پژوهشهای زبانی

مقاله پژوهشی

طبقه‌بندی واژه‌های مرکب زبان فارسی از منظر نظریة صرف توزیعی

محیا احمدی؛ مزدک انوشه

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.292771.666557

چکیده

تمام زبان‌های دنیا از شیوه‌های مختلفی برای خلق واژه‌های جدید بهره می‌برند. یکی از این فرایندها ترکیب است. ترکیب از جمله مقولاتی است که بسیاری از زبان‌شناسان ایرانی و غیر ایرانی از دیرباز مورد توجه ... بیشتر تمام زبان‌های دنیا از شیوه‌های مختلفی برای خلق واژه‌های جدید بهره می‌برند. یکی از این فرایندها ترکیب است. ترکیب از جمله مقولاتی است که بسیاری از زبان‌شناسان ایرانی و غیر ایرانی از دیرباز مورد توجه و مطالعه قرار داده‌‌اند و این امر را می‌توان به‌سادگی با مراجعه به مقالات متعدد در این باب و فهرست مطالب کتاب‌های بی‌شماری که در زمینة صرف یا دستور نوشته شده‌اند، مشاهده کرد. بسیاری از تحلیلگران حوزة ساختواژه بخشی از آثار خود را به این موضوع اختصاص داده‌اند. شاید زایا بودن فرایند ترکیب، دلیلی موجه برای این امر در بسیاری از زبان‌ها، از جمله فارسی و انگلیسی، است. مراد از ترکیب فرایندی است که به‌وسیلة آن دست‌کم دو ریشه به هم می‌پیوندند و یک واژة مرکب می‌سازند. ترکیب در کنار اشتقاق پربسامدترین روش واژه‌سازی در زبان فارسی است. طبقه‌بندی و تحلیل واژه‌های مرکب یکی از موضوع‌های بحث‌برانگیز در پژوهش‌های زبان‌شناسی است و تقریباً هر پژوهشگری که به طبقه‌بندی واژه‌های مرکب پرداخته، از راه و رسم و دیدگاه خود برای شناسایی گونه‌های متعدد آن استفاده کرده است. در این مقاله، با تحلیل واژه‌های مرکب زبان فارسی و ارائة شیوه‌های مختلف رده‌بندی واژه‌های مرکب به معرفی جامع‌ترین رده‌بندی که مطابق با رویکرد صرفی نحوی است و بر ساختار نحوی تکیه دارد، می‌پردازیم. این طبقه‌بندی جدید بیشترین سازگاری را با واژه‌های مرکب زبان فارسی دارد و برخلاف طبقه‌بندی‌های ارائه‌شده دیگر، بر ساختار واژه‌های مرکب تأکید دارد. این تعریف جدید با تعاریفی که غالباً در آثار صرفی نحوی یافت می‌شود، کم‌و‌بیش متفاوت است. در این طبقه‌بندی واژه‌های مرکب به دو دستة ریشه‌ای و ترکیبی تقسیم می‌شوند. در ساختار مرکب‌های ریشه‌ای هستة نقش‌نمای v حضور ندارد اما در ساختار مرکب‌های ترکیبی این هسته حضور دارد. بود یا نبود هستة نقش‌نمای v در ترکیب، وضعیت دوگانه‌ای ایجاد می‌کند که منطقاً حالت سومی ندارد و در نتیجه نقض‌پذیر نیست. طبق تعریف جدید، واژه‌های مرکبی مانند «میهن‌دوست»، «خداباور‌» و «جان‌نثار» به دلیل وجود هستة v در ساختارشان، در گروه مرکب‌های ترکیبی می‌گنجند.

مقاله پژوهشی

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

طیبه اسدی مفرح؛ علی درزی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 21-43

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.281064.666505

چکیده

پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، ... بیشتر پژوهش حاضر بر پایۀ برنامۀ کمینهگرا، به بررسی و تبیین ساختهای دارای چند «را» بهعنوان نمونهای از ساختهای موسوم به گروه حرف تعریف شکافته1میپردازد. شکافت در ساختمان گروه حرف تعریف، خود، میتواند فرایند دیگری با نام مضاعفسازی نحوی را بهدنبال آورد. در فرایند اخیر، همانگونه که از نامش پیداست، تظاهر بیش از یک نشانگر نحوی ممکن خواهدبود. در زبان فارسی نیز این نشانگر، همان حالتنمای مفعولی با صورت آوایی «را» است. بهمنظور تبیین چگونگی تظاهر این تکواژ و شکل مضاعف آن، ابتدا، به پیروی از کهنموییپور (2014)، ساخت اضافۀ وصفی را هستهانتها فرضمیکنیم. سپس، شکلگیری گروه حرف تعریف شکافته را بازتابی از مبتداسازی و تأکید عناصر درونی گروه حرف تعریف قلمدادمیکنیم. ازآنجا که وجود خوانشهای مبتداگونه یا تأکیدی نیز مستلزم حضور فرافکنهای مبتدا TopPیا تأکید FocP است، به حضور این فرافکنها درون گروه حرف تعریف قائلمیشویم و جایگاه پیشنهادی آنها را با نظر به شواهد تجربی و ترتیب قرارگیری عناصر در گروه اسمی در حد فاصل بین هستۀ D و NumP تعیینمیکنیم. گفتنی است گروه حرف تعریف شکافته متناظر با گروه متممساز شکافته (Split CP) است که از سوی ریتزی (1997) در نظریۀ زبانی پیشنهادشدهاست. در ادامه، همسو با درزی (1388)، تکواژ «را» را تظاهر حالت وابسته در حوزۀ V+ I میدانیم. حالت وابسته، مطابق با رویکرد بیکر و وینوکوروا (2010)، پرمینجر (2014) و بیکر (2015)، در حوزهای مشخص به گروه حرف تعریفی اعطامیشود که تحت سازهفرمانی گروه حرف تعریف دیگرِ فاقد ارزش برای مشخصۀ حالت است. سرانجام، در خصوص رخداد بیش از یک «را» نیز به فرایند زیرخروج2 قائلمیشویم که درنتیجۀ آن، عنصر خارجشده از درون گروه حرف تعریف اصلی «را»ی دریافتشده را در سطح آوایی با خود حمل میکند.

مقاله پژوهشی

خطاهای نوشتاری ‌‌فارسی‌آموزان قزاق: مطالعه‌ای برپایۀ انگارۀ کوردر

استم بکنوف؛ محمد باقر میرزایی حصاریان؛ لیلا گل پور

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 45-65

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.285069.666528

چکیده

امروزه در امر آموزش زبان، خطاها نه تنها به عنوان نشانههای ناتوانی زبانآموز در یادگیری زبان دوم محسوب نمیشوند، بلکه به عنوان عاملی برای ارزیابی میزان توانش زبانیِ زبـانآموزان در یادگـیری ... بیشتر امروزه در امر آموزش زبان، خطاها نه تنها به عنوان نشانههای ناتوانی زبانآموز در یادگیری زبان دوم محسوب نمیشوند، بلکه به عنوان عاملی برای ارزیابی میزان توانش زبانیِ زبـانآموزان در یادگـیری زبـان دوم به شـمار میروند. با توجه به این موضوع در پژوهش حاضر تلاش شده است تا خطاهای نوشتاری فارسیآموزان قزاق بر اساس انگارۀ کوردر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. پرسش اصلی پژوهش تعیین خطاهای پربسامد در نوشتار فارسی آموزان قزاق است و فرضیۀ مورد نظر بر بیشتر بودن خطاهای دستوری نسبت به خطاهای واژگانی در نوشتار فارسی‌آمـوزان قزاق تأکـید دارد. تحـقیق حـاضر از نوع توصـیفی- تحلیلی است. جامـعه آماری این تحقیق فارسیآموزان قزاقی هستند و نمونه آماری پژوهش تعداد 24 فارسیآموز قزاق دختر و پسر با متوسط سنی 19 سال هستند که در رشته زبان فارسی در دانشگاه «آبلایخان» قزاقستان مشغول یادگیری زبان فارسی به عنوان زبان دوم بوده‌اند. فارسیآموزان به طور میانگین دو ترم تحصیلی را گذرانده‌اند. ابزار پژوهش 24 برگنوشته از فارسیآموزان ‌قزاق است که مربوط به آزمون پایانی درس نگارش آنها با حق انتخاب یک موضوع از بین پنج موضوع پیشنهادی است. به طور متوسط هر نوشته دارای 150 کلمه است. در مجموع، پیکره تحقیق حدوداً 4000 واژه است. ابتدا خطاهای زبانی فارسیآموزان‌ قزاق بر اساس انگارۀ پیشنهادی کوردر شناسایی و استخراج گردید؛ سپس بر اساس نوع خطاها دستهبندی و توصیف گردید و با استفاده از نرم‌افزارهای آماری، میزان فراوانی و تکرار خطاها تعیین گشت و در نهایت مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد از مجموع 466 خطای شناسایی‌شده در نوشتار فارسی‌آموزان قزاق، بیشترین خطاها متعلق به عدم رعایت نکات دستوری با 231 مورد و 47 درصد از مجموع خطاها بوده و پس از آن خطاهای نویسه‌ای-آوایی با 182 مورد و 41 درصد از جمع خطاها، بیشترین خطاست. خطاهای واژگانی با 43 رخداد و 10 درصد از مجموع خطاها، در رتبه بعدی فراوانی خطاها قرار دارد و کم‌ترین خطاها با 10 رخداد و 2 درصد خطا‌‌ها، مربوط به خطاهای کاربردشناختی است.

مقاله پژوهشی

بررسی تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی

عبدالحسین حیدری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 67-82

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.285901.666532

چکیده

هدف از انجام تحقیق حاضر، مطالعۀ تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی است. داده‌‌ها از منابع معتبر ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تعاملات زبانی سی نفر از گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی‌‌ ... بیشتر هدف از انجام تحقیق حاضر، مطالعۀ تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی است. داده‌‌ها از منابع معتبر ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تعاملات زبانی سی نفر از گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی‌‌ مناطق مرکزی استان اردبیل جمع‌آوری شده است. افعال قرضی فارسی در ترکی‌‌‌آذربایجانی و افعال مرکب بومی ترکی‌‌‌آذربایجانی از میان داده‌‌‌های گردآوری شده، استخراج گردید و فراوانی کاربرد هر کدام از این نوع فعل‌‌‌ها در گفتار گویشوران ترکی‌‌آذربایجانی تعیین گردید. تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است؛ زیرا ابتدا داده‌‌‌ها در چارچوب الگوهای انطباق فعل در زبان قرض‌‌گیرنده، طبقه‌‌‌بندی‌‌ و توصیف می‌‌شود و سپس بر اساس دیدگاه‌‌‌های مطرح در تماس زبانی، مورد تحلیل قرار می‌‌‌گیرد. بررسی داده‌ها نشان داد که هیچ نوع فعل خودایستای فارسی در چارچوب ساخت‌های ترکی‌‌‌‌‌‌‌آذربایجانی قرار نمی‌گیرد و زبان ترکی‌‌‌‌‌‌‌آذربایجانی برای انطباق فعل‌‌‌های زبان فارسی از دو راه‌‌کار عمدۀ ساخت فعل سبک و درج غیرمستقیم بهره می‌‌برد. فراوانی داده‌‌‌های منطبق با راه‌‌کار اول (جزء غیرفعلی فارسی + فعل سبک ترکی‌‌‌آذربایجانی) نسبت به داده‌‌های راه‌‌‌کار دوم (اسم یا صفت فارسی + وند فعل‌‌‌‌ساز ترکی‌‌‌آذربایجانی) و افعال مرکب بومی ترکی‌‌آذربایجانی، خیلی بیشتر است. برخلاف تعدادی از تحقیقات پیشین که ساخت فعل مرکب در ترکی‌‌آذربایجانی را، ساخت قرضی از زبان فارسی تصور کرده است؛ یافته‌‌های این تحقیق نشان داد که ساخت فعل سبک در ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، ساختی تازه و ناآشنا نیست. بلکه این ساخت‌‌ در خود زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی وجود دارد و فقط فراوانی کاربرد آن با بهره‌‌‌گیری از راه‌‌کار گسترش (در پدیده برخورد زبان‌‌ها) افزایش یافته است. گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی از میان دو ساخت فعل‌‌ساز زبان خود (وندافزایی یا ساختواژی و ساخت فعل سبک)، الگوی منطبق با ساخت‌‌ مشابه و متناظر در زبان فارسی (ساخت فعل سبک) را انتخاب کرده و با قرض‌‌‌گیری جزء غیرفعلی فارسی، فراوانی کاربرد این ساخت را در زبان خود افزایش داده‌‌اند. این تغییر در جهت همگرایی زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی با زبان فارسی انجام یافته است که از پیامدهای طبیعی برخورد و تماس زبان‌‌ها است.

مقاله پژوهشی

پیشوندواره های زبان فارسی: تحلیل شناختی

سمیرا ذهاب ناظوری؛ آرزو نجفیان؛ بهمن زندی؛ مهدی سیزواری

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 83-105

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.273141.666454

چکیده

شبه‌وند کلمه پرکاربردی است که به پایه‌های مختلف متصل می‌شود، نقش وندی اشتقاقی را بازی می‌کند و کلمات مشتق به وجود می‌آورد. این عناصر زبانی به لحاظ ساختواژی مستقل محسوب می‌شوند ولی در گذر زمان و تحت ... بیشتر شبه‌وند کلمه پرکاربردی است که به پایه‌های مختلف متصل می‌شود، نقش وندی اشتقاقی را بازی می‌کند و کلمات مشتق به وجود می‌آورد. این عناصر زبانی به لحاظ ساختواژی مستقل محسوب می‌شوند ولی در گذر زمان و تحت تأثیر عوامل مختلف معانی مجازی می‌یابند و در ترکیبات اشتقاقی حاضر می‌شوند. در این پژوهش به بررسی موردی دو پیشوندواره زبان فارسی، «خوش، بد-» با دو مفهوم متقابل و با بسامد بسیار زیاد در زبان فارسی، در چارچوب صرف شناختی و با استفاده از مدل هماوند (2011) پرداخته می‌شود. روش گردآوری داده‌ها پیکره‌بنیاد و پیکره مورد استفاده این پژوهش فرهنگ انوری (1381) بوده است. ابتدا تمام واژه‌های دارای این پیشوندوارهها استخراج و پس از طبقه‌بندی در چارچوب صرف شناختی هماوند تحلیل شدند. این عناصر زبانی دارای هر سه عملیات شناختی «مقوله‌سازی»، «پیکربندی» و «مفهوم‌سازی» هستند. بر اساس عملیات «مقوله‌سازی» این عناصر علاوه بر معنای اصلی و فرهنگ لغتی خود دارای معانی دیگری بودند که شماری از این معانی «پیش‌نمونه» و شماری نیز «حاشیه‌ای» بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو معنای پیش‌نمونه‌ای زیبایی و خوبی و پنج معنای حاشیه‌ای فراوانی، پایبندی، فقدان، مهارت و راحتی بود، و پیشوندواره «بد-» دارای یک معنای پیش‌نمونه‌ای زشتی و پنج معنای حاشیه‌ای فراوانی، عدم پایبندی، دشواری، شدت، برخورداری از ویژگی مثبت. بر اساس عملیات «پیکربندی»، «قلمروهای» مختلف بررسی شدند. هر کدام از این پیشوندواره‌ها دارای قلمروهای مشخص و نماهایی مجزا از این قلمروها بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو قلمرو مقدار و حالت و پیشوندواره «بد-» دارای قلمرو تمایز بود. بر اساس عملکرد «مفهوم‌سازی» به بررسی واژه‌هایی پرداخته شد که دارای پایه مشترک هستند اما عناصر پیشوندی مترادفی بر سر آن‌ها قرار می‌گیرند و «تفاسیر» مختلف معنایی حاصل می‌کنند. یافتههای این پژوهش می‌تواند مؤید این واقعیت باشد که تمام عناصر زبانی دارای مفاهیمی هستند که بیانگر تجربه ذهنی متفاوت سخنوران زبان‌اند و پیشوندها به طور کل و پیشوندواره‌ها به طور خاص از این قاعده مستثناً نیستند.

مقاله پژوهشی

انتظارات گفتمانی و پردازش خوانداری بندهای موصولی فاعلی و مفعولی در زبان فارسی

شهلا رقیب دوست؛ شهره صادقی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 107-127

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.283483.666520

چکیده

پژوهش‌های متعدد در زبان‌های مختلف نشان داده‌اند که در حالت کلی پردازش بندهای موصولی فاعلی آسان‌تر و سریع‌تر از پردازش بندهای موصولی مفعولی است. با‌این‌همه، انتظارات گفتمانی‌ای وجود دارند که خاص ... بیشتر پژوهش‌های متعدد در زبان‌های مختلف نشان داده‌اند که در حالت کلی پردازش بندهای موصولی فاعلی آسان‌تر و سریع‌تر از پردازش بندهای موصولی مفعولی است. با‌این‌همه، انتظارات گفتمانی‌ای وجود دارند که خاص بندهای موصولی مفعولی هستند و بر پردازش این بندها تأثیر می‌گذارند. طبق ادعای فاکس و تامسون (1990)، بندهای موصولی مفعولی با کارکرد زمینه‌سازی گفتمان ارتباط دارند، درحالی‌که بندهای موصولی فاعلی با کارکردهای دیگری نظیر معرفی اطلاعات نو درباره گروه‌های اسمی توصیف‌شده مرتبط هستند؛ بنابراین، دشواری پردازش بندهای موصولی مفعولی می‌تواند ناشی از غیرمنتظره ‌بودن مواجهه با اطلاع نو و به‌طور خاص‌تر، عدم ارجاع گروۀ اسمی درونی به مبتدای گفتمان باشد. بر این‌ اساس، چنانچه بندهای موصولی فاعلی خارج از بافت گفتمانی باشند و گروۀ اسمی درونی آنها نیز پیشتر مورد اشاره قرار نگرفته باشد، تفاوتی در سرعت پردازش آنها ایجاد نمی‌شود، اما اگر گروۀ اسمی درونی بندهای موصولی مفعولی مبتدای بافت پیشین باشد، احتمال کاهش سرعت پردازش این بندها نسبت به زمانی که در بافت پیشین به گروۀ اسمی درونی آنها اشاره نشده باشد وجود دارد. هدف اصلی این تحقیق، ارزیابی سرعت و صحت درک بندهای موصولی فاعلی و مفعولی دارای گروۀ اسمی کامل درونی در حضور یک بافت (یک جمله پیش از ساخت‌های موصولی فاعلی و مفعولی) است. پژوهشگران، با استفاده ‌از روش آزمایش برخط خواندن خودگام، سرعت پردازش بخش‌های مختلف جمله‌های موصولی فاعلی و مفعولی را در دو موقعیت بررسی کردند. در موقعیت اول، گروۀ اسمی درونی بندهای موصولی فاعلی و مفعولی در جمله پیشین حضور ندارد (بافت خنثی) و در موقعیت دوم، گروۀ اسمی درونی بندهای موصولی فاعلی و مفعولی، مبتدای جمله پیشین است (بافت مبتدایی). چهل بزرگسال تک‌زبانه فارسی‌زبان در این آزمایش شرکت کردند. داده‌های به‌‌دست‌‌آمده نشان دادند که عوامل گفتمانی به تسهیل فرایند پردازش بندهای موصولی مفعولی کمک می‌کنند و پردازش بندهای موصولی مفعولی پس از بافت مبتدایی، سریع‌تر از پردازش بندهای موصولی فاعلی در بافت مشابه است.

مقاله پژوهشی

واکاوی پیکره‌بنیاد فراگفتمان تبادلی در مقالات علمی پژوهشی فارسی: انگاره هایلند (2005)

طاهره طارمی؛ گیتی تاکی؛ پاکزاد یوسفیان

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 129-151

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.278187.666490

چکیده

مقوله «فراگفتمان»[1] که از جمله مباحث فراگیر در حوزه تحلیل گفتمان است، دربردارندۀ مشخصههای انسجامی و بینافردی است و به ایجاد ارتباط میان متن و بافت حاوی این اطلاعات با هدف برقراری ارتباط با مخاطب، ... بیشتر مقوله «فراگفتمان»[1] که از جمله مباحث فراگیر در حوزه تحلیل گفتمان است، دربردارندۀ مشخصههای انسجامی و بینافردی است و به ایجاد ارتباط میان متن و بافت حاوی این اطلاعات با هدف برقراری ارتباط با مخاطب، ساماندهی متن و تفسیر آن توسط مخاطب کمک مینماید. در گفتمان علمی، ساختار و انسجام متنی ایجاب میکند، نویسندگان به طور مناسب از فراگفتمان و انواع آن شامل فراگفتمان تبادلی و برهمکنشی و راهبردهای آنها بهره برند لذا وجود تفاوت معنیدار در کاربرد فراگفتمان و انواع راهبردهای آن در نمونۀ بارز گفتمان علمی زبان فارسی که همانا مقالات پژوهشی حوزههای علمی مختلف است، مورد توجه قرار میگیرد. فراگفتمان تبادلی جهت سازماندهی اطلاعات گزارهای متن به کار میرود و مشتمل بر پنج راهبرد گذار، نشانگر قالبی، نشانگر درونمتنی، گواهنما و تأویلنما است. پژوهش حاضر در صدد آن است تا با رویکردی پیکرهبنیاد3 و بر اساس انگارۀ هایلند (2005) به واکاوی فراگفتمان تبادلی4در مقالات علمی پژوهشی زبان فارسی بپردازد. بدین منظور، تعداد 120 مقاله علمی پژوهشی در سه حوزه علوم انسانی، علوم پایه و فنی مهندسی از پیکرۀ محک سمیم انتخاب و با تلفیق روش رایانهای (نرمافزار واژهنمای انتکانک) و دستی به شناسایی و استخراج نشانگرهای فراگفتمان تبادلی و طبقهبندی آنها پرداخته شد. تجزیه و تحلیل دادهها حاکی از آن است که بر اساس آزمون آماری SPSS، تفاوت معنیداری در کاربرد فراگفتمان تبادلی میان مقالات سه حوزۀ علمی مذکور وجود دارد، این امر دلالتی است بر این که گرچه مقالات علمی به ژانر واحد (گفتمان علمی) تعلق دارند اما از ماهیت حوزۀ علمی وابسته نیز متأثر میشوند. بازبینی تفکیکی انواع راهبردهای فراگفتمان تبادلی نشان میدهد که از میان آنها، تنها نشانگرهای قالبی به طور یکسان میان سه حوزۀ علمی گوناگون توزیع شدهاند و وجود تفاوت معنیدار در بسامد رخداد راهبردهای گذار، نشانگر درونمتنی، گواهنما و تأویلنما میان حوزههای علمی مورد بررسی محرز میگردد. [1]. Metadiscourse.3. Corpus-based .4. Interactive metadiscourse.

مقاله پژوهشی

شناسایی سازوکارهای عصبی در تحلیل ابهام در ارجاع ضمیری در زبان فارسی

مینا کریمیان؛ محمود بی جن خان؛ سید احمدرضا خاتون آبادی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 153-170

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.283339.666519

چکیده

در یک تحقیق میان‌رشته‌ای، به‌منظور چگونگی درک گفتمان و ایجاد انسجام در یک متن با استفاده از دستگاه الکترومغزنگاری ۳۲ کاناله، آزمایشی برای بررسی نحوۀ پردازش رابطۀ هم‌مرجعی حین هم‌مرجع شدن عبارت ارجاعی ... بیشتر در یک تحقیق میان‌رشته‌ای، به‌منظور چگونگی درک گفتمان و ایجاد انسجام در یک متن با استفاده از دستگاه الکترومغزنگاری ۳۲ کاناله، آزمایشی برای بررسی نحوۀ پردازش رابطۀ هم‌مرجعی حین هم‌مرجع شدن عبارت ارجاعی ضمیری با عبارت پیشینه با استفاده از روش پتانسیل رخداد– وابسته (ای‌آرپی) انجام شد. در این تحقیق، متن‌های دوجمله‌ای به زبان فارسی طراحی شدند. برای تحلیل دقت ارجاع ضمیری شخصی "او" در جملۀ دوم هر متن، دو حالت پایه و ابهام در ارجاع بسته به پیشینه‌های بالقوۀ موجود در جملۀ نخست مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج به‌دست آمده از مقایسۀ حالت ابهام نسبت به حالت پایه با توجه به اصل میزان در دسترس بودن پیشینه حاکی از وجود مولفه‌های ای‌آرپی است که برای تحلیل دقت ارجاع میان تمام زبان‌ها مشترک است. در این پژوهش، با استفاده از طراحی آزمونی مطابق با مدل‌های روان‌شناسی زبان، نقش گفتمانی و هزینۀ پردازش حالت ابهام در ارجاع نسبت به حالت پایه با حضور دو مولفۀ Nref و LAN مشخص شد. مولفۀ Nref نشان‌دهندۀ دشواری در برقراری رابطۀ هم‌مرجعی میان یک عبارت ارجاعی با دو پیشینۀ بالقوه در متن است. دو پیشینۀ بالقوه در جملۀ نخست باید به یک میزان مبهم باشند تا باعث تحریک و ایجاد مولفۀ Nref شوند. بررسی افزایش شدت مولفۀ LAN که نشان‌دهندۀ افزایش فعالیت حافظۀ کاری است، تحلیل مناسبی برای دقت ارجاع و تعیین میزان سهولت در ایجاد ارجاع ارائه می‌دهد.در مطالعۀ اصل میزان در دسترس بودن پیشینه، با استفاده از دو عنصر مهم نقش گفتمانی و هزینۀ پردازش سازوکارهای عصبی در تحلیل دقت ارجاع مورد مطالعه قرار گرفتند. این دو مولفه بیانگر دشواری در بازنمایی مجدد پیشینۀ صحیح و ایجاد رابطۀ هم‌مرجعی میان ضمیر ارجاعی و دو پیشینۀ موجود در متن است. از آنجایی‌که تشکیل رابطۀ هم‌مرجعی از طریق ضمیر ارجاعی در حالت ابهام در ارجاع نسبت به حالت پایه سخت‌تر است، هزینۀ پردازش آن به خاطر عدم برجستگی پیشینه نیز بیشتر است.

مقاله پژوهشی

تحلیل انتقادی گفتمان چانه زنی

لادن جواهری؛ روناک مرادی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 171-192

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.282199.666511

چکیده

تحلیل گفتمان به بررسی تأثیر روابط انسانی، جنسیتی، فرهنگی و ارزشهای اجتماعی بر گفتمان میپردازد و چگونگی نمایش این روابط در متن را مطالعه میکند. در این راستا، این پژوهش در بررسی پدیده اجتماعی چانهزنی ... بیشتر تحلیل گفتمان به بررسی تأثیر روابط انسانی، جنسیتی، فرهنگی و ارزشهای اجتماعی بر گفتمان میپردازد و چگونگی نمایش این روابط در متن را مطالعه میکند. در این راستا، این پژوهش در بررسی پدیده اجتماعی چانهزنی از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی با توجه به فرآیند کنترل ذهن مخاطب بهره میگیرد. به باور فوکو، قدرت محدود به ساختار تعاملی از پیش تعیین‌شده‌ای نیست و مشارکان کلام بهواسطه ماهیت غیرقطعی قدرت، در گفتمانهای مختلف نقشهای متفاوتی ایفا میکنند. دادههای این تحقیق به صورت میدانی و با استفاده از پرسشنامه (164 عدد) و گفتگوی ضبط شده (850 دقیقه) در سه منطقه از شهر کرمانشاه جمعآوری گردید. تحلیل دادهها نشان داد که مشارکان کلام از سازوکارهای زبانی ویژهای در سطوح خرد (واژگانی و نحوی) و کلان (آوایی و معنایی) برای نیل به اهداف خود در چانهزنی سود میبرند. در این میان، کاربرد واژههای گفتمانمدار بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است. همچنین، سه راهکار گفتمانی متداول در چانهزنی مشاهده شد که شامل دستاویز قرار دادن باورهای مذهبی، تمسک جستن به آیین و آداب‌ورسوم قومی و عرق بومیگری و طرح مشکلات اقتصادی، اجتماعی و طبقاتی است. نتایج به دست آمده نشان میدهند که مشارکان چانهزنی که شامل فروشنده و خریدار هستند، نقشهای گفتمانی متفاوتی را ایفا میکنند که باعث میشود چانهزنی در دسته گفتمانهای معکوس، به تعبیر فوکو، قرار بگیرد. فروشنده، در سلسلهمراتب قدرت، به واسطه داشتن جایگاه مالکیت مشارک فرادست و خریدار مشارک فرودست است؛ اما در فرایند کنترل ذهن، این خریدار است که بهصورت پنهانی سعی در کنترل فروشنده در راستای خواسته خود است؛ از اینرو، خریدار نقش کنترلگری را دارد که از پایین به بالا بر مشارک فرادست اعمال قدرت میکند. با توجه به اینکه کنترل ذهن فروشنده بدون اقناع وی و بدون ایجاد تغییر یا جهتدادن به جهانبینی مخاطب میسر نیست، چانهزنی در دسته کارهای رتوریک طبقهبندی میشود و خریدار در فرایند خرید، نقش رتور را دارد.

مقاله پژوهشی

حذف فعل بدون مرجع زبانی (از اِضمار تا مجوزدهی غیرمستقیم)

انیس وحید؛ فریده حق بین

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، صفحه 193-217

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.270002.666428

چکیده

در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به ... بیشتر در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به سطح واجی زبان دلالت دارد؛ این در حالی است که «اضمار» به حذف در سطح نحوی (و نیز کاربردی و حتی شناختی) زبان اشاره دارد. از این رو در تبیین دادههای مورد بحث، از اصطلاح «اضمار فعل» بهره خواهیم برد. پس از آن، انواع اضمار فعل در الکتاب معرفی و دستهبندی جدیدی از آن با توجه به دلیل حذف پیشنهاد شده است؛ بر این اساس میتوان دلیل حذف فعل را حضور گوینده و شنونده در بافت موقعیتی یا فرهنگی مشترک و یا حضور عاملی زبانی (دستوری) دانست. علاوه بر این، در این مقاله دادهها از منظری متفاوت مورد توجه قرار گرفتهاند؛ از منظر مدلی صوری که برای تحلـیل زبان طبیعی به‌کار برده میشود: مدلی همچون «دستور موازی». چرا که دادهها هر چند که برآمده از بافتی تاریخی هستند، میتوانند در نمونههای زنده زبانهای دنیا تناظرهایی داشته باشند. در چارچوب دستور موازی، پیشنهاد کردهایم تا سطحی شناختی میان روساخت نحوی دادهها و مرجع غیرزبانی‌شان در نظر گرفته شود؛ سطحی که گوینده و شنونده را قادر میسازد که عبارت حذفی را با وجود ساخت حداقلی نحوی تولید و یا درک کنند و آن را با مرجع غیرزبانیش به درستی مرتبط سازند. ارتباط میان داده و مرجع غیرزبانیش در قالب سازوکاری از دستور موازی که به «مجوزدهی غیرمستقیم» معروف است تبیین شده است. سازوکاری که به نظر میرسد با «تقدیر» که فرایندی تعبیری در دستور زبان عربی دوره میانه است شباهتهایی دارد. پیشنهاد ما هم‌چنین با مدل کلی ساخت ذهن که توسط جکندوف (1997، 2002، 2010) مطرح شده، هماهنگ میباشد و علاوه بر آن میتواند جنبههایی از حذف بافتی در عربی دوره میانه را که با کلید واژه «حال» بیان شده تبیین نماید.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 15 (1403)

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

دوره و شماره: دوره 10، شماره 2، اسفند 1398، صفحه 1-242

طبقه‌بندی واژه‌های مرکب زبان فارسی از منظر نظریة صرف توزیعی

چکیده

گروه حرف تعریف شکافته در زبان فارسی- رویکردی کمینه‌گرا

چکیده

خطاهای نوشتاری ‌‌فارسی‌آموزان قزاق: مطالعه‌ای برپایۀ انگارۀ کوردر

چکیده

بررسی تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی

چکیده

پیشوندواره های زبان فارسی: تحلیل شناختی

چکیده

انتظارات گفتمانی و پردازش خوانداری بندهای موصولی فاعلی و مفعولی در زبان فارسی

چکیده

واکاوی پیکره‌بنیاد فراگفتمان تبادلی در مقالات علمی پژوهشی فارسی: انگاره هایلند (2005)

چکیده

شناسایی سازوکارهای عصبی در تحلیل ابهام در ارجاع ضمیری در زبان فارسی

چکیده

تحلیل انتقادی گفتمان چانه زنی

چکیده

حذف فعل بدون مرجع زبانی (از اِضمار تا مجوزدهی غیرمستقیم)

چکیده