پژوهشهای زبانی

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

همکاری با موسسه یا انجمن

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

نمونه کارفارسی

نمونه کار انگلیسی

هزینه انتشار

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

راهنمای ثبت نام در پابلونز

داوران

فرم اصالت اثر

فرم تعارض منافع

روند دستوری‌شدگی حرف اضافة «از» در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه زبان‏شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در زبان فارسی امروز، حرف اضافة «از» بر مفاهیم ابزار، روش، سبب، جنس، مالکیت، رابطة کل و جزء، خاستگاه، منشأ، مسیر، جدایی، مقایسه و موضوع دلالت دارد. «از» بازماندة حرف اضافة hača در زبان اوستایی و sacā در زبان سنسکریت است. hača / sacā از ریشة sac /hak به معنی «همراهی کردن» بوده و در زبان فارسی­ میانه و پارتی به­صورت az و až به‌کاررفته است. sacā در زبان سنسکریت بر مفهوم همراهی دلالت داشته و در تحولات زبان­های ایرانی، دو مرحلة دستوری­شدگی را طی کرده است: نخست اسم بدل به حرف‌اضافه شده و برای دلالت بر همراهی و مفاهیم مشتق از آن به‌کاررفته است؛ سپس در زبان­ فارسی، کارکردهای دیگری برعهده‌گرفته و نقش معنایی خاستگاه و مفاهیم مشتق از آن را نشان داده است. در این مقاله، چندمعنایی «از» با توجه به معنی اصلی آن و با تکیه‌بر الگوی انتقال مفهومی بررسی‌شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Grammaticalization Process of the Preposition “az” in Persian Language

نویسندگان [English]

  • Ehsan Changizi 1
  • Sepideh Abdolkarimi 2

2 Assistant Professor of Linguistics Department of Shahid Beheshti University

چکیده [English]

In modern Persian the preposition "az" signifies the concepts instrument, method, cause, nature, possession, part-whole relationship, source, path, separation, comparison and topic. "az" is the remainder of the preposition hača in Avesta and sačā in Sanskrit. This preposition has been taken from the root "sac/hak" meaning accompaniment and has been used in Middle Persian and Parthian as "az" and "až". In Sanskrit sacā has been used to convey accompaniment. This preposition has undergone two levels of grammaticalization over time: in the first step noun has been converted to preposition to mean “accompanied with” and other meanings derived from it, and in the second step it has been used to convey other meanings such as source and other related senses. The present paper is an attempt to investigate the polysemy of "az" based on the conceptual transfer model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • grammaticalization
  • polysemy
  • semantic role
  • az
  • bâ
مراجع
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1375). دستور زبان فارسی، جلد دوم، چاپ چهاردهم، ویرایش دوم، تهران: فاطمی.
انوری، حسن و دیگران (1381).فرهنگسخن، چاپ اول، تهران: سخن.
راشد محصل، محمدتقی. (1385).وزیدگیهای زادسپرم، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زاهدی، کیوان و عاطفه محمدی زیارتی (1390). شبکة معنایی حرف اضافة «از» در چهارچوب معنی‏شناسی شناختی. تازه‏های علوم شناختی، سال سیزدهم، شمارة 1: صص 67 ـ 80.
شریعت، محمد (1384). دستور زبان فارسی، چاپ هشتم، تهران: اساطیر.
صادقی، علی­اشرف (1349). حروف اضافه در فارسی معاصر. نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، دورة 22، شمارة 3 ـ 4: صص 441 ـ 470.
ماهوتیان، شهرزاد (1387). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، مترجم: مهدی سمائی، چاپ پنجم، تهران: مرکز، چاپ اول: 1378.
مشکوةالدینی، مهدی (1374). دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری، چاپ چهارم، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ـــــــــــــ (1388). دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، چاپ اول، تهران: سمت.
وفایی، سید (1355). حروف اضافه در زبان فارسی معاصر: موارد استعمال و خصوصیات نحوی آنها. نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال 28 (شمارة پیاپی 117): صص 49 ـ 86.
Bartholomae, C. 1961. Altiranisches Wörterbuch, Berlin: W. De Gruyter.
Blake, B. J. 2004. Case, Cambridge: Cambridge University Press.
Boyce, M. 1975. A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian (Acta Iranica 9), Leiden: E.J. Brill.
Brinton, L. J. and E. C. Traugott 2005. Lexicalization and language change, Cambridge University Press.
Brunner, Ch. j. 1977. A Syntax of Western Middle Iranian, Delmar, New York: Caravan Books.
Bubenik, V. 2006. Case and Prepositions in Iranian. In J. Hewson & V. Bubonic (eds.), From Case to Adposition: The Development of Configurational Syntax in Indo-European Languages (131-158.), Amesterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Creissels, D. 1979. Le comitatif, la coordination et les constructions dites ‘possessives’ dans quelques langues africaines, Annales de l’Université d'Abidjan, Série H: Linguistique, 12/1: 125-144.
Givón, T. 1991. The evolution of dependent clause morpho-syntax in Biblical Hebrew, In E. C.Traugott and C. Heine (eds.), Approaches to grammaticalization (2/257-310),  Amesterdam and Philadelphia: John Benjamins.
Heine, B. U. Claudi & F. Hűnnemeyer 1991. Grammaticalization: A Conceptual Framework, Chicago: University Press.
Heine, B.1997a. The Cognative Foundation of Grammar, Oxford: University Press.
ــــــــــــــــــ.1997b. Possession: Cognative Source, Forces, and Grammaticalization, Cambridge: university Press.
ــــــــــــــــــ. 2003. Grammaticalization, In B.D. Joseph & R.D. Janda (eds.), The Handbook of Historical Linguistics (575-601), Blackwell Publishing.
Heine, B. & Kuteva, T. 2004. World Lexicon of Grammaticalization, Cambridge: University Press.  
Hopper, P.J. & Traugoot, E.C. 2003. Grammaticalization, Cambridge: University Press.
Jackson, A. V. W. 1892. An Avesta Grammar in Comparison with Sanskrit, Stuttgart: W. Kohlhammer.
Kent. R. 1953. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, New Haven, Connecticut: American Oriental Society.
Luraghi, S. 2003. On the Meaning of Prepositions and Cases: The expression of semantic roles in Ancient Greek, Amesterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Luraghi, S. 2015. Instrument and Cause in the Indo-European Languages and in Proto-Indo-European, ИНДОЕВРОПЕЙСКОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ И КЛАССИЧЕСКАЯ ФИЛОЛОГИЯ, St. Petersburg, Nauka: 603-618.
Macdonell, A. A. 1917. A Vedic reader for students, Oxford: Clarendon Press.
ـــــــــــــــــ. 1968. Vedic Grammar, Delhi: Indological Book House.
Mayrhofer, M. 1976. Kurzgefaβtes Etymologisches Wőrterbuch des Altindischen, Heidelberg: Carl Winter, Universitätsverlag.
Monier-Williams, M. 1899. A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: The Clarendon Press.
Narrog, H. 2009. Varieties of Instrumental, In A. Malchukov and A. Spencer (eds.), The Oxford Handbook of Case (593-600), Oxford-New York: Oxford University Press.
Narrog, H. 2010. A Diachronic Dimension in Maps of Case Functions,Linguistic Discovery, 8/1: 233-254.
Reichelt, H. 1909. Awestisches Elementarbuch, Heidelberg: C. Winter.
Skjærvø, P. O. 2010. Old Iranian,In G. Windfuhr (ed.), The Iranian Languages (43-195), London and New York: Routledge.
Stolz, T. And C. Stroh and A. Urdze 2009. Varieties of Comitative, In A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Case: The Oxford Handbook of Case (601-608), Oxford-New York: Oxford University Press...
Traugott, E. C. & R. B. Dasher 2001. Regularity in Semantic Change, Cambridge: University Press.
Traugott, E. C. 2002. From Etymology to Historical Pragmatics. In D. Minkova and R. Stockwell (eds.), Studies in the History of the English Language: A Millennial Perspective (19-49), Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
Tyler, A. & Evans V. 2001. Reconsidering Prepositional Polysemy Networks: the Case of over, Language, 77/4: 724-765.
Whitney, W. D. 1889. Sanskrit Grammar, London: Oxford University Press.
پژوهشهای زبانی
دوره 8، شماره 2
دی 1396
صفحه 21-38
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 29 آبان 1396
  • تاریخ بازنگری: 18 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 18 دی 1396
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار