پژوهشهای زبانی

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

همکاری با موسسه یا انجمن

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

تعارض منافع

اصالت اثر

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

نمونه کار فارسی

راهنمای نویسندگان

شیوه ارجاع نویسی و منبع نویسی

راهنمای ثبت نام در پابلونز

داوران نشریه

واکاوی مفهوم زبان مادری در اسناد آموزش و پرورش و بررسی نمود آن در جامعه با تکیه بر چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

2 استادیار، گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

یکی از بارزترین ویژگی‌های جامعه ایرانی تکثر زبانی و فرهنگی است؛ یافته‌های باستان‌شناسی و تاریخی نشان می‌دهد که از هزاران سال پیش به این‌سو، همواره اقوام مختلف با فرهنگ‌ها و زبان‌های متعدد در آن می‌زیسته‌اند. سیاست‌گذاران هر جامعه بنا به اقتضای شرایط در ارتباط با مسئله تنوع فرهنگی رویکردهای مختلفی را اتخاذ می‌کنند که گاه منجر به چالش‌هایی در حوزه‌های مختلف می‌شود؛ از جمله حوزه‌های پر چالش تنوع زبانی و فرهنگی حوزه تعلیم و تربیت است که در جامعه ایران به دلیل تنوع زبانی و فرهنگی زیاد و از سوی دیگر نظام آموزشی متمرکز برنامه‌ریزی، اهمیت آن بیش از پیش جلوه‌گر می‌شود. هم‌اکنون حدود 200 کشور مستقل در جهان وجود دارد و حدود چهار هزار الی پنج هزار زبان گوناگون نیز در جهان تخمین زده می‌شود. پژوهش حاضر با تکیه بر نگرش تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی جایگاه و انعکاس مفهوم زبان مادری در اسناد آموزش و پرورش و انعکاس و نمود آن در جامعه می‌پردازد. بدین منظور ابتدا اسناد مرجع و همچنین اسناد مصوب در ساختار نظام آموزشی ایران مورد تحلیل قرار گرفت. سپس انعکاس مفهوم آموزش به زبان مادری در نگاه متولیان، سیاست‌گزاران، سیاستمداران و متخصصان واکاوی گردید. با استفاده از شیوه تحلیلی-توصیفی و  با ابتناء بر مدل تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف (1995) نتایج بیانگر آن است که علی‌رغم تصریح اسناد مرجع و اشارات صریح و ضمنی اسناد آموزش و پرورش بر اهمیت و لزوم آموزش به زبان مادری، گفتمان حاکم بر ادبیات افراد ذی‌نفع و ذی‌مدخل در این حوزه، بهره‌گیری از واژگانی با ارزش تجربی ملی‌گرایانه و ایدئولوژیک و ایجاد دوگانه کاذب «هویت ملی» و «آموزش به زبان مادری» است. تلقی کردن آموزش به زبان مادری به‌عنوان مخل ایجاد هویت ملی  و تهدید انسجام ملی سبب شده است که جایگاه آموزش به زبان مادری به محاق رفته و علی‌رغم برخورداری از پشتوانه نظری، علمی و الزام قانونی، در عمل اراده‌ای برای عملیاتی کردن آن وجود نداشته باشد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the Concept of Mother Tongue in the Educational Documents and Examining its Manifestation in Society Based on the Critical Discourse Analysis Approach

نویسندگان [English]

  • Behboud Yarigholi 1
  • Roya Monsefi 2

1 Associate Professor, Department of Educational Sciences, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran.

2 Assistant Professor, Department of English, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran.

چکیده [English]

One of the most prominent features of Iranian society is its linguistic and cultural pluralism. Archaeological and historical findings prove that since thousands of years ago various ethnic groups with multiple cultures and languages have lived in Iran. The policymakers of each society adopt different approaches to the issues of linguistic and cultural diversity depending on the circumstances, which sometimes leads to challenges in different fields. Among the most challenging fields in which these issues are involved is the field of education. In such diversity, the centralized educational system becomes more apparent. Currently, there are about 200 independent countries in the world and it is estimated that there are about 4,000 to 5,000 different languages. The present study examines the position and representation of the concept of the mother tongue in educational documents and its reflection and manifestation in society based on the critical discourse analysis approach. For this purpose, the reference documents as well as the approved documents in the structure of Iran's educational system were analyzed. Then, the representation of the concept of education in the mother tongue was analyzed by considering the ideas of trustees, policymakers, politicians, and experts. With the use of a descriptive-analytical method and relying on Fairclough’s (1995) model of critical discourse analysis, the results implied that despite the claims mentioned in the reference documents and the explicit and implicit references of the educational documents on the importance and necessity of teaching in the mother tongue, the dominant discourse of Beneficiaries and stakeholders in this field are using words with nationalistic and ideological empirical value and creating a false dualism of "national identity" and "mother tongue education". Considering education in the mother tongue as an obstacle to the creation of national identity and a threat to national unity has caused the position of education in the mother tongue to decline and despite having theoretical, scientific support and legal requirements, there is no will to implement it in practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mother Tongue
  • Educational Documents
  • Critical Discourse Analysis
  • Society
  • Ideology
مراجع
احتشامی، طیبه و موسوی، سید غفار. (1388). مقایسة پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مناطق دو زبانه با دانش آموزان تک زبانه اســتان اصفهان در ســال تحصیلــی.1387-88 ماهنامه پژوهشــی، آموزشــی پژوهشنامه آموزشــی، پژوهشگاه مطالعات آموزش وپرورش، شمارۀ، 119 (12). -5.
الله کرمی، آزاد، علی آبادی، خدیجه، مراد صحرایی، رضا و دلاور، علی. (1397). آموزش به زبان مادری در نظام آموزش رسمی کشور: فرصت یا تهدید؟، نوآوری‌های آموزشی، 17(1)، 43-74.
الله کرمی، آزاد، صحرایی، رضا مراد. (1399). مقایسه نگرش معلمان و مدیران آموزشی درباره استفاده از زبان مادری در آموزش و پرورش. تدریس پژوهی، 8(1), 58-38.
DOI: https://doi.org/10.34785/J012.2020.133
آقا گل زاده، فردوس (1390). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پایگاه خبری تحلیلی انصاف (1392). در جلسه با حضور حداد: «آموزش زبان مادری بوی توطئه می‌دهد. قابل دسترس در
http://www.ensafnews.com/7254/%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87
توسلی، غلام عباس، نجاتی حسینی، سید محمود. (1383). واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران، مجله جامعه شناسی ایران، 5(2), 32-62.
خلیلی ابراهیم، خورسندی طاسکوه علی، آراسته حمیدرضا، غیاثی ندوشن سعید، تحلیل گفتمان انتقادی تاریخی از استقلال دانشگاهی نظام آموزش عالی ایران، آموزش عالی ایران. ۱۳۹۶، ۹ (۴): ۲۹-۵۵.
داوری، حسین. (1399). سیاست و برنامه‌ریزی زبانی: رویکرد میان‌رشته‌ای مغفول در حوزه سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی و آموزشی کشور، فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ، 13(49)، 7-35. 
                                                                         DOI: 10.22034/jsfc.2020.109866
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (شورای عالی آموزش و پرورش). از:
https://sanadtahavol.ir/wp-content/uploads/2021/01/sanand-tahavol.pdf
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390) مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛ شورای عالی آموزش و پرورش).
  https://sanadtahavol.ir/wp-content/uploads/2021/02
دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش (1391). برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران ، مصوبه اسفند 1391 تهران: شورای عالی آموزش و پرورش با همکاری سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
دلاوری، ابوالفضل (1394). جامعه‌شناسی تحولات ایران: از انقلاب مشروطه تا قیام خرداد 1342، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
رضایی، سید محمد؛ جوکار، محمدصادق. (1388). بازشناسی هویت ملی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات ملی، 10(40)، 53-88.
روحانی، حسن (1400). معلمان دوقطبی کاذب زبان مادری-زبان رسمی را خنثی کنند. جامعه خبری تحلیلی الف. قابل دسترس در:
https://www.alef.ir/news/4000211126.html?show=text
رهایی، سعید، رزاق مرندی، زهرا. (1396). حق بر زبان مادری و آموزش، دو فصلنامۀ بین‌المللی حقوق بشر، 12(1), 95-116.
 DOI: 10.22096/hr.2017.30780
زارع کهنموئی، اصغر (1394). پایان تک زبانی (سیزده گفتگو پژوهشی درباره حق زبان مادری)، تبریز: نشر موغام.
سلیمی ترکمانی، حجت، حاضر وظیفه قره‌باغ، جلیل. (1397). مطالعۀ تطبیقی جایگاه حقوق اقلیت‎ها در منشور حقوق شهروندی ایران و اعلامیۀ حقوق اقلیت‎های سازمان ملل متحد، مطالعات حقوق تطبیقی، 9(1)، 203-230.                                              DOI: 10.22059/jcl.2018.246493.633585
شادمان، کاظم، بایکان، عارف. (1397). دوزبانگی در نظام آموزشی ایران، پویش در آموزش علوم انسانی، 4(10), 45-63.
طبیب زاده نوری، زهره (1392). آموزش به زبان مادری طرحی پوپولیستی است/ پیشنهاد یونسی کاربرد سیاسی دارد. خبرگزاری قدس آنلاین (4 بهمن 1392)، قابل دسترس در:
https://www.qudsonline.ir/news/184750/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D8%A8%D9%87
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
کلانتری، رضا؛ خدیوی، اسدالله؛ فتحی آذر، اسکندر و بیوک، بهنام (1390). بررسی روش‌های مناسب آموزش دوزبانه. نوآوری‌های آموزشی، 39(10): 6-24.
کمالی، بهناز (1384). دوزبانگی. تهران: منادی تربیت.
محسنی، رضا علی. (1389). اﺑﻌﺎد و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی؛ راه ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺗﺮﺑﯿﺖ و آﻣﻮزش ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی. فصلنامه مطالعات سیاسی، 3(10)، 117-144.
محمدی، عادل، عسگر خانی، ابو محمد، میر عباسی، سید باقر. (1399). تأثیر آموزش به زبان مادری بر نشاط و سازگاری اجتماعی دانش آموزان دو زبانه، تدریس پژوهی، 8(1), 260-239.
                                                        DOI: https://doi.org/10.34785/J012.2020.408
محمدی، مرضیه، موسوی خامنه، مرضیه، منادی، مرتضی. (1398). بررسی جامعه‌شناختی پیامدهای نیم زبانگی، جامعه‌پژوهی فرهنگی، 10(2)، 107-135.               doi: 10.30465/scs.2019.4201
نوید ادهم، مهدی (1398). اساس آموزش در ایران، زبان فارسی است، روزنامه اعتماد (16/6/1398). قابل دسترس در:         https://www.etemadonline.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4
هرمزی زاده، محمدعلی (1388). عوامل مؤثّر بر انسجام ملی، مطالعات بسیج، 12(42): 31-53.
یاری قلی، بهبود (1397). عدالت تربیتی؛ بنیان‌های نظری و چالش‌های آن، تهران: اساطیر پارسی.
یاری قلی، بهبود و صیادی، صادق (1395). تجربه زیسته معلمان از موانع تفاوت‌های فرهنگی در اجرای برنامه درسی: پژوهش پدیدارشناسی، همایش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران، دانشگاه بوعلی سینا، همدان.
یاسبلاغی شراهی، بهمن. (1401). بازخوانی نسبت دو پیشگاه زبانی (زبان معیار و زبان مادری) در آموزش بر اساس تجربه زیسته معلمان ابتدایی، دو فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی. ۱۰ (۲۰): ۱۷۰-۱۲۹
یل شرزه، رضا، منصفی، رؤیا. (1399). بررسی چگونگی مواجهه گفتمانی وزارت بهداشت ایران با شیوع ویروس کرونا به مدد مدل تحلیل گفتمان فرکلاف (1989). نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی، 12(1)، 153-176. DOI: 10.22108/jrl.2021.126413.1537                                                        
یل شرزه، رضا؛ منصفی، رویا. (1400). بیماری «کووید-19» یا «ویروس چینی»؟. زبان پژوهی، 13(40), 65-87.
DOI:10.22051/jlr.2020.32771.1912
یورگنسن، ماریا؛ و فیلیپس، لوئیز (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
یونسی، علی (1392). آموزش زبان مادری خواست اصلی قومیت‌ها نیست، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، قابل دسترس در:
https://www.cgie.org.ir/fa/news/9895/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DB%8C.
Agha Golzadeh, F. 2010. Critical discourse analysis. Tehran: Entesharate Elmi va Farhangi. [In Persian].
Allahkarami, A., Aliabadi, Kh., Sahrayi, R and Delavar, A. 2018. Education in mother tongue in the formal education of Iran: Opportunity or threat?. Journal of Educational Innovations. 17(1), 43-74. [In Persian].
Allahkarami, A. and Sahraee, R. 2020. Comparing the attitudes of teachers and educational administrators about the use of mother tongue in education. Journal of Teaching Research. 8(1), 38-58. DOI: https://doi.org/10.34785/J012.2020.133. [In Persian].
Davari, H. 2020. Language policy and planning: A neglected interdisciplinary approach in macro-political and macro-cultural policy making in Iran. Scientific Quarterly of Culture Strategy.13(49), 7-35. DOI: 10.22034/jsfc.2020.109866. [In Persian].                    
Delavari, A. 2015. Sociology of Iran's vicissitudes: From the constitutional revolution to the Khordad Uprising of 1963. Tehran: Imam Khomeini Research Institute and Islamic Revolution. [In Persian].
Ehtshami, T. and Mousavi, S. 2009. Comparing the academic progress of students in bilingual areas with monolingual students in Isfahan province in the academic year 2008-9. Educational Research Institute. 119(12),  0-5. [In Persian].
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.
Fairclough, N. (1995). Media Discourse. London: Edward Arnold.
Fairclough, N. (2003). Analysing discourse: Textual analysis for social research. Psychology Press.
Geliner, Ernest (1994). Nationalism and Modernisation, London, Oxford University Pres. https:// DOI.org/10.4135/9781446286289.
Hormazizadeh, M. 2009. Factors affecting national solidarity. Basij Studies, 12(42), 31-53. [In Persian].
In the meeting attended by Haddad: "Teaching the mother tongue smells like a conspiracy (Insaaf Analytical News Agency, 2013). Retrieved from http://www.ensafnews.com/7254/%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87. [In Persian].
Jahandideh, J., Arefi, M., & Khorasani, A. (2021). Multilingual education in Iranian schools: Qualitative meta-analysis. School Administration, 9(1), 48-28.
Jorgensen, M. and Philips, L. 2015. Theory and methods in discourse analysis. Translated by Hadi Jalili, Tehran: Nashre ney. [In Persian].
Kalantari, R., Khedivi, A., Fathiazar, I., and Biook, B. 2011. Examining the appropriate methods of bilingual education. Educational Innovations. 39(10), 6-24. [In Persian].
Kamali, B. 2005. Bilingualism. Tehran: Manadi Tarbiat. [In Persian].
Khalili E., Khorsandi Taskouh, A., Arasteh, H and Ghiathi Ndushan, S. 2017. Analyzing the historical critical discourse of the academic independence of Iran's higher education system. Iranian Higher Education. 9(4), 55-29. [In Persian].
Mogashoa, T. (2014). Understanding Critical Discourse Analysis in Qualitative Research. International Journal of Humanities Social Sciences and Education, 2(7), 104- 113.
Mohammadi, M., Mousavi khameneh, M and Monadi, M. 2019. Sociological study of semi-linguiesm consequences. Sociological Cultural Studies. 10(2), 107-135. DOI:  10.30465/SCS.2019.4201. [In Persian].
Mohammadi, A., Asgarkhani, A., and Mirabbasi, S. 2020. The effect of mother tongue education on the exhilaration and social adjustment of bilingual students. Journal of Teaching Research, 8(1), 260-239. DOI: https://doi.org/10.34785/J012.2020.408. [In Persian].                                     
Mohseni, R. 2010. Dimensions and analysis of citizenship rights; Ways to educate and teach citizenship rights. Political Studies Quarterly. 3(10), 117-144. [In Persian].
Navid Adham, M. 2020. The basis of education in Iran is the Persian language. Eetemad newspaper (7/6/2019). Retrieved from https://www.etemadonline.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4. [In Persian].
Rahai, S. and Razak Marandi, Z. 2017. The right to mother tongue and education. Biannual International Journal of Human Rights. 12(1), 95-116. DOI: 10.22096/hr.2017.30780. [In Persian].
Rezaei, S. and Jokar, M. 2009. Recognition of national identity in the constitution of the Islamic Republic of Iran. National Studies Quarterly. 10(40), 53-88. [In Persian].
Rouhani, H. 2021. Teachers neutralize the false mother tongue-official language dichotomy. Alif news community. Retrieved from https://www.alef.ir/news/4000211126.html?show=text. [In Persian].
Salimi Turkamani, H. and Hazervazifeh Qarabagh, J. 2018. A comparative study between the status of the rights of minorities in the Iranian charter on citizens' rights and the united nations declaration on the rights of minorities. Comparative Law Review. 9(1), 203-230. DOI: 10.22059/jcl.2018.246493.633585. [In Persian].
Secretariat of the Supreme Council of Education. 2012. National curriculum of the Islamic Republic of Iran, enacted in March 2012. Tehran: Higher Council of Education with the cooperation of Educational Research and Planning Organization. [In Persian].
Shadman, K. and Baykan, A. 2018. Bilingualism in Iran's educational system. Research in Humanities Education. 4(10), 45-63. [In Persian].
Supreme Council of the Cultural Revolution Secretariat. 2011. The fundamental transformation of education document (Supreme Council of Education). Retrieved from https://sanadtahavol.ir/wp-content/ uploads/2021/01/sanand-tahavol.pdf. [In Persian].
Supreme Council of the Cultural Revolution Secretariat. 2011. The fundamental transformation of education document basics (Supreme Council of Education). Retrieved from  https://sanadtahavol.ir/wp-content/uploads/2021/02. [In Persian].
Tabibzade Nouri, Z. 2013. Education in the mother tongue is a populist plan/ Younisi's proposal has political uses. Quds news agency online (January 24, 2014). Available at: The Constitution of the Islamic Republic of Iran https://www.qudsonline.ir/news/184750/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D8%A8%D9%87. [In Persian].
Tavasli, Gh. and Nejati Hosseini, S. 2004. The social reality of citizenship in Iran. Iranian Journal of Sociology. 5(2), 32-62. [In Persian].
UNESCO (2020). Mother tongue and early childhood care and education: synergies and challenges. available at: https://unesdoc.unesco.org/ ark:/48223/pf0000374419.
UNESCO (2022). International Mother Language Dayl, available at:  https://www.unesco.org/en/days/mother-language
Wodak, R. (2013). Critical Discourse Analysis. Los Angeles, CA, London, New Delhi, Singapore, Washington DC: Sage.
Wolfson, N. (1989). Perspectives: Sociolinguistics and TESOL. Cambridge: Newbury House.
Yarigholi, B and Sayadi, S. 2016. Teachers' lived experience of the barriers of cultural differences in curriculum implementation:A phenomenological research. Bu-Ali Sina University of Hamedan. Iranian Curriculum Studies Association Conference. [In Persian].
Yarigholi, B. 2018. Educational justice; Theoretical foundations and its challenges. Tehran: Asatire Parsi. [In Persian].
Yasbolaghisharahi, B. 2022. Rereading the ratio of two language backgrounds (standard language and mother tongue) in education based on lived experience of primary teachers. Theory and Practice in the Curriculum. 10(20), 129-170. [In Persian].
Yalsharzeh, R. and Monsefi, R. 2020. Investigating the discursive encounter of Iran ministry of health and medical education against the outbreak of coronavirus based on Fairclough’s Model of critical discourse analysis. Journal of Researches in Linguistics, 12(1), 153-176. DOI: 10.22108/jrl.2021.126413.1537. [In Persian].                                                    
Yalsharzeh, R. and Monsefi, R. 2021. “Covid-19” or “the Chinese Virus”?. Journal of Language Research, 13(40), 65-87. DOI:10.22051/jlr.2020.32771.1912. [In Persian].
Yunsi, A. 2013. Teaching mother tongue is not the main desire of ethnic groups. The center of the great Islamic encyclopedia. Retrieved from https://www.cgie.org.ir/fa/news/9895/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DB%8C. [In Persian].
Zare Kahnmoi, A. 2015. The end of monolingualism (thirteen research discussions about the right to mother tongue). Tabriz: Nashre Mogham. [In Persian].
پژوهشهای زبانی
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27
اسفند 1402
صفحه 131-160
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 30 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری: 19 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1402
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار