پژوهشهای زبانی

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

همکاری با موسسه یا انجمن

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

نمونه کارفارسی

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

راهنمای ثبت نام در پابلونز

داوران

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

سیر تحولات پیشوند فعلی /ba-/در گویش دیباجی در مقایسه با فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران ایران.

2 استادیار گروه زبان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران ایران.

3 استاد گروه زبان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران ایران.

چکیده

در این پژوهش با تحلیل بیش از 140 فعل از گویش دیباجی به بررسی پیشوند /ba-/ و مقایسه آن با زبان فارسی معیار می‌پردازیم. گویش دیباجی یکی از گویش‌های کناره دریای خزر و جزء زبان‌های شمال‌غربی محسوب می‌شود. روش انجام این پژوهش از نوع توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. برای مقایسه سیر دستوری‌شدگی پیشوند /ba-/ در هر دو گونه زبانی ناگزیر از منابع و متون کهن فارسی و دوره‌های میانه و باستان بهره گرفته‌ایم. به دلیل قرابت این گویش با گویش‌های مازندرانی و گیلکی از منابع موجود در این گویش‌ها نیز بهره گرفته‌ایم. در این پژوهش به دنبال کشف تفاوت‌های نقش و کارکرد این پیشوند در دیباجی و فارسی معیار علاوه بر سیر تحول آن هستیم. برای رسیدن به این هدف به دسته‌بندی افعال دارای پیشوند /ba-/ دیباجی در صورت‌های فعلی مختلف پرداخته‌ایم. سپس نقش و کارکرد این پیشوند در افعال دیباجی را در مقایسه با فارسی بررسی کرده‌ایم. برای سهولت کار در انجام این پژوهش فقط از افعال ماضی ساده در گویش دیباجی استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که پیشوند/ba-/ دیباجی همچون پیشوند /ba-/ فارسی در سیر تحول خود دچار دستوری‌شدگی شده است؛ به این مفهوم که این پیشوند از تکواژ چندهجایی آزاد در نقش قیدی به هجایی وابسته تحول یافته است و در این مسیر تغییر، در معرض فرایند‌های مختلف دستوری‌شدگی از جمله مقوله‌زدایی، تغییر معنایی و معنی‌زدایی، کاهش آوایی و فرسایش واجی، تثبیت ترتیب واژگانی و ... بوده است. بر اساس شواهد، الگوی دستوری‌شدگی این پیشوند را با زبان فارسی معیار مقایسه خواهیم کرد. همچنین نشان خواهیم داد که این پیشوند در دیباجی با رسیدن به خط پایان مسیر دستوری‌شدگی، حذف نشده بلکه با ادغام معنایی در صورت بسیط فعلی، پدیده واژگانی‌شدگی را رقم زده است که خود نوعی دستوری زدایی محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Verbal prefix / Ba- / Dibaji in Comparison with Persian

نویسندگان [English]

  • Havva Hhajaidi 1
  • Gholamreza Dinmohammadi 2
  • Ali Afkhami 3
  • Gholamhossein Karimidostan 3

1 Doctoral student of Linguistics Department, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

3 Professor of the Department of Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Dibaji dialect is one of the linguistic types along the Caspian Sea, which has a morphological and syntactic similarity with the Mazandaran language, which is one of the northwestern languages. Dibaji dialect is the language of the people of Dibaj, which is located between Semnan and Mazandaran provinces. In this research, by analyzing more than 140 verbs from the Dibaji dialect, we examine the prefix "/ba-/" and compare it with the standard Persian language. The method of this research is descriptive, analytical and comparative. To compare the grammaticalization procedure of the prefix "/ba-/" in both linguistic species, we have inevitably used ancient iranian language and the Middle and old periods sources and texts. In this research, we seek to discover the differences between this prefix in Dibaji and the standard Persian. To achieve this goal, we have categorized verbs with the prefix "/ba-/" in different verb paradigms. Then we have studied the role and function of this prefix in Dibaji verbs in comparison with Persian. The findings of this study show that the prefix "/ba-/" of Dibaji, like the Persian prefix "/ba-/", has undergone grammatical evolution;It means that this prefix has evolved from free polysyllabic morpheme in the role of adverbs to a dependent syllable, and in this path of change, it has been exposed to various grammaticalization mechanisms such as decategorization, desemanticization, phonological erosion, regidification and so on. Based on the evidences, we will compare the grammaticalization pattern of this prefix with Persian. We will also show that this prefix in Dibaji has not been eliminated by reaching the end line of the grammaticalization path, but by semantic fusion in the present simple form, it has figured out the phenomenon of lexicalization, which is a kind of degrammaticalization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dialect
  • verbal prefix / ba- /
  • grammaticalization
  • degrammaticalization
  • lexicalization
مراجع
استاجی، اعظم، (1379). «پیشوند be- در گویش سبزواری و نقش‌های ممیز آن»، نشریه مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، سال 1379-شمارۀ 91 از صفحه 57 تا 66.
چنگیزی، احسان؛ ماتک، الهه (1397). «تحولات معنایی ور / بر»، ادبیات و زبان‌ها: نشریه پژوهش‌های زبانی: پاییز و زمستان 1397، سال نهم- شمارۀ 2 (علمی-پژوهشی/ISC) از 89 تا 108.
راستارگویوا، وراسرگی یونا (1379). دستور زبان فارسی میانه، ترجمۀ ولی‌الله شادان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
رضاپور، ابراهیم، پیشگو، مونا (1396). «نقش پیشوندهای اشتقاقی افعال سبک کردیون، بتیون و بوکوواتیون در زبان سمنانی در بازنمایی جزایر معنایی از منظر رویکرد شناختی: تعامل میان صرف و معنی‌شناسی»، دوماهنامه علمی پژوهشی جستارهای زبانی: د 8، ش 6، بهمن و اسفند 1396، صص 136-103.
رضایتی کیشه خاله، محرم؛ دیان، مهدی (1388).«فعل‌های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم». دستور (ویژه‌نامه فرهنگستان): اسفند 1388- شمارۀ 5 (علمی – پژوهشی/ISC ) از 27 تا 50.
رفیعی جیردهی، علی (1384). «پیشوندهای فعلی در تالشی»، نشریه گویش‌شناسی: اسفند 1384-شمارۀ 4 از صفحه 65 تا 76.
زینی جهرمی، وحید رضا (1393). «پیش فعل‌های ایرانی باستان»، زبان­ها و گویش­های ایرانی (ویژه‌نامه فرهنگستان): آذر 1393، شمارۀ 4 (علمی-پژوهشی/ISC) از 45 تا 76.
مفیدی، روح‌الله  (1395). «شکل‌گیری ساخت‌واژه نمود و وجه در فارسی نو»، ادبیات و زبان‌ها: دستور (ویژه‌نامه فرهنگستان): اسفند 1395- شمارۀ 12(علمی-پژوهشی / ISC).
منصوری، یدالله؛ مهرجویی، محمد (1395). «پیشینه تاریخی پیشوند‌های فعلی در زبان فارسی»، ادبیات و زبان‌ها: تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1395- شمارۀ 79 (علمی-پژوهشی / ISC) از 155 تا 174.
میر‌هاشمی جور‌شری (1391) در «پیشوند فعلی /bv-/ در گذشته ساده گیلکی از تکوین تا تصریف»، ادب‌پژوهی: تابستان 1391- شمارۀ 20.
نغزگوی کهن، مهرداد (1387). «بررسی فرایند دستوری‌شدگی در فارسی جدید»، دستور (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان). پیاپی 4: 24-3.
ــــــــــــ (1387). «دستوری‌شدگی و دستوری زدایی فرایند‌هایی مستقل و موازی»، زبان و زبان‌شناسی، پاییز و زمستان 1387-شمارۀ 8 (علمی و پژوهشی).
ـــــــــــــــ (1389). «از واژه‌بست تا وند تصریفی: بررسی تحول تاریخی بعضی واژه‌بست‌های فارسی جدید»، دستور (ویژه‌نامه فرهنگستان)، ش6، ص 99-77.
ـــــــــــــ(1390). «مقایسه دستوری‌شدگی و دستوری زدایی در فارسی کنونی (مطالعه موردی: تبدیل برخی وند‌های تصریفی به اشتقاقی)». مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، دانشگاه فردوسی مشهد، پیاپی 4. 104-89.
یوسفی، فتانه منشی‌زاده، مجتبی؛ زاهدی، فرح  (1399) «بررسی سیر تحول پیشوند استمرار فارسی باستان تا فارسی نو»، ادبیات و زبان­ها: نشریه پژوهش‌های زبانی، پاییز و زمستان 1399، سال یازدهم-شمارۀ 2 (علمی-پژوهشی/ISC).
بهار، محمدتقی (1375). سبک‌شناسی، 3 جلد، چاپ هشتم، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
بیکس، رابرت (1389). «درآمدی بر زبان‌شناسی تطبیقی زبان‌های هندواروپایی»، ترجمۀ اسفندیار طاهری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حسن‌دوست، محمد (1389). «فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو (دوره دوجلدی)»، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ناتل خانلری، پرویز (1373). دستور تاریخی زبان فارسی، به کوشش عفت مستشارنیا، تهران، توس.
Bahar, M. T. 1997. Stylistics. Tehran: Mir Kabir publication, Institute Behbudi [in persian].
Bartholomae, Chr. 1961. Altiranisches Wörterbuch, Berlin, (Strassburg, 1904).
Beekes, R. S. P. 2011. Comparative Indo- European Linguistics: An Introduction, John Benjamins Publishing, Language Arts & Disciplines, 415 pages. [in persian].
Brandenstein, W. & Mayrhofer, M. 1964. Handbuch des altpersischen, Wiesebaden.
Brunner, C.J., 1977. A Syntax of Western Middle Iranian, New York.
Bybee, J & Perkins, R & Pagliuca,W. 1994. The evolution of grammar: tense, aspect and modality in the languages of the world, Chicago: The University of Chicago Press.
Changizi, E & Hoseyni Matak, E. 2019. Semantic changes of Var/Bar, Journal of Language Research, volume 9. Issue 2, pages 89-107.[in persian].
Chen, G. 1998. The degrammaticalization of addressee- satisfaction conditionals in early modern English, John Benjamin Publishing.
Croft, W. 2003. Typology and Universals, 2nd Edn., Cambridge: Cambridge University Press.
Estaji, A. 2000 . Prefix /be-/ in Sabzevari Dialect and  Its Distinguishing roles. Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran, Journal of Language Researches, number 91, pages 57 to 66.[in persian].
Fisher,Olga& Rosenbach, Anette & Stein, Dieter .2000. Pathways of change: Grammaticalization in English, John Benjamins publishing company. Amsterdam / Philadelphia.
Hassan Doost, M. 2010. The Comparative-Thematic Dictionary of New Iranian Languages and Dialects,Tehran, Academy of Persian,Language and Literature.[in persian].
Hopper, P.J. 1991. On some principlesof grammaticalization, In Traugott E. C. & Heine B. (Eds.), Approaches to grammaticalization, vol. I. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. 17-35.
Kent, R. G. 1953. Old Persian (Grammar-Texts-Lexicon), New Haven.
Lightfoot, D. 2011. Grammaticalization and Lexicalization, The Oxford Textbook of Grammaticalization. Edited by Bernd Heine and Heiko Narog.
Mansouri,Y & Poshtdar, A & Mehrjui, M .2015. The historical bachground of verb prefixes in persian language, Linguistics, Published 2015.[in persian].
Mir Hashemi Jorshari, S. H. 2012. The Verb Prefix /bv-/ in Past Perfective of Gilaki Language, From Genesis To Inflexion, Journal of Adab Pazhuhi, volume 6, number 20, pages 111 to 134. [in persian].
Mofidi, R .2016. The development of aspect and mood morphology in Modern Persian, Academy of Persian Language and Literature, Iran, 12: 3-68. [in persian].
Naghzguy Kohan, M. 2008.Grammaticalization and Degrammaticalization: Independent and parallel processes.published in Language and Linguistics, number 8. [in persian].
Naghzguy Kohan, M. 2010. From clitic to inflectional prefix: A study of the Historical Evolution of som new Persian Clitics, Academy of language: Grammar, number 6, pages 77-99. [in persian].
Naghzguy Kohan, M. 2011. A comparative study of Grammaticalization and Degrammaticalization in Persian (A case study: change of some inflectional affixes into derivational ones), Published in Journal of Linguistics & Khorasan Dialects 3.[in persian].
Naghzguy Kohan, M. 2008. A study of the grammatical process in modern Persian Academy of language: Grammar, number 4, pages 3-24. [in persian].
Natel Khanlari, P. 1996. The history of Persian Language, Tehran, Farhang -e Nashre No [in Persian].
Nyberg, H. S. 1974. A Mannual of Pahlavi, II, Wiesbaden.
Rafie Jirdehi, A. 2007. Prefixal verbs in Taleshi, Journal of  Persian Language and Literature, pages 107-126. [in persian].
Zeini Jahromi, V. 2016. Changing of old Iranian preverbs, Journal of Iranian Languages and Dialects, pages 3-32. [in persian].
Rastorguev, V. S. 2000. A grammar for middle Persian Language, Translated by Vaalti-ollah Shayan. Tehran: Bounyad- Farhange- Iran [in Persian].
 Rezapour, E. & Pishgoo, M. 2018. The functions of derivational prefixes of Semnani light verbs in representation of semantic islands based on cognitive approach: the interface between morphology and semantics, 8(6): 103-136.
Rezayati KisheKhale, M. & Dayan, M. 2011. Prefix verbs in Persian, Academy of Persian Language and Literature, Iran, 5: 50-27. [in persian].
Wisher, I. .2006. Grammaticalization”, Encyclopedia of Language and Linguistics, Ed. Keith Brown. 2nd., Elsevier, 129-136.
Yusefi, F & Monshizadeh, M & Zahedi, F. .2021. The Evolution of Verbal Prefix Mi In Persian Language. Faculty of Literature and Foreign Languages, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran, Journal of Language Researches, volume 11, number 2, pages 271 to 285.[in persian].
 
پژوهشهای زبانی
دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24
شهریور 1401
صفحه 57-87
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 24 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 30 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1401
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار