پژوهشهای زبانی

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

مینا رضوانیان؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.317428.666691

چکیده

هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ... بیشتر هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ندایی» یادمی‌کنیم، از لحاظ ساختار درونی، بر فراز فرافکن‌های نقشی حوزۀ اسمی و بالاتر از گروه حرف تعریف و از لحاظ جایگاه نحوی، در حاشیۀ جمله قراردارد. جابه‌جایی سازه‌هایی به پیش از گروه ندایی، یعنی به شاخص گروه‌های مبتدا و تأکید، می‌تواند آن گروه را از لحاظ ترتیب خطی بین گروه های مبتدای بالاتر و تأکید قراردهد. صرف نظر از جایگاه، گروه مورد نظر یا با سازه‌(ها)یی از بند اصلی هم‌مرجع است یا هیچگونه رابطۀ هم‌ارجاعی بین گروه ندایی و آن سازه‌(ها) وجود ندارد. با وجود این که در فارسی امروز، مخاطب نشانۀ چندان آشکاری ندارد، امکان تظاهر نشانه‌هایی چون «ای»، «آهای» و «هی» به عنوان «جزء ندایی» وجود دارد. اگرچه اجزای یادشده در فارسی امروز، اختیاری هستند، تظاهر آن‌ها امکان‌پذیر است. در این شرایط، «ای» در هسته و «آهای» و «هی» در جایگاه شاخص گروه ندایی جای می‌گیرند. همینطور، این اجزاء دارای تفاوت سبکی هستند به گونه‌ای که «ای» در سبک شعری و «آهای» و «هی» در سبک غیررسمی مشاهده می‌شوند. علاوه بر این، گروه حرف تعریف یا گروه اسمی نیز در جایگاه متمم، با هستۀ گروه ندایی ادغام می‌گردد. این هسته به عنوان هسته‌یی نقشی، دربردارندۀ مشخصه‌های تعبیرناپذیر حرف تعریف [uD] و حالت ندایی [voc] است. پس از بازبینی این مشخصه‌ها، گروه حرف تعریف در سطح صورت منطقی، تعبیر ندایی می‌یابد. توزیع آن اجزاء نشان می‌دهد که «ای» تکواژی وابسته و «آهای» و «هی» تکواژهای آزاد هستند. در ضمن، گروه ندایی، از لحاظ نوایی با مکث و از لحاظ خطی با ویرگول از گروه زمان جدا می‌شود. واژه‌های کلیدی: ندا، مخاطب، گروه ندایی، جزء ندایی، حاشیۀ جمله، هستۀ نقشی

مشاهده مقاله

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

علی عموشاهی؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 خرداد 1401

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.334309.666761

چکیده

هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی حوزۀ پژوهش، مقالۀ حاضر تنها فرایند خروج گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که بند موصولی تحدیدی پس از خروج از کنار هستۀ اسمی خود به جایگاه پسافعلی حرکت می‌کند و از آنجا که در زبان فارسی، فعل از درون گروه فعلی به گروه زمان یا نمود حرکت می‌کند، بند موصولی نیز ناگزیر باید به جایگاهی بالاتر از گروه زمان یا خود گروه زمان متصل شود تا از نظر ترتیب خطی پس از آن واقع شود. در مقاله حاضر برای اثبات جایگاه اتصال این دسته از بندها، دو استدلال نحوی مطرح شده است. استدلال اول بر اساس جایگاه اتصال فراقیدها و امکان افزودگی بند موصولی پیش و یا پس از آن‌ها است. استدلال دوم بر اساس فرایند کافت است. به صورت دقیق‌تر، گاهی فرایند کافت بند موصولی را که پیشتر به گروه زمان افزوده شده حذف می‌کند و این مسئله موجب تولید اشتقاق‌های بدساخت می‌شود. در نهایت جایگاه اتصال بندهای موصولی تحدیدی فاعلی و مفعولی پس از جابجایی، گروه زمان در نظر گرفته می‌شود و مشخصۀ قوی [uC*] موجود بر روی هستۀ زمان که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود به عنوان انگیزۀ این حرکت معرفی می‌گردد. مسئلۀ دیگری که در خلال پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهد شد، جایگاه بندهای متممی در زبان فارسی است. نگارندگان شاخص ثانویۀ گروه زمان را میزبان این حرکت می‌دانند تا بدینوسیله یک همگونی و تقارن میان این دسته از موضوع‌های درونی با مفعول‌های "رایی" زبان فارسی حاصل شود. در نهایت نیز پس‌گذاری اجباری بندهای موصولی با جملات دارای فعل ربطی "بودن" را ناشی از وجود اجباری مشخصۀ قوی [uC*] بر روی هستۀ زمان جملات پایه دارای بند موصولی در نظر می گیریم.

مشاهده مقاله

تفاوت ساختاری ساخت‌های حاوی سور شناور و سور غیرشناور در زبان فارسی

صفا صادقی اشرافی؛ علی درزی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.320488.666704

چکیده

پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل‌های مختلفی از جانب زبان‌شناسان گوناگون داشته است که مهم‌ترین آن‌ها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل اشاره ... بیشتر پدیده شناورسازی سور که در آن سور از گروه حرف تعریف مرتبطش جدا است، تحلیل‌های مختلفی از جانب زبان‌شناسان گوناگون داشته است که مهم‌ترین آن‌ها تحلیل قیدی و رهاسازی است. در مقاله حاضر به هر دو تحلیل اشاره شده و با داده‌هایی از زبان فارسی تحلیل قیدی کنار گذاشته می‌شود. در تحلیل رهاسازی عقیده بر این است که ساخت‌های حاوی سور شناور و ساخت‌های حاوی سور غیرشناور دارای زیرساختی یکسان هستند، به این صورت که سور و گروه حرف تعریف در ابتدا با هم سازه‌ای واحد را شکل می‌دهند و سپس در نتیجۀ جابجایی گروه حرف تعریف از درون این سازۀ واحد، سور همان‌جا رها شده و شناور می‌گردد. مقاله حاضر با استفاده از شواهدی نشان می‌دهد که این دو ساخت برخلاف تصور رایج رویکرد رهاسازی، هر کدام ساختاری مستقل از دیگری دارد. در ساختاری که برای ساخت‌های حاوی سور شناور مطرح می‌شود، سور شناور افزوده‌ای به گروه حرف تعریف مرتبطش است که با فرآیند افزودگی متاخر وارد اشتقاق می‌شود: یعنی ابتدا گروه حرف تعریف در جایگاه موضوع ادغام شده و سپس به جایگاهی بالاتر حرکت می‌کند و در این جایگاه دوم سور به آن افزوده می‌شود. در چارچوب الگوریتم برچسب‌گذاری نشان می‌دهیم سوری که در چنین ساختاری قرار دارد و افزودۀ گروه حرف تعریف است، اجباراً شناور می‌شود، چرا که ساختار حاصل از افزوده شدن سور به گروه حرف تعریف، برای پذیرفتن برچسبی به منظور دریافت تعبیر معنایی، نیازمند یک جابجایی از درون این ساختار است؛ بنابراین گروه حرف تعریف اجباراً جابجا شده و سور به صورت شناور رها می‌گردد. در همین چارچوب، تنها ساختار قابل قبول برای ساخت‌های حاوی سور غیرشناور نیز ساختاری معرفی شده که در آن گروه حرف تعریف متمم و خواهر هستۀ سور است. نشان می‌دهیم در چنین ساختاری به علت فاز بودن گروه سور، گروه حرف تعریف به عنوان متمم آن، امکان جابجایی ندارد و در نتیجه، سور در چنین ساختی اجباراً غیرشناور می‌ماند.

مشاهده مقاله

جایگاه ادغام سور شناور «همه» در زبان فارسی

صفا صادقی اشرافی؛ علی درزی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 77-100

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.291976.666554

چکیده

سور شناور از موضوعات بحثبرانگیزی است که زبانشناسان بسیاری آن را مورد مطالعه قرار دادهاند. موضوع مقاله حاضر سور شناور «همه» و بررسی جایگاه ادغام آن در اشتقاق جملات فارسی است. در این مقاله ... بیشتر سور شناور از موضوعات بحثبرانگیزی است که زبانشناسان بسیاری آن را مورد مطالعه قرار دادهاند. موضوع مقاله حاضر سور شناور «همه» و بررسی جایگاه ادغام آن در اشتقاق جملات فارسی است. در این مقاله از میان رویکردهای مهم در تحلیل توزیع سورهای شناور، رویکرد رهاسازی را برگزیده و نظر باشکوویچ (2004) را که یکی از حامیان این رویکرد است در مورد سور شناور و جایگاه نقش معنایی (جایگاه تتا). بررسی نمودیم. وی با عقیده بر اینکه سور شناور افزودهای به گروه حرف تعریف است و با تبعیت از ممنوعیت اضافه شدن افزوده به گروه حرف تعریف در جایگاه تتا، افزوده شدن سور شناور به گروه حرف تعریف در جایگاه تتا را ممنوع میداند. در این مقاله با استفاده از دادههای زبان فارسی ممنوعیت افزوده شدن سور شناور به گروه حرف تعریف را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدیم که در فارسی نیز سور عمومی شناور در جایگاهی بالاتر از جایگاه تتا به گروه حرف تعریف افزوده میشود. در تأیید ادعای خود از دو شاهد استفاده کردیم: یکی از این شواهد الگوی نوایی جملات فارسی یا به عبارت دقیقتر تکیۀ اصلی جمله در حالت بینشان و خارج از بافت است، و دیگری تداخل گسترۀ «همه» و نفی نسبت به یکدیگر هنگامی‌که عنصر نفی فاقد تکیه کانونی است. در بحث مربوط به اثر تداخل گستره، ابتدا با ارائۀ شواهدی ازجمله وسعت گسترۀ قیدهای حالت و گوینده محور از یک طرف نسبت به یکدیگر و از طرف دیگر نسبت به گسترۀ نفی سطح جمله، و نیز امکان حضور نفی جمله در گروههای مصدری، جایگاه فرافکن نفی را بر فراز گروه فعلی کوچک تعیین کردیم. سپس در جملات منفی بدون ابهام حاوی سور شناور، با توجه به جایگاه فرافکن نفی، و نیز بزرگتر بودن گستره سور شناور «همه» نسبت به نفی در این جملات، و در نتیجه سازه فرمانی عنصر نفی توسط سور شناور«همه»، نشان دادیم سور شناور «همه» همواره بالاتر از گروه فعلی کوچک که شامل جایگاه تتا است، قرار میگیرد و به این ترتیب از فرضیۀ ناظر بر ممنوعیت افزوده شدن سور در جایگاه تتا حمایت نمودیم.

بند متممی اسم در زبان فارسی

مونا ولی پور؛ علی درزی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 247-269

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.304147.666609

چکیده

بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای ... بیشتر بندهای وابستۀ اسم در زبان فارسی به دو دستۀ بندهای موصولی (تحدیدی و غیرتحدیدی) و بندهای متممی اسم تقسیم می‌شوند. پژوهشگران ایرانی‌ اکثراً ضمن برشمردن تفاوت‌های معنایی و نحوی بندهای متممی اسم و بندهای موصولی، این دو را بندهایی مستقل و متمایز دانسته‌اند. در پژوهش حاضر نشان می‌دهیم که بندهای اصطلاحاً متممی اسم، نوعی بند موصولی‌اند و بنا به دلایلی اساساً نمی‌توانند متمم واقع شوند. اول اینکه این بندها همچون بندهای موصولی، اختیاری و افزوده‌اند. دوم اینکه معدود اسم‌هایی که می‌توانند بند متممی بپذیرند، برخلاف افعال متناظرشان از نظر معنایی بر یک رویداد یا فرایند یا عمل دلالت نمی‌کنند. سوم اینکه رفتار این بندها اتفاقاً شباهت چشمگیری به بندهای موصولی غیرتحدیدی دارد. این شباهت به دلیل معرفه بودن هستۀ اسمی (موصوف) در این هر دو بند است. لزوم معرفگی موصوف برخاسته از وضعیت اطلاعی بند و گفتمان‌مقید بودن آن است. از طرف دیگر، برخلاف آنچه در پیشینۀ پژوهش‌های فارسی آمده، موصوف این بندها لزوماً یک اسم گزاره‌ای نیست؛ اما لزوماً از نظر معنایی دربردارندۀ یک توصیف‌گر رویدادی است. به همین دلیل است که هر اسمی نمی‌تواند موصوف این بندها قرار گیرد. در واقع، بندهای متممی اسم،‌ نوعی بند موصولی‌ غیرتحدیدی‌ هستند که محصول موصولی‌شدن یک موضوع رویدادی‌اند. از آنجایی که این عنصر، پنهان است و در یکی از فرافکن‌های نقشی قرار دارد، بندهای متممی ظاهراً فاقد شکاف/ضمیر سایه‌اند. بدین ترتیب، بهتر است برای اشاره به این بندها از اصطلاح «بندهای موصولی رویدادی» استفاده شود. تحلیل نحوی این بندها به صورتی مشابه با بندهای موصولی، عدم امکان خروج سازه‌ها و جزیره‌ای عمل کردن این بندها را نیز تبیین خواهد کرد؛ چراکه بر اساس نظریۀ فاز، گروه متمم‌ساز و گروه حرف‌تعریف فازهایی هستند که سازه‌های داوطلب خروج ابتدا باید به حاشیۀ آنها حرکت کنند؛ اما شاخص این دو گروه به ترتیب به‌وسیلۀ عملگر موصولی و گروه حرف‌تعریف پر شده است و هیچ‌ عنصری نمی‌تواند از آن خارج شود.

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

طیبه اسدی مفرح؛ علی درزی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 21-43

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.281064.666505

چکیده

پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، ... بیشتر پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، خود، میتواند فرایند دیگری با نام مضاعفسازی نحوی را بهدنبال آورد. در فرایند اخیر، همانگونه که از نامش پیداست، تظاهر بیش از یک نشانگر نحوی ممکن خواهدبود. در زبان فارسی نیز این نشانگر، همان حالتنمای مفعولی با صورت آوایی «را» است. بهمنظور تبیین چگونگی تظاهر این تکواژ و شکل مضاعف آن، ابتدا، به پیروی از کهنموییپور (2014)، ساخت اضافۀ وصفی را هستهانتها فرضمیکنیم. سپس، شکلگیری گروه حرف تعریف شکافته را بازتابی از مبتداسازی و تأکید عناصر درونی گروه حرف تعریف قلمدادمیکنیم. ازآنجا که وجود خوانشهای مبتداگونه یا تأکیدی نیز مستلزم حضور فرافکنهای مبتدا TopPیا تأکید FocP است، به حضور این فرافکنها درون گروه حرف تعریف قائلمیشویم و جایگاه پیشنهادی آنها را با نظر به شواهد تجربی و ترتیب قرارگیری عناصر در گروه اسمی در حد فاصل بین هستۀ D و NumP تعیینمیکنیم. گفتنی است گروه حرف تعریف شکافته متناظر با گروه متممساز شکافته (Split CP) است که از سوی ریتزی (1997) در نظریۀ زبانی پیشنهادشدهاست. در ادامه، همسو با درزی (1388)، تکواژ «را» را تظاهر حالت وابسته در حوزۀ V+ I میدانیم. حالت وابسته، مطابق با رویکرد بیکر و وینوکوروا (2010)، پرمینجر (2014) و بیکر (2015)، در حوزهای مشخص به گروه حرف تعریفی اعطامیشود که تحت سازهفرمانی گروه حرف تعریف دیگرِ فاقد ارزش برای مشخصۀ حالت است. سرانجام، در خصوص رخداد بیش از یک «را» نیز به فرایند زیرخروج2 قائلمیشویم که درنتیجۀ آن، عنصر خارجشده از درون گروه حرف تعریف اصلی «را»ی دریافتشده را در سطح آوایی با خود حمل میکند.

پیش‌آوری فعل نسبت به موضوع‌های آن در جملات خارج از بافت فارسی

علی درزی درزی؛ حکمت بروجردی بروجردی

دوره 6، شماره 2 ، مهر 1394، ، صفحه 21-40

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.57497

چکیده

این پژوهش در چارچوب نظریه فاز و دامنه بیان چندگانه برنامه کمینه‌گرا و مبتنی بر اصل «حفظ ترتیب» سازه‌های جمله فاکس و پزتسکی (2005) و نیز با استناد به قاعده تکیه ساختاری (کهنموییپور 2004) اشکال متنوع ... بیشتر

بررسی ساختهای سببی ساخت¬واژی زبان فارسی

علی درزی؛ فاطمه کرمپور

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 23-41

https://doi.org/10.22059/jolr.2013.35359

چکیده

از آنجائیکه مطالعات چند دهه اخیر درخصوص معنای محمول با نگاشت مستقیم ساخت رویدادی در نحو و معنا قادر به توجیه پدیدههای زبانشناختی بسیاری گردیده است، در مقاله حاضر نیز به پیروی از دیدگاههای ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

نویسنده = علی درزی

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

چکیده

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

چکیده

تفاوت ساختاری ساخت‌های حاوی سور شناور و سور غیرشناور در زبان فارسی

چکیده

جایگاه ادغام سور شناور «همه» در زبان فارسی

چکیده

بند متممی اسم در زبان فارسی

چکیده

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

چکیده

پیش‌آوری فعل نسبت به موضوع‌های آن در جملات خارج از بافت فارسی

چکیده

بررسی ساختهای سببی ساخت¬واژی زبان فارسی

چکیده