پژوهشهای زبانی

جمع‌آوری و تحلیل داده‌های خطاهای زبانی از جمله موضوعاتی است که از دیرباز همواره مورد توجه محققان بوده است. زبان‌آموزان در طی مراحل فراگیری زبان مرتکب خطاهای مختلفی می شوند که خطاهای مربوط به مطابقت ... بیشتر جمع‌آوری و تحلیل داده‌های خطاهای زبانی از جمله موضوعاتی است که از دیرباز همواره مورد توجه محققان بوده است. زبان‌آموزان در طی مراحل فراگیری زبان مرتکب خطاهای مختلفی می شوند که خطاهای مربوط به مطابقت بین فعل و فاعل یکی از این خطاها است. در این نوع از خطاها ویژگی‌های شخص و شمار فعل و فاعل با یکدیگر مطابقه ندارند. براساس نظریه صرف توزیعی در این نوع از خطاها ویژگی‌های صرفی که باید روی گره‌های پایانی مشخص شوند از منبعی اشتباه دریافت می شوند. در مقاله حاضر ساختار درونی خطاهای مطابقه فعل و فاعلی که توسط فراگیران زبان فارسی تولید شده‌اند را در چارچوب نظریة صرف توزیعی تحلیل و بررسی می کنیم تا این مسئله را تبیین کنیم که چگونه دریافت مشخصه‌ای اشتباه از منبعی اشتباه توسط فعل (هسته Agr) می تواند منجر به نادستوری شدن جمله‌ها شود. نمونه‌های بررسی شده مربوط به آزمون نگارش پایان دوره فارسی آموزان بنیاد سعدی است که از پیکره همین مؤسسه استخراج شده‌اند. خطاهای مورد بحث در دو گروه مطابقه موضعی و مطابقه از راه دور تقسیم‌بندی می شوند. در نوع اول، منبع خطا از نظر خطیی نسبت به فاعل واقعی به فعل نزدیک‌تر است در حالی که در نوع دوم منبع خطا نسبت به فاعل در فاصله دورتری قرار دارد. با بررسی جمله‌هایی مانند «من و دوستم فیلم دیدم» و «استاد به من یاد دادم» که نمونه‌هایی از مطابقة موضعی هستند این موضوع را نشان می‌دهیم که منبع خطا علاوه‌بر آن‌چه در پژوهش پیشین به آن اشاره شده است، می تواند موضوع هدف (goal) باشد و فعل به جای آن‌که با فاعل موضعی خود مطابقه کند با موضوع هدف مطابقه می کند و مشخصه‌های آن را می گیرد. همچنین با تحلیل ساختار درونی خطاهای مطابقه از راه دوری مانند «من به سینما رفتم و خواهرم به دانشگاه رفتم» و «من غذا که مادرم در خانه پختم خوردم» به این بحث‌ها می پردازیم که 1ـ در این نوع از خطاها امکان مطابقه فعل هم‌پایه دوم با فاعل هم‌پایه اول وجود دارد و 2ـ فعل بند موصولی می تواند با فاعل بند اصلی مطابقت کند.

مقاله پژوهشی

بررسی ترکیب های برون مرکز سه جزئی N-P-N در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب صرف ساخت

غزال اسدی؛ سحر بهرامی؛ اردشیر ملکی مقدم

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 23-47

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.313793.666665

چکیده

در اکثر زبان ها، فرایند واژه سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژهای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان شناسان قرار گرفته است. ... بیشتر در اکثر زبان ها، فرایند واژه سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژهای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان شناسان قرار گرفته است. واژه های مرکبِ یک زبان به صورت های مختـلفی قابل طبقه بندی هسـتند، یکی از این روش هایِ طبـقه بندی، تقسـیم ترکیب ها به دو دستۀ برون مرکز و درون مرکز است. در این مقاله به بررسی ترکیب های برون مرکز سه جزئی با ساختار N-P-N در زبان فارسی در چارچوب نظریه صرف ساخت می پردازیم. این پژوهش روابط معنایی نظاممند، طرحواره ممکن ناظر بر عملکرد ساخت N-P-N، زیرطرحواره های آن و ساختار سلسله مراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان فارسی بررسی می کند. داده های مورد بررسی در این پژوهش از کتاب «فرهنگ فارسی عامیانه» اثر ابوالحسن نجفی (1387) انتخاب شده اند که جمعاً 88 داده جمع آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته اند. رویکرد این پژوهش ساخت بنیان است و کوشیده است به روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی محتوای استعاری و معنایی ترکیب های برون مرکز سه جزئی، الـگوهای واژه سازی ناظر بر آنها را بر اسـاس مفـهوم «ساخت» و «طرحـواره های ساختی» تبیین نماید. یافته های این پژوهش گویای این است که همه ترکیب های برون مرکز سه جزئی N-P-N که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند در قالب ده رابطه معنایی طبقه بندی می شوند؛ این روابط معنایی عبارت‌اند از: ویژگی، ویژگی شخص، زمان، مکان، حالت، چیز، وضعیت، شخص، کنش و تکرار زمان. هریک از این روابط معنایی و تفاوت آنها به کمک طرحواره های ساختی که به طور همزمان صورت و معنا را لحاظ می کند؛ ارائه شده اند. یکی دیگر از نتایج این پژوهش رابطه مستقیم بین میزان شفافیت معنایی یک ساخت در زبان فارسی با بسامد وقوع و زایایی آن بود. در پژوهش حاضر، تعداد ترکیب های عطفی N-be-N، 70 داده بوده که به صورت معناداری از دیگر ترکیب ها بیشتر است و این بسامدِ بالا گویای این است که در زبان فارسی این ساخت شفافیت معنایی و زایایی بیشتری برای اهل زبان دارد.

مقاله پژوهشی

آهنگ تعارفات در زبان فارسی

مرضیه سادات رضوی؛ گلناز مدرسی قوامی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 49-75

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354881.666826

چکیده

تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ ... بیشتر تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ گفتار در بیان این تعارف‌ها متأثر از عوامل گفتمانی و از بافتی به بافت دیگر متفاوت باشد. در این پژوهش، از رویکرد برزیل (1975، 1978، 1997) و برزیل و همکاران (1980) به آهنگ برای بررسی ویژگی‌های آهنگین تعارف‌های فارسی استفاده شد. ویژگی این رویکرد نسبت به دیگر رویکردهای تحلیل الگوهای آهنگ تمرکز و توجه آن به تأثیر بافت کلامی بر الگوهای آهنگ است. هر یک از این الگوها معنای خاص خود را دارند. در اینجا منظور از «معنا» مفاهیمی نگرشی مانند «متعجب» یا «متوقع» یا مفاهیمی دستوری مانند «پرسشی» یا «خبری» نیست. بلکه منظور نقش تعاملی آهنگ است یعنی ارزیابی مستمر گفتمان توسط گوینده و انتخاب الگوی آهنگ مناسب با هدف دستیابی به پیوستگی و انسجام در گفتمان. به همین منظور، نواخت و سطح برجستگی هجاهای آغازه (کلید) و نواختی (پایانه) در 29 عبارت تعارف در سریال هیولا با استفاده از نرم‌افزار پرت برچسب‌زنی و تحلیل شد. نتایج نشان داد که نواخت غالب در این عبارت‌ها از نوع افتان یا هموار است. سطوح زیروبمی کلید عمدتاً میانه و زیر و پایانه عمدتاً میانه بود. پس از آن از آنجا که الگوهای آهنگین هر نمونه از تعارف‌های زبانی فارسی وابسته به بافت موقعیتی و کلامی آن است و بررسی همۀ نمونه‌های گردآوری‌شده در این پژوهش در مقاله حاضر ممکن نیست، عبارت ̓قربونت برم̒ به عنوان یک نمونه از تعارف‌ها که با 4 رخداد پرتکرارترین تعارف در پیکره این پژوهش نیز بود، انتخاب شد و به طور جداگانه تحلیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهند که عبارات تعارف علی‌رغم کلیشه‌ای بودن و ثبات واژگانی ـ نحوی می‌توانند تحث تأثیر قراردادهای اجتماعی ادب، روابط قدرت، پیش‌بینی قضاوت شنونده و انتظار موافقت شنونده الگوهای آهنگین متفاوتی را نشان دهند.

مقاله پژوهشی

فراگیری بازگشت مکانی‌ها در کودکان فارسی‌زبان: یک آزمایش

حسین روح الامینی نجف آبادی؛ علی افخمی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 77-101

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354733.666835

چکیده

ساخت‌های بازگشتی، ساخت‌هایی که بازنمایی آن‌ها حاصل اعمال چندبارۀ یک قاعده نحوی است، به‌وفور در زبان‌های مختلف مشاهده و بررسی شده‌اند. پژوهش حاضر به کمک یک آزمایش تجربی، فراگیری ساخت بازگشتی مکانی‌ها ... بیشتر ساخت‌های بازگشتی، ساخت‌هایی که بازنمایی آن‌ها حاصل اعمال چندبارۀ یک قاعده نحوی است، به‌وفور در زبان‌های مختلف مشاهده و بررسی شده‌اند. پژوهش حاضر به کمک یک آزمایش تجربی، فراگیری ساخت بازگشتی مکانی‌ها را نزد کودکان فارسی‌زبان بررسی کرده و شواهد جدیدی در موضوع مسیر فراگیری کودکان به دست می‌دهد که به بازبینی نظریه زبانی دربارۀ بازنمایی این ساخت در ذهن کمک می‌کند. زبان‌های مختلف ساخت‌های بازگشتی را به‌صورت یکپارچه خوش‌ساخت یا بدساخت نمی‌شمارند. همچنین در زبان‌هایی که یک ساخت بازگشتی یکسان را خوش‌ساخت می‌شمارند، امکان دارد زمان فراگیری این ساخت یکسان توسط کودکان گویشور زبان‌های گوناگون متفاوت باشد. تبیین تفاوت فوق در زمان فراگیری منجر به فهم بهتر ساخت بازگشتی می‌شود. آزمایش‌های تجربی تمایزی میان سن گویشوران زبان‌های انگلیسی و ژاپنی در فراگیری بازگشت مکانی‌ها گزارش می‌کنند. در این پژوهش‌ها فراگیری زودهنگام ساخت‌های مکانیِ دارای حرف‌اضافه یکسان و همچنین فراگیری زودهنگام در زبانی که ساخت بازگشتی را با عنصر نقشی آشکار نشانه‌گذاری می‌کند، مشاهده می‌شود. ناکاتو و روپر (۲۰۲۱) در تبیین این مشاهده‌ها یک مسیر سه مرحله‌ای در فراگیری بازگشت در زبان اول پیشنهاد می‌دهند: ۱. جستجو برای عناصر صرفی آشکار ۲. جستجو برای عناصر واژگانی آشکار ۳. توانایی تعبیر ساخت بازگشتی حتی بدون حضور عناصر آشکار یکسان. در ساخت بازگشتی مکانی‌های زبان فارسی مانند زبان ژاپنی و برخلاف زبان انگلیسی، عنصر نقشی آشکار حضور دارد: کسره اضافه. حضور کسره اضافه در مقام یک عنصر نقشی آشکار در این ساخت، مشمول مرحلۀ اول مسیر فراگیری بالا شده و از این رو پیش‌بینی می‌شود فراگیری ساخت بازگشت مکانی‌ها در فارسی مانند ژاپنی و برخلاف انگلیسی زودهنگام رخ دهد. این پژوهش از حضور عنصر نقشی آشکار در ساخت بازگشت مکانی‌های فارسی بهره برده و با طراحی و اجرای یک آزمایش تجربی در ادامۀ آزمایش‌های پیشین، فراگیری بازگشت مکانی‌ها نزد کودکان فارسی‌زبان را سنجیده و به‌وسیلۀ داده‌های جمع‌آوری‌شده مسیر فراگیری پیشنهادی بالا را بررسی می‌کند.

مقاله پژوهشی

تبیین مبتداسازی غیرضمیرگذار فارسی بر پایه دستور گفتمانی نقشی

محسن طاهری؛ علی علیزاده؛ حامد مولایی کوهبنانی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 103-133

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.344562.666788

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین ترتیب سازه‌‌‌ای جملات حاوی عناصر مبتدا شده در فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار در زبان فارسی بر اساس دستور گفتمانی نقشی است. از آنجا که این دستور قائل به مفاهیمی نظیر حرکت نیست، ... بیشتر هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین ترتیب سازه‌‌‌ای جملات حاوی عناصر مبتدا شده در فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار در زبان فارسی بر اساس دستور گفتمانی نقشی است. از آنجا که این دستور قائل به مفاهیمی نظیر حرکت نیست، به دنبال تبیین پایه زایشی این فرآیند نیز خواهیم بود. لذا در پژوهش حاضر و به جهت نیل به اهداف فوق، نحوه نگاشت عناصر زبانی جملات حاوی عناصر مبتداسازی‌شده غیرضمیرگذار فارسی در قالب‌های ساختواژی-نحوی در چهار جایگاه مطلق: ابتدایی، ثانویه، میانی و پایانی و بی‌نهایت جایگاه نسبی معرفی‌شده در دستور گفتمانی نقشی مدنظر قرار گرفت و بر اساس سازوکارهای تعیین ترتیب سازه‌ای دستور گفتمانی نقشی مورد تحلیل واقع گردید. روش انجام کار به‌صورت توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها برگرفته از نمونه‌های منتخب از گفتار و متون نوشتاری فارسی است که پس از معرفی سازوکارهای دستور گفتمانی نقشی، بر اساس اصول این نظریه مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. روش تعیین ترتیب سازه‌ای به کار گرفته‌شده در پژوهش حاضر، روش پویای رویکرد دستور گفتمانی نقشی است که با الهام از روش تعیین ترتیب سازه‌ای گرین برگ گرفته‌شده و در آن به جای سه مقوله فاعل، مفعول و فعل، به ترتیب مفاهیم اثرگذار، اثرپذیر و محمول، ترتیب سازه‌ای زبان‌های دنیا را تعیین می‌نمایند. نتایج حاکی است از آنجا که در ساخت نشان‌داری چون مبتداسازی غیرضمیرگذار، با عنایت به نیت ارتباطی سخنگو، عناصر مختلفی شامل عناصر موضوعی و غیر موضوعی و حتی محمول می‌توانند سازه مبتدا واقع گردند و از طرف دیگر، با توجه به اینکه بر اساس اصول این دستور، سازه تأکیدی در سطح بینافردی در اولویت ورود به قالب‌های ساختواژی- نحوی قرار می‌گیرد، لذا فرآیند مبتداسازی غیرضمیرگذار حاصل حرکت نبوده بلکه عنصر مبتدا شده به‌صورت پایه زایشی در همان جایگاه اصلی خود تولید می‌شود. نتایج همچنین نشان می‌دهد که دستور گفتمانی نقشی با مراجعه به اصول سه‌گانه تصویرگونگی، تمامیت دامنه و ثبات نقشی در تعیین آرایش سازه‌ای جملات حاوی عناصر مبتداسازی‌ شده فارسی روشی مناسب و کارآمد در تعیین ترتیب سازه‌ای این فرایند است.

مقاله پژوهشی

بررسی فرایند حضور بندهای موصولی تحدیدی در جایگاه پسافعلی در زبان فارسی

علی عموشاهی؛ علی درزی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 135-153

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.334309.666761

چکیده

هدف اصلی مقالۀ پیش‌رو بررسی چگونگی وقوع بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی و قرارگیری آنها با فاصله از هستۀ اسمی توصیف شونده‌شان است. در این راستا، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش‌رو بررسی چگونگی وقوع بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی و قرارگیری آنها با فاصله از هستۀ اسمی توصیف شونده‌شان است. در این راستا، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی این حوزه، مقالۀ حاضر تنها سازوکار گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مقاله، ضمن اتخاذ رویکردی غیر حرکتی به جملات موصولی پسافعلی در قالب نظریه کمینه‌گرا و با ارائۀ استدلال‌های حاصل از فرایند ارتقا سور و ادغام سازۀ اداتی، از فرضیهای حمایت میکنیم که به موجب آن بند‌های موصولی پسافعلی به نسخهای از گروه اسمی موصوف که خود به گره‌ای نقشی در حاشیه سمت چپ ارتقا می‌یابد، متصل می‌شوند. بعلاوه، پیشنهاد می‌کنیم که مشخصۀ قوی [uD*] موجود بر روی هستۀ گرۀ نقشی مورد نظر که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود، انگیزۀ حرکت نسخۀ گروه اسمی مبدأ است. بدین ترتیب، در صورت قبول فرضیۀ حرکت فعل و حرکت بندهای متممی در زبان فارسی برای بازبینی مشخصۀ نوع جمله، محل وقوع بندهای موصولی پسافعلی باید بالاتر از محل اتصال بندهای متممی باشد تا از نظر توالی خطی پس از بند متممی واقع شوند، پیشبینی‌ که صحت آن نشان داده خواهد شد. در نهایت، محدودیت حضور تنها یک بند موصولی و نیز اجباری بودن حضور دسته‌ای از بندهای موصولی در جایگاه پسافعلی را تبیین خواهیم کرد.

مقاله پژوهشی

تحلیل نمودهای حصولی و تحققی در کردی کلهری: رویکردی کمینه گرا

حبیب گوهری؛ مهرانگیز براورده

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، صفحه 155-181

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.359124.666842

چکیده

پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمینهگرایی مکدونالد (2008) به بررسی تفاوت بین نمودهای حصولی و تحققی در زبان کردی کلهری پرداخته است. طبق این رویکرد، موضوع درونی نقشی محوری در خوانش نمودی محمولهای حصولی ... بیشتر پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمینهگرایی مکدونالد (2008) به بررسی تفاوت بین نمودهای حصولی و تحققی در زبان کردی کلهری پرداخته است. طبق این رویکرد، موضوع درونی نقشی محوری در خوانش نمودی محمولهای حصولی و تحققی بر عهده دارد. همچنین، وجود و خوانش مشخصههای ساختار رویداد (ES) و انطباق مفعول با رویداد (OTE) در اشتقاق محمولهای نمودی نقشی تعیینکننده دارد. تجزیه‌وتحلیل دادههای پژوهش نشان داد که در زبان کردی کلهری محمولهای حصولی و تحققی دارای موضوعهای درونی با مشخصه [-q] انطباق مفعول با رویداد، از دامنه خوانش نمودی کمینه برخوردار هستند و مشخصه زیررویداد پایان [fe] در دامنه خوانش قرار نمیگیرد؛ اما موضوعهای درونی با مشخصه [+q] انطباق مفعول با رویداد در محمولهای حصولی و تحققی، باعث ایجاد دامنه خوانش گسترده نمودی میشوند و همچنین باعث خوانش مشخصه زیررویداد پایان [fe] میگردند. بر این اساس، مشخص شد که در زبان کردی کلهری وجود مشخصه [+q] انطباق مفعول با رویداد بر روی موضوع درونی، شرط لازم برای نهایتپذیری محمولهای حصولی و تحققی است. علاوه بر این، در زبان کردی کلهری، تفاوت بین نمودهای حصولی و تحقیقی به این صورت مشخص شد که در نمودهای حصولی دو مشخصه زیررویداد آغاز [ie] و مشخصه زیررویداد پایان [fe] که در هسته گروه نمود قرار دارند، بر یکدیگر تسلط و سازه فرمانی ندارند. ولی در نمودهای تحققی مشخصه زیررویداد آغاز [ie] در گروه نمودی بر مشخصه زیررویداد پایان [fe] که در گروه فعلی بزرگ قرار دارد، تسلط و سازه فرمانی دارد. این وضعیت به صرف زمان بین آغاز و پایان رویدادهای تحققی اشاره میکند که برخلاف رویدادهای حصولی، شروع و پایان در این رویدادها همزمان نیست. در واقع در محمولهای تحققی بین دو نقطه رویداد آغازی ورویداد پایانی، سپری شدن زمان رخ می‌دهد بر این اساس، بین مشخصه زیررویداد آغاز و مشخصه زیررویداد پایان نوعی رابطه تسلط و سازه فرمانی وجود دارد. ولی در محمولهای حصولی، بین دو نقطه رویداد آغازی و رویداد پایانی، سپری شدن زمان رخ نمی‌دهد؛ بنابراین بین مشخصههای زیررویداد آغازی و زیررویداد پایانی رابطه تسلط و سازه فرمانی وجود ندارد

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

دوره و شماره: دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 26، شهریور 1402، صفحه 1-192

تحلیل خطاهای مطابقة فعل و فاعل فارسی‌آموزان از منظر نظریة صرف توزیعی

چکیده

بررسی ترکیب های برون مرکز سه جزئی N-P-N در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب صرف ساخت

چکیده

آهنگ تعارفات در زبان فارسی

چکیده

فراگیری بازگشت مکانی‌ها در کودکان فارسی‌زبان: یک آزمایش

چکیده

تبیین مبتداسازی غیرضمیرگذار فارسی بر پایه دستور گفتمانی نقشی

چکیده

بررسی فرایند حضور بندهای موصولی تحدیدی در جایگاه پسافعلی در زبان فارسی

چکیده

تحلیل نمودهای حصولی و تحققی در کردی کلهری: رویکردی کمینه گرا

چکیده