پژوهشهای زبانی

مقاله پژوهشی

بررسی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی N-P-N در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب صرف ساخت

غزال اسدی؛ سحر بهرامی؛ اردشیر ملکی مقدم

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 خرداد 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.313793.666665

چکیده

چکیدهدر اکثر زبان‌ها، فرایند واژه‌سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژه‌ای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان‌شناسان قرار گرفته است. ... بیشتر چکیدهدر اکثر زبان‌ها، فرایند واژه‌سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژه‌ای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان‌شناسان قرار گرفته است. واژه‌های مرکبِ یک زبان به صورت‌های مختلفی قابل طبقه‌بندی هستند، یکی از این روش‌هایِ طبقه‌بندی، تقسیم ترکیب‌ها به دو دستۀ برون‌مرکز و درون‌مرکز است.در این مقاله به بررسی ترکیب-های برون‌مرکز سه جزئی با ساختار N-P-N در زبان فارسی در چارچوب نظریه صرف ساخت می-پردازیم. این پژوهش روابط معنایی نظام‌مند، طرحوارة ممکن ناظر بر عملکرد ساخت N-P-N، زیرطرحواره‌های آن و ساختار سلسله‌مراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان‌فارسی بررسی می-کند. داده‌های مورد بررسی در این پژوهش از کتاب «فرهنگ فارسی عامیانه» اثر ابوالحسن نجفی (1387) انتخاب شده‌اند، که جمعاً 88 داده جمع‌آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. رویکرد این پژوهش ساخت‌بنیان است و کوشیده است به روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی محتوای استعاری و معنایی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی، الگوهای واژه‌سازی ناظر بر آن‌ها را بر اساس مفهوم «ساخت» و «طرحواره‌های ساختی» تبیین نماید. یافته‌های این پژوهش گویای این است که همه ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی N-P-N که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند در قالب 10 رابطه معنایی طبقه‌بندی می‌شوند؛ این روابط معنایی عبارتند از: ویژگی، ویژگی شخص، زمان، مکان، حالت، چیز، وضعیت، شخص، کنش و تکرار زمان. هریک از این روابط معنایی و تفاوت آنها به کمک طرحواره‌های ساختی که به‌طور همزمان صورت و معنا را لحاظ می‌کند؛ ارائه شده‌اند. یکی دیگر از نتایج این پژوهش رابطه مستقیم بین میزان شفافیت معنایی یک ساخت در زبان فارسی با بسامد وقوع و زایایی آن بود. در پژوهش حاضر، تعداد ترکیب‌های عطفی N-be-N، 70 داده بوده که به صورت معناداری از دیگر ترکیب‌ها بیشتر است و این بسامدِ بالا گویای این است که در زبان فارسی این ساخت شفافیت معنایی و زایایی بیشتری برای اهل زبان دارد.. . . . . . .

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

مینا رضوانیان؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.317428.666691

چکیده

هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ... بیشتر هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ندایی» یادمی‌کنیم، از لحاظ ساختار درونی، بر فراز فرافکن‌های نقشی حوزۀ اسمی و بالاتر از گروه حرف تعریف و از لحاظ جایگاه نحوی، در حاشیۀ جمله قراردارد. جابه‌جایی سازه‌هایی به پیش از گروه ندایی، یعنی به شاخص گروه‌های مبتدا و تأکید، می‌تواند آن گروه را از لحاظ ترتیب خطی بین گروه های مبتدای بالاتر و تأکید قراردهد. صرف نظر از جایگاه، گروه مورد نظر یا با سازه‌(ها)یی از بند اصلی هم‌مرجع است یا هیچگونه رابطۀ هم‌ارجاعی بین گروه ندایی و آن سازه‌(ها) وجود ندارد. با وجود این که در فارسی امروز، مخاطب نشانۀ چندان آشکاری ندارد، امکان تظاهر نشانه‌هایی چون «ای»، «آهای» و «هی» به عنوان «جزء ندایی» وجود دارد. اگرچه اجزای یادشده در فارسی امروز، اختیاری هستند، تظاهر آن‌ها امکان‌پذیر است. در این شرایط، «ای» در هسته و «آهای» و «هی» در جایگاه شاخص گروه ندایی جای می‌گیرند. همینطور، این اجزاء دارای تفاوت سبکی هستند به گونه‌ای که «ای» در سبک شعری و «آهای» و «هی» در سبک غیررسمی مشاهده می‌شوند. علاوه بر این، گروه حرف تعریف یا گروه اسمی نیز در جایگاه متمم، با هستۀ گروه ندایی ادغام می‌گردد. این هسته به عنوان هسته‌یی نقشی، دربردارندۀ مشخصه‌های تعبیرناپذیر حرف تعریف [uD] و حالت ندایی [voc] است. پس از بازبینی این مشخصه‌ها، گروه حرف تعریف در سطح صورت منطقی، تعبیر ندایی می‌یابد. توزیع آن اجزاء نشان می‌دهد که «ای» تکواژی وابسته و «آهای» و «هی» تکواژهای آزاد هستند. در ضمن، گروه ندایی، از لحاظ نوایی با مکث و از لحاظ خطی با ویرگول از گروه زمان جدا می‌شود. واژه‌های کلیدی: ندا، مخاطب، گروه ندایی، جزء ندایی، حاشیۀ جمله، هستۀ نقشی

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

علی عموشاهی؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 خرداد 1401

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.334309.666761

چکیده

هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی حوزۀ پژوهش، مقالۀ حاضر تنها فرایند خروج گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که بند موصولی تحدیدی پس از خروج از کنار هستۀ اسمی خود به جایگاه پسافعلی حرکت می‌کند و از آنجا که در زبان فارسی، فعل از درون گروه فعلی به گروه زمان یا نمود حرکت می‌کند، بند موصولی نیز ناگزیر باید به جایگاهی بالاتر از گروه زمان یا خود گروه زمان متصل شود تا از نظر ترتیب خطی پس از آن واقع شود. در مقاله حاضر برای اثبات جایگاه اتصال این دسته از بندها، دو استدلال نحوی مطرح شده است. استدلال اول بر اساس جایگاه اتصال فراقیدها و امکان افزودگی بند موصولی پیش و یا پس از آن‌ها است. استدلال دوم بر اساس فرایند کافت است. به صورت دقیق‌تر، گاهی فرایند کافت بند موصولی را که پیشتر به گروه زمان افزوده شده حذف می‌کند و این مسئله موجب تولید اشتقاق‌های بدساخت می‌شود. در نهایت جایگاه اتصال بندهای موصولی تحدیدی فاعلی و مفعولی پس از جابجایی، گروه زمان در نظر گرفته می‌شود و مشخصۀ قوی [uC*] موجود بر روی هستۀ زمان که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود به عنوان انگیزۀ این حرکت معرفی می‌گردد. مسئلۀ دیگری که در خلال پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهد شد، جایگاه بندهای متممی در زبان فارسی است. نگارندگان شاخص ثانویۀ گروه زمان را میزبان این حرکت می‌دانند تا بدینوسیله یک همگونی و تقارن میان این دسته از موضوع‌های درونی با مفعول‌های "رایی" زبان فارسی حاصل شود. در نهایت نیز پس‌گذاری اجباری بندهای موصولی با جملات دارای فعل ربطی "بودن" را ناشی از وجود اجباری مشخصۀ قوی [uC*] بر روی هستۀ زمان جملات پایه دارای بند موصولی در نظر می گیریم.

مشاهده مقاله

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

دوره و شماره: مقالات آماده انتشار

بررسی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی N-P-N در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب صرف ساخت

چکیده

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

چکیده

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

چکیده