمان
• واژگونه
• واژواج
• زیر تخصیصی
• قاعدۀ ترمیمی

عنوان مقاله [English]

There is no Stem: the Distribution of Verbal Allomorphs, a Distributed Morphology Analysis

نویسنده [English]

• Mazdak Anushe

Assistant Professor of Linguistics, University of Tehran, Iran

چکیده [English]

It is widely accepted by traditional grammarians and linguists that Persian verbal roots fall into two forms depending on their tense feature: present stem and past stem. In contrast to this traditional view, the present study considers an alternative notion of allomorphy, indicating that a few verbs use a basic form, called “morph”, in all morphosyntactic contexts while some other roots allow for having two or more allomorphs. Within the framework of Distributed Morphology, especially on the basis of underspecification condition, I will review the empirical evidence adduced in favor of the hypothesis that the tense feature has no role in producing and selecting the so-called present and past stems. In this approach, the systematic distribution of verbal allomorphs like /suz/ and /sux/ (derived from “ÖSUZ” = burn) is constrained by some other formal features, such as adjacency to the morphophoneme {D}, absorbing the causative suffix (“-ān” or its free variation “-un”) or appearing in the boundary of a word. Finally, to avoid terminological and empirical confusion, I will suggest that we should avoid the use of the term “stem” altogether and speak of root, morph and allomorphs only. It should be added that the different variations in phonetic shape of lexical roots are divided into two classes: the first one follows from the phonological rules and the second one is affected by the morphophonological (or readjustment) rules. Phonological changes are predictable and produce automatic alternations, but unpredictable morphophonological changes lead to non-automatic alternations. Following the general trend of DM, I restrict the term “allomorphy” to those cases in which the variation in phonetic shape of a morpheme does not follow from the automatic phonological rules of the language. This analysis raises the theoretical question of whether language-specific readjustment rules (i.e. the alteration of root or affix phonology) are needed for morphological theory. Rejecting readjustment rules, I show that allomorphs of verbal roots are independently stored in Vocabulary.

کلیدواژه‌ها [English]

• Present and past stems
• tense suffix
• allomorph
• morphophoneme
• underspecification
• readjustment rule