پژوهشهای زبانی

هدف اصلی مقالۀ پیش‌رو بررسی چگونگی وقوع بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی و قرارگیری آنها با فاصله از هستۀ اسمی توصیف شونده‌شان است. در این راستا، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش‌رو بررسی چگونگی وقوع بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی و قرارگیری آنها با فاصله از هستۀ اسمی توصیف شونده‌شان است. در این راستا، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی این حوزه، مقالۀ حاضر تنها سازوکار گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مقاله، ضمن اتخاذ رویکردی غیر حرکتی به جملات موصولی پسافعلی در قالب نظریه کمینه‌گرا و با ارائۀ استدلال‌های حاصل از فرایند ارتقا سور و ادغام سازۀ اداتی، از فرضیهای حمایت میکنیم که به موجب آن بند‌های موصولی پسافعلی به نسخهای از گروه اسمی موصوف که خود به گره‌ای نقشی در حاشیه سمت چپ ارتقا می‌یابد، متصل می‌شوند. بعلاوه، پیشنهاد می‌کنیم که مشخصۀ قوی [uD*] موجود بر روی هستۀ گرۀ نقشی مورد نظر که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود، انگیزۀ حرکت نسخۀ گروه اسمی مبدأ است. بدین ترتیب، در صورت قبول فرضیۀ حرکت فعل و حرکت بندهای متممی در زبان فارسی برای بازبینی مشخصۀ نوع جمله، محل وقوع بندهای موصولی پسافعلی باید بالاتر از محل اتصال بندهای متممی باشد تا از نظر توالی خطی پس از بند متممی واقع شوند، پیشبینی‌ که صحت آن نشان داده خواهد شد. در نهایت، محدودیت حضور تنها یک بند موصولی و نیز اجباری بودن حضور دسته‌ای از بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی را تبیین خواهیم کرد.

تفاوت ساختاری ساخت های حاوی سور شناور و سور غیرشناور در زبان فارسی

صفا صادقی اشرافی؛ علی درزی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 83-104

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.320488.666704

چکیده

پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل های مختلفی از جانب زبان شناسان گوناگون داشته است که مهم ترین آنها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل ... بیشتر پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل های مختلفی از جانب زبان شناسان گوناگون داشته است که مهم ترین آنها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل اشاره شده و با داده هایی از زبان فارسی تحلیل قیدی کنار گذاشته می شود. در تحلیل رهاسازی عقیده بر این است که ساخت های حاوی سور شناور و ساخت های حاوی سور غیرشناور دارای زیرساختی یکسان هستند، به این صورت که سور و گروه حرف تعریف در ابتدا با هم سازهای واحد را شکل میدهند و سپس در نتیجۀ جابجایی گروه حرف تعریف از درون این سازۀ واحد، سور همانجا رها شده و شناور می گردد. مقاله حاضر با استفاده از شواهدی نشان می دهد که این دو ساخت برخلاف تصور رایج رویکرد رهاسازی، هر کدام ساختاری مستقل از دیگری دارد. در ساختاری که برای ساخت های حاوی سور شناور مطرح میشود، سور شناور افزودهای به گروه حرف تعریف مرتبطش است که با فرآیند افزودگی متاخر وارد اشتقاق می شود: یعنی ابتدا گروه حرف تعریف در جایگاه موضوع ادغام شده و سپس به جایگاهی بالاتر حرکت می کند و در این جایگاه دوم سور به آن افزوده می شود. در چارچوب الگوریتم برچسبگذاری نشان میدهیم سوری که در چنین ساختاری قرار دارد و افزودۀ گروه حرف تعریف است، اجباراً شناور می شود، چرا که ساختار حاصل از افزوده شدن سور به گروه حرف تعریف، برای پذیرفتن برچسبی به منظور دریافت تعبیر معنایی، نیازمند یک جابجایی از درون این ساختار است؛ بنابراین گروه حرف تعریف اجباراً جابجا شده و سور به صورت شناور رها می شود. در همین چارچوب، تنها ساختار قابل قبول برای ساخت های حاوی سور غیرشناور نیز ساختاری معرفی شده که در آن گروه حرف تعریف متمم و خواهر هستۀ سور است. نشان می دهیم در چنین ساختاری به علت فاز بودن گروه سور، گروه حرف تعریف به عنوان متمم آن، امکان جابجایی ندارد و در نتیجه، سور در چنین ساختی اجباراً غیرشناور می ماند

جایگاه ادغام سور شناور «همه» در زبان فارسی

صفا صادقی اشرافی؛ علی درزی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 77-100

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.291976.666554

چکیده

سور شناور از موضوعات بحثبرانگیزی است که زبانشناسان بسیاری آن را مورد مطالعه قرار دادهاند. موضوع مقاله حاضر سور شناور «همه» و بررسی جایگاه ادغام آن در اشتقاق جملات فارسی است. در این مقاله ... بیشتر سور شناور از موضوعات بحثبرانگیزی است که زبانشناسان بسیاری آن را مورد مطالعه قرار دادهاند. موضوع مقاله حاضر سور شناور «همه» و بررسی جایگاه ادغام آن در اشتقاق جملات فارسی است. در این مقاله از میان رویکردهای مهم در تحلیل توزیع سورهای شناور، رویکرد رهاسازی را برگزیده و نظر باشکوویچ (2004) را که یکی از حامیان این رویکرد است در مورد سور شناور و جایگاه نقش معنایی (جایگاه تتا). بررسی نمودیم. وی با عقیده بر اینکه سور شناور افزودهای به گروه حرف تعریف است و با تبعیت از ممنوعیت اضافه شدن افزوده به گروه حرف تعریف در جایگاه تتا، افزوده شدن سور شناور به گروه حرف تعریف در جایگاه تتا را ممنوع میداند. در این مقاله با استفاده از دادههای زبان فارسی ممنوعیت افزوده شدن سور شناور به گروه حرف تعریف را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدیم که در فارسی نیز سور عمومی شناور در جایگاهی بالاتر از جایگاه تتا به گروه حرف تعریف افزوده میشود. در تأیید ادعای خود از دو شاهد استفاده کردیم: یکی از این شواهد الگوی نوایی جملات فارسی یا به عبارت دقیقتر تکیۀ اصلی جمله در حالت بینشان و خارج از بافت است، و دیگری تداخل گسترۀ «همه» و نفی نسبت به یکدیگر هنگامی‌که عنصر نفی فاقد تکیه کانونی است. در بحث مربوط به اثر تداخل گستره، ابتدا با ارائۀ شواهدی ازجمله وسعت گسترۀ قیدهای حالت و گوینده محور از یک طرف نسبت به یکدیگر و از طرف دیگر نسبت به گسترۀ نفی سطح جمله، و نیز امکان حضور نفی جمله در گروههای مصدری، جایگاه فرافکن نفی را بر فراز گروه فعلی کوچک تعیین کردیم. سپس در جملات منفی بدون ابهام حاوی سور شناور، با توجه به جایگاه فرافکن نفی، و نیز بزرگتر بودن گستره سور شناور «همه» نسبت به نفی در این جملات، و در نتیجه سازه فرمانی عنصر نفی توسط سور شناور«همه»، نشان دادیم سور شناور «همه» همواره بالاتر از گروه فعلی کوچک که شامل جایگاه تتا است، قرار میگیرد و به این ترتیب از فرضیۀ ناظر بر ممنوعیت افزوده شدن سور در جایگاه تتا حمایت نمودیم.

بند متممی اسم در زبان فارسی

مونا ولی پور؛ علی درزی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 247-269

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.304147.666609

چکیده

بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای ... بیشتر بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای موصولی، این دو را بندهایی مستقل و متمایز دانسته‌اند. در پژوهش حاضر نشان می‌دهیم که بندهای اصطلاحاً متممی اسم، نوعی بند موصولی‌اند و بنا به دلایلی اساساً نمی‌توانند متمم واقع شوند. اول اینکه این بندها همچون بندهای موصولی، اختیاری و افزوده‌اند. دوم اینکه معدود اسم‌هایی که می‌توانند بند متممی بپذیرند، برخلاف افعال متناظرشان از نظر معنایی بر یک رویداد یا فرایند یا عمل دلالت نمی‌کنند. سوم اینکه رفتار این بندها اتفاقاً شباهت چشمگیری به بندهای موصولی غیرتحدیدی دارد. این شباهت به دلیل معرفه بودن هستۀ اسمی (موصوف) در این هر دو بند است. لزوم معرفگی موصوف برخاسته از وضعیت اطلاعی بند و گفتمان‌مقید بودن آن است. از طرف دیگر، برخلاف آنچه در پیشینۀ پژوهش‌های فارسی آمده، موصوف این بندها لزوماً یک اسم گزاره‌ای نیست؛ اما لزوماً از نظر معنایی دربردارندۀ یک توصیف‌گر رویدادی است. به همین دلیل است که هر اسمی نمی‌تواند موصوف این بندها قرار گیرد. در واقع، بندهای متممی اسم،‌ نوعی بند موصولی‌ غیرتحدیدی‌ هستند که محصول موصولی‌شدن یک موضوع رویدادی‌اند. از آنجایی که این عنصر، پنهان است و در یکی از فرافکن‌های نقشی قرار دارد، بندهای متممی ظاهراً فاقد شکاف/ضمیر سایه‌اند. بدین ترتیب، بهتر است برای اشاره به این بندها از اصطلاح «بندهای موصولی رویدادی» استفاده شود. تحلیل نحوی این بندها به صورتی مشابه با بندهای موصولی، عدم امکان خروج سازه‌ها و جزیره‌ای عمل کردن این بندها را نیز تبیین خواهد کرد؛ چراکه بر اساس نظریۀ فاز، گروه متمم‌ساز و گروه حرف‌تعریف فازهایی هستند که سازه‌های داوطلب خروج ابتدا باید به حاشیۀ آنها حرکت کنند؛ اما شاخص این دو گروه به ترتیب به‌وسیلۀ عملگر موصولی و گروه حرف‌تعریف پر شده است و هیچ‌ عنصری نمی‌تواند از آن خارج شود.

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

طیبه اسدی مفرح؛ علی درزی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 21-43

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.281064.666505

چکیده

پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، ... بیشتر پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، خود، میتواند فرایند دیگری با نام مضاعفسازی نحوی را بهدنبال آورد. در فرایند اخیر، همانگونه که از نامش پیداست، تظاهر بیش از یک نشانگر نحوی ممکن خواهدبود. در زبان فارسی نیز این نشانگر، همان حالتنمای مفعولی با صورت آوایی «را» است. بهمنظور تبیین چگونگی تظاهر این تکواژ و شکل مضاعف آن، ابتدا، به پیروی از کهنموییپور (2014)، ساخت اضافۀ وصفی را هستهانتها فرضمیکنیم. سپس، شکلگیری گروه حرف تعریف شکافته را بازتابی از مبتداسازی و تأکید عناصر درونی گروه حرف تعریف قلمدادمیکنیم. ازآنجا که وجود خوانشهای مبتداگونه یا تأکیدی نیز مستلزم حضور فرافکنهای مبتدا TopPیا تأکید FocP است، به حضور این فرافکنها درون گروه حرف تعریف قائلمیشویم و جایگاه پیشنهادی آنها را با نظر به شواهد تجربی و ترتیب قرارگیری عناصر در گروه اسمی در حد فاصل بین هستۀ D و NumP تعیینمیکنیم. گفتنی است گروه حرف تعریف شکافته متناظر با گروه متممساز شکافته (Split CP) است که از سوی ریتزی (1997) در نظریۀ زبانی پیشنهادشدهاست. در ادامه، همسو با درزی (1388)، تکواژ «را» را تظاهر حالت وابسته در حوزۀ V+ I میدانیم. حالت وابسته، مطابق با رویکرد بیکر و وینوکوروا (2010)، پرمینجر (2014) و بیکر (2015)، در حوزهای مشخص به گروه حرف تعریفی اعطامیشود که تحت سازهفرمانی گروه حرف تعریف دیگرِ فاقد ارزش برای مشخصۀ حالت است. سرانجام، در خصوص رخداد بیش از یک «را» نیز به فرایند زیرخروج2 قائلمیشویم که درنتیجۀ آن، عنصر خارجشده از درون گروه حرف تعریف اصلی «را»ی دریافتشده را در سطح آوایی با خود حمل میکند.

پیش‌آوری فعل نسبت به موضوع‌های آن در جملات خارج از بافت فارسی

علی درزی درزی؛ حکمت بروجردی بروجردی

دوره 6، شماره 2 ، مهر 1394، ، صفحه 21-40

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.57497

چکیده

این پژوهش در چارچوب نظریه فاز و دامنه بیان چندگانه برنامه کمینه‌گرا و مبتنی بر اصل «حفظ ترتیب» سازه‌های جمله فاکس و پزتسکی (2005) و نیز با استناد به قاعده تکیه ساختاری (کهنموییپور 2004) اشکال متنوع ... بیشتر

بررسی ساختهای سببی ساخت¬واژی زبان فارسی

علی درزی؛ فاطمه کرمپور

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 23-41

https://doi.org/10.22059/jolr.2013.35359

چکیده

از آنجائیکه مطالعات چند دهه اخیر درخصوص معنای محمول با نگاشت مستقیم ساخت رویدادی در نحو و معنا قادر به توجیه پدیدههای زبانشناختی بسیاری گردیده است، در مقاله حاضر نیز به پیروی از دیدگاههای ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

نویسنده = علی درزی

بررسی فرایند حضور بندهای موصولی تحدیدی در جایگاه پسافعلی در زبان فارسی

چکیده

تفاوت ساختاری ساخت های حاوی سور شناور و سور غیرشناور در زبان فارسی

چکیده

جایگاه ادغام سور شناور «همه» در زبان فارسی

چکیده

بند متممی اسم در زبان فارسی

چکیده

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

چکیده

پیش‌آوری فعل نسبت به موضوع‌های آن در جملات خارج از بافت فارسی

چکیده

بررسی ساختهای سببی ساخت¬واژی زبان فارسی

چکیده