پژوهشهای زبانی - فهرست مقالات

نحو گروه ندایی در زبان فارسی: رویکردی مشخصه بنیاد

مینا رضوانیان؛ علی درزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 تیر 1400

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.317428.666691

چکیده

هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ... بیشتر هدف این مقاله تعیین رفتار نحوی مفهوم «ندا» در زبان فارسی از لحاظ ساختار درونی و جایگاه نحوی در چهارچوب رویکرد کمینه‌گرا است. در این مقاله نشان می‌دهیم که مخاطب یا منادا که از آن با عنوان دقیق «گروه ندایی» یادمی‌کنیم، از لحاظ ساختار درونی، بر فراز فرافکن‌های نقشی حوزۀ اسمی و بالاتر از گروه حرف تعریف و از لحاظ جایگاه نحوی، در حاشیۀ جمله قراردارد. جابه‌جایی سازه‌هایی به پیش از گروه ندایی، یعنی به شاخص گروه‌های مبتدا و تأکید، می‌تواند آن گروه را از لحاظ ترتیب خطی بین گروه های مبتدای بالاتر و تأکید قراردهد. صرف نظر از جایگاه، گروه مورد نظر یا با سازه‌(ها)یی از بند اصلی هم‌مرجع است یا هیچگونه رابطۀ هم‌ارجاعی بین گروه ندایی و آن سازه‌(ها) وجود ندارد. با وجود این که در فارسی امروز، مخاطب نشانۀ چندان آشکاری ندارد، امکان تظاهر نشانه‌هایی چون «ای»، «آهای» و «هی» به عنوان «جزء ندایی» وجود دارد. اگرچه اجزای یادشده در فارسی امروز، اختیاری هستند، تظاهر آن‌ها امکان‌پذیر است. در این شرایط، «ای» در هسته و «آهای» و «هی» در جایگاه شاخص گروه ندایی جای می‌گیرند. همینطور، این اجزاء دارای تفاوت سبکی هستند به گونه‌ای که «ای» در سبک شعری و «آهای» و «هی» در سبک غیررسمی مشاهده می‌شوند. علاوه بر این، گروه حرف تعریف یا گروه اسمی نیز در جایگاه متمم، با هستۀ گروه ندایی ادغام می‌گردد. این هسته به عنوان هسته‌یی نقشی، دربردارندۀ مشخصه‌های تعبیرناپذیر حرف تعریف [uD] و حالت ندایی [voc] است. پس از بازبینی این مشخصه‌ها، گروه حرف تعریف در سطح صورت منطقی، تعبیر ندایی می‌یابد. توزیع آن اجزاء نشان می‌دهد که «ای» تکواژی وابسته و «آهای» و «هی» تکواژهای آزاد هستند. در ضمن، گروه ندایی، از لحاظ نوایی با مکث و از لحاظ خطی با ویرگول از گروه زمان جدا می‌شود. واژه‌های کلیدی: ندا، مخاطب، گروه ندایی، جزء ندایی، حاشیۀ جمله، هستۀ نقشی

مشاهده مقاله

تحلیل خطاهای مطابقة فعل و فاعل فارسی‌آموزان از منظر نظریة صرف توزیعی

محیا احمدی؛ آزیتا عباسی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.361098.666846

چکیده

جمع‌آوری و تحلیل داده‌های خطاهای زبانی از جمله موضوعاتی است که از دیرباز همواره مورد توجه محققان بوده است. زبان‌آموزان در طی مراحل فراگیری زبان مرتکب خطاهای مختلفی می‌شوند که خطاهای مربوط به مطابقت ... بیشتر جمع‌آوری و تحلیل داده‌های خطاهای زبانی از جمله موضوعاتی است که از دیرباز همواره مورد توجه محققان بوده است. زبان‌آموزان در طی مراحل فراگیری زبان مرتکب خطاهای مختلفی می‌شوند که خطاهای مربوط به مطابقت بین فعل و فاعل یکی از این خطاها است. در این نوع از خطاها ویژگی‌های شخص و شمار فعل و فاعل با یکدیگر مطابقه ندارند. براساس نظریة صرف توزیعی در این نوع از خطاها ویژگی‌های صرفی که باید روی گره‌های پایانی مشخص شوند از منبعی اشتباه دریافت می‌شوند. در مقالة حاضر ساختار درونی خطاهای مطابقة فعل و فاعلی که توسط فراگیران زبان فارسی تولید شده‌اند را در چارچوب نظریة صرف توزیعی تحلیل و بررسی می‌کنیم تا این مسئله را تبیین کنیم که چگونه دریافت مشخصه‌ای اشتباه از منبعی اشتباه توسط فعل (هسته Agr) می‌تواند منجر به نادستوری شدن جمله‌ها شود. نمونه‌های بررسی‌شده مربوط به آزمون نگارش پایان دوره فارسی‌آموزان بنیاد سعدی است که از پیکرة همین مؤسسه استخراج شده‌اند. خطاهای مورد بحث در دو گروه مطابقة موضعی و مطابقه از راه دور تقسیم‌بندی می‌شوند. در نوع اول، منبع خطا از نظر خطی نسبت به فاعل واقعی به فعل نزدیک‌تر است در حالی‌که در نوع دوم منبع خطا نسبت به فاعل در فاصله دورتری قرار دارد. با بررسی جمله‌هایی مانند «من و دوستم فیلم دیدم» و «استاد به من یاد دادم» که نمونه‌هایی از مطابقة موضعی هستند این موضوع را نشان می‌دهیم که منبع خطا علاوه‌بر آن‌چه در پژوهش پیشین به آن اشاره شده است، می‌تواند موضوع هدف (goal) باشد و فعل به جای آن‌که با فاعل موضعی خود مطابقه کند با موضوع هدف مطابقه می‌کند و مشخصه‌های آن را می‌گیرد. همچنین با تحلیل ساختار درونی خطاهای مطابقه از راه دوری مانند «من به سینما رفتم و خواهرم به دانشگاه رفتم» و «من غذا که مادرم در خانه پختم خوردم» به این بحث‌ها می‌پردازیم که 1ـ در این نوع از خطاها امکان مطابقة فعل هم‌پایه دوم با فاعل هم‌پایه اول وجود دارد و 2ـ فعل بند موصولی می‌تواند با فاعل بند اصلی مطابقت کند.

مشاهده مقاله

آهنگ تعارفات در زبان فارسی

مرضیه سادات رضوی؛ گلناز مدرسی قوامی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354881.666826

چکیده

تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ ... بیشتر تعارف‌ در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و جلوه‌های زبانی آن نیز متنوع و شایان‌توجه‌اند. چون تعارفات در بافت تعاملات زبانی گویشوران زبان فارسی به کار می‌روند، انتظار می‌رود که آهنگ گفتار در بیان این تعارف‌ها متأثر از عوامل گفتمانی و از بافتی به بافت دیگر متفاوت باشد. در این پژوهش، از رویکرد برزیل (1975، 1978، 1997) و برزیل و همکاران (1980) به آهنگ برای بررسی ویژگی‌های آهنگین تعارف‌های فارسی استفاده شد. ویژگی این رویکرد نسبت به دیگر رویکردهای تحلیل الگوهای آهنگ تمرکز و توجه آن به تأثیر بافت کلامی بر الگوهای آهنگ است. هر یک از این الگوها معنای خاص خود را دارند. در اینجا منظور از «معنا» مفاهیمی نگرشی مانند «متعجب» یا «متوقع» یا مفاهیمی دستوری مانند «پرسشی» یا «خبری» نیست. بلکه منظور نقش تعاملی آهنگ است یعنی ارزیابی مستمر گفتمان توسط گوینده و انتخاب الگوی آهنگ مناسب با هدف دستیابی به پیوستگی و انسجام در گفتمان. به همین منظور، نواخت و سطح برجستگی هجاهای آغازه (کلید) و نواختی (پایانه) در 29 عبارت تعارف در سریال هیولا با استفاده از نرم‌افزار پرت برچسب‌زنی و تحلیل شد. نتایج نشان داد که نواخت غالب در این عبارت‌ها از نوع افتان یا هموار است. سطوح زیروبمی کلید عمدتاً میانه و زیر و پایانه عمدتاً میانه بود. پس از آن از آنجا که الگوهای آهنگین هر نمونه از تعارف‌های زبانی فارسی وابسته به بافت موقعیتی و کلامی آن است و بررسی همۀ نمونه‌های گردآوری‌شده در این پژوهش در مقاله حاضر ممکن نیست، عبارت ̓قربونت برم̒ به عنوان یک نمونه از تعارف‌ها که با 4 رخداد پرتکرارترین تعارف در پیکره این پژوهش نیز بود، انتخاب شد و به طور جداگانه تحلیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهند که عبارات تعارف علی‌رغم کلیشه‌ای بودن و ثبات واژگانی ـ نحوی می‌توانند تحث تأثیر قراردادهای اجتماعی ادب، روابط قدرت، پیش‌بینی قضاوت شنونده و انتظار موافقت شنونده الگوهای آهنگین متفاوتی را نشان دهند.

مشاهده مقاله

فراگیری بازگشت مکانی‌ها در کودکان فارسی‌زبان: یک آزمایش

حسین روح الامینی نجف آبادی؛ علی افخمی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.354733.666835

چکیده

ساخت‌های بازگشتی، ساخت‌هایی که بازنمایی آن‌ها حاصل اعمال چندباره‌ی یک قاعده نحوی است، به وفور در زبان‌های مختلف مشاهده و بررسی شده‌اند. پژوهش حاضر به کمک یک آزمایش تجربی، فراگیری ساخت بازگشتی مکانی‌ها ... بیشتر ساخت‌های بازگشتی، ساخت‌هایی که بازنمایی آن‌ها حاصل اعمال چندباره‌ی یک قاعده نحوی است، به وفور در زبان‌های مختلف مشاهده و بررسی شده‌اند. پژوهش حاضر به کمک یک آزمایش تجربی، فراگیری ساخت بازگشتی مکانی‌ها را نزد کودکان فارسی‌زبان بررسی کرده و شواهد جدیدی در موضوع مسیر فراگیری کودکان به‌دست می‌دهد که به بازبینی نظریه زبانی درباره‌ی بازنمایی این ساخت در ذهن کمک می‌کند. زبان‌های مختلف ساخت‌های بازگشتی را به صورت یکپارچه خوش‌ساخت یا بدساخت نمی‌شمارند. همچنین در زبان‌هایی که یک ساخت بازگشتی یکسان را خوش‌ساخت می‌شمارند، امکان دارد زمان فراگیری این ساخت یکسان توسط کودکان گویشور زبان‌های گوناگون متفاوت باشد. تبیین تفاوت فوق در زمان فراگیری منجر به فهم بهتر ساخت بازگشتی می‌شود. آزمایش‌های تجربی تمایزی میان سن گویشوران زبان‌های انگلیسی و ژاپنی در فراگیری بازگشت مکانی‌ها گزارش می‌کنند. در این پژوهش‌ها فراگیری زودهنگام ساخت‌های مکانیِ دارای حرف اضافه یکسان و همچنین فراگیری زودهنگام در زبانی که ساخت بازگشتی را با عنصر نقشی آشکار نشانه‌گذاری می‌کند، مشاهده می‌شود. ناکاتو و روپر (۲۰۲۱) در تبیین این مشاهده‌ها یک مسیر سه مرحله‌ای در فراگیری بازگشت در زبان اول پیشنهاد می‌دهند: ۱. جستجو برای عناصر صرفی آشکار ۲. جستجو برای عناصر واژگانی آشکار ۳. توانایی تعبیر ساخت بازگشتی حتی بدون حضور عناصر آشکار یکسان. در ساخت بازگشتی مکانی‌های زبان فارسی مانند زبان ژاپنی و برخلاف زبان انگلیسی، عنصر نقشی آشکار حضور دارد: کسره اضافه. حضور کسره اضافه در مقام یک عنصر نقشی آشکار در این ساخت، مشمول مرحله‌ی اول مسیر فراگیری بالا شده و از این رو پیش‌بینی می‌شود فراگیری ساخت بازگشت مکانی‌ها در فارسی مانند ژاپنی و برخلاف انگلیسی زودهنگام رخ دهد. این پژوهش از حضور عنصر نقشی آشکار در ساخت بازگشت مکانی‌های فارسی بهره برده و با طراحی و اجرای یک آزمایش تجربی در ادامه‌ی آزمایش‌های پیشین، فراگیری بازگشت مکانی‌ها نزد کودکان فارسی‌زبان را سنجیده و به‌وسیله‌ی داده‌های جمع‌آوری شده مسیر فراگیری پیشنهادی بالا را بررسی می‌کند.

مشاهده مقاله

بررسی فرایند خروج و جایگاه فرود بندهای موصولی تحدیدی در زبان فارسی

علی عموشاهی؛ علی درزی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.334309.666761

چکیده

هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی ... بیشتر هدف اصلی مقالۀ پیش ‌رو، بررسی داده‌های زبان فارسی به منظور تبیین فرایند خروج بندهای موصولی و انفصال آنها از هستۀ اسمی توصیف‌شونده‌شان است. برای نیل به این هدف، ابتدا بندهای موصولی به دو گونۀ تحدیدی و غیرتحدیدی تقسیم می‌شوند. به دلیل گستردگی حوزۀ پژوهش، مقالۀ حاضر تنها فرایند خروج گونۀ تحدیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که بند موصولی تحدیدی پس از خروج از کنار هستۀ اسمی خود به جایگاه پسافعلی حرکت می‌کند و از آنجا که در زبان فارسی، فعل از درون گروه فعلی به گروه زمان یا نمود حرکت می‌کند، بند موصولی نیز ناگزیر باید به جایگاهی بالاتر از گروه زمان یا خود گروه زمان متصل شود تا از نظر ترتیب خطی پس از آن واقع شود. در مقاله حاضر برای اثبات جایگاه اتصال این دسته از بندها، دو استدلال نحوی مطرح شده است. استدلال اول بر اساس جایگاه اتصال فراقیدها و امکان افزودگی بند موصولی پیش و یا پس از آن‌ها است. استدلال دوم بر اساس فرایند کافت است. به صورت دقیق‌تر، گاهی فرایند کافت بند موصولی را که پیشتر به گروه زمان افزوده شده حذف می‌کند و این مسئله موجب تولید اشتقاق‌های بدساخت می‌شود. در نهایت جایگاه اتصال بندهای موصولی تحدیدی فاعلی و مفعولی پس از جابجایی، گروه زمان در نظر گرفته می‌شود و مشخصۀ قوی [uC*] موجود بر روی هستۀ زمان که به صورت اختیاری از برشماری انتخاب می‌شود به عنوان انگیزۀ این حرکت معرفی می‌گردد. مسئلۀ دیگری که در خلال پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهد شد، جایگاه بندهای متممی در زبان فارسی است. نگارندگان شاخص ثانویۀ گروه زمان را میزبان این حرکت می‌دانند تا بدینوسیله یک همگونی و تقارن میان این دسته از موضوع‌های درونی با مفعول‌های "رایی" زبان فارسی حاصل شود. در نهایت نیز پس‌گذاری اجباری بندهای موصولی با جملات دارای فعل ربطی "بودن" را ناشی از وجود اجباری مشخصۀ قوی [uC*] بر روی هستۀ زمان جملات پایه دارای بند موصولی در نظر می گیریم.

مشاهده مقاله

تحلیل نمودهای حصولی و تحققی در کردی کلهری: رویکردی کمینه‌گرا

حبیب گوهری؛ مهرانگیز براورده

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.359124.666842

چکیده

پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمینه‌گرایی مک‌دونالد (2008) به بررسی تفاوت بین نمودهای حصولی و تحققی در زبان کردی کلهری پرداخته است. طبق این رویکرد، موضوع درونی نقشی محوری در خوانش نمودی محمول‌های حصولی ... بیشتر پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمینه‌گرایی مک‌دونالد (2008) به بررسی تفاوت بین نمودهای حصولی و تحققی در زبان کردی کلهری پرداخته است. طبق این رویکرد، موضوع درونی نقشی محوری در خوانش نمودی محمول‌های حصولی و تحققی بر عهده دارد. همچنین، وجود و خوانش مشخصه‌های ساختار رویداد (ES) و انطباق مفعول با رویداد (OTE) در اشتقاق محمول‌های نمودی نقشی تعیین‌کننده دارد. تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش نشان داد که در زبان کردی کلهری محمول‌های حصولی و تحققی دارای موضوع‌های درونی با مشخصه [-q] انطباق مفعول با رویداد، از دامنه خوانش نمودی کمینه برخوردار هستند و مشخصه زیررویداد پایان [fe]در دامنه خوانش قرار نمی‌گیرد. اما، موضوع‌های درونی با مشخصه [+q] انطباق مفعول با رویداد در محمول‌های حصولی و تحققی، باعث ایجاد دامنه خوانش گسترده نمودی می‌شوند و همچنین باعث خوانش مشخصه زیررویداد پایان [fe]می‌گردند. براین اساس، مشخص شد که در زبان کردی کلهری وجود مشخصه [+q] انطباق مفعول با رویداد بر روی موضوع درونی، شرط لازم برای نهایت‌پذیری محمول‌های حصولی و تحققی است. علاوه‌براین، در زبان کردی کلهری، تفاوت بین نمودهای حصولی و تحقیقی به این صورت مشخص شد که در نمودهای حصولی دو مشخصه زیررویداد آغاز [ie] و مشخصه زیررویداد پایان [fe]که در هسته گروه نمود قرار دارند، بر یکدیگر تسلط و سازه‌فرمانی ندارند. ولی در نمودهای تحققی مشخصه زیررویداد آغاز [ie] در گروه نمودی بر مشخصه زیررویداد پایان [fe]که در گروه فعلی بزرگ قرار دارد، تسلط و سازه‌فرمانی دارد. این وضعیت به صرف زمان بین آغاز و پایان رویدادهای تحققی اشاره می‌کند که برخلاف رویدادهای حصولی، شروع و پایان در این رویداها همزمان نیست.درواقع در محمول های تحققی بین دو نقطه رویدادآغازی ورویداد پایانی ، سپری شدن زمان رخ می دهد بر این اساس، بین مشخصه زیررویداد آغاز و مشخصه زیر رویداد پایان نوعی رابطه تسلط و سازه فرمانی وجود دارد . ولی در محمول های حصولی ، بین دو نقطه رویدادآغازی و رویداد پایانی ، سپری شدن زمان رخ نمی دهد بنابراین بین مشخصه های زیررویداد آغازی و زیررویداد پایانی رابطه تسلط و سازه فرمانی وجود ندارد .

مشاهده مقاله

اختلال گفتمانی در افراد آسیب‌دیده مغزی نیمکرۀ راست: شواهدی از پردازش بندهای موصولی

مهلا آرین‌پور

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352485.666818

چکیده

در دیدگاه‌های پیشین، نیمکرۀ چپ، نیمکرۀ غالب و پردازشگر اطلاعات مختلف زبانی قلمداد می‌شد؛ اما مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نیمکرۀ راست نیز در پردازشهای مرتبط با زبان نقش دارد. آسیب نیمکرۀ راست می ... بیشتر در دیدگاه‌های پیشین، نیمکرۀ چپ، نیمکرۀ غالب و پردازشگر اطلاعات مختلف زبانی قلمداد می‌شد؛ اما مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نیمکرۀ راست نیز در پردازشهای مرتبط با زبان نقش دارد. آسیب نیمکرۀ راست می تواند بر مهارت های مرتبط با زبان تأثیرگذار باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی اختلال گفتمانی در بزرگسالانی با آسیب مغزی نیمکرۀ راست از طریق پردازش بندهای موصولی بود. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و از نوع کمی است. جامعه آماری شامل 10 بزرگسال سالم و 10 بزرگسال فارسی‌زبان با آسیب نیمکرۀ راست بود که به صورت نمونه در دسترس هدفمند انتخاب شدند. آزمون های پژوهش شامل آزمون های غربالگری و آزمون-های سنجش سرعت پردازش ساخت های موصولی بود که از طریق نرم‌افزار DMDX انجام شد. تحلیل داده‌ها با روش های آماری تحلیل واریانس دوراهه، آماری تی دو گروه مستقل و تی جفت نمونه ای صورت گرفت. در ساخت های موصولی فاعلی، تفاوت سرعت پردازش مقوله ها، بندهای موصولی و جملات موصولی بین دو گروه آزمایش و کنترل معنی دار نبود (05/0P>)؛ اما در جملات موصولی مفعولی این تفاوت سرعت پردازش ها بین دو گروه آزمایش و کنترل معنیدار بود (05/0P<). در ساخت های موصولی فاعلی و مفعولی پس از بافت مبتدایی، تفاوت سرعت پردازش مقوله ها، بندهای موصولی و جملات موصولی بین دو گروه آزمایش و کنترل معنی دار بود (05/0P<) در گروه آزمایش تفاوت سرعت پردازش بندهای موصولی و جملات موصولی فاعلی و مفعولی با و بدون بافت مبتدایی پیشین معنیدار بود (05/0P<). یافته های پژوهش شواهدی از تأثیر منفی آسیب مغزی نیمکرۀ راست بر مهارت گفتمانی ارائه میکند. همچنین، افراد آسیب‌دیده مغزی نیمکرۀ راست در پردازش ساخت های پیچیدۀ زبانی دارای عناصر ارجاعی مانند ساخت های موصولی نسبت به افراد سالم همتا دچار دشواری بیشتری هستند

حذف محمول اولیه و ثانویه در خرده‌بندهای متممی و اداتی: رویکرد کمینه‏ گرا (تحلیلی فازبنیاد)

شبنم مجیدی؛ فاطمه بهرامی؛ مزدک انوشه

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 105-134

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352971.666819

چکیده

پدیدۀ حذف هسته‌ها و سازه‌ها از موضوعاتی است که دستور پژوهان به تفصیل دربارۀ آن بحث کرده‌اند و به هریک از گونه‌های آن، نام متفاوتی داده‌اند. پژوهش حاضر به نوع مشخصی از حذف در درون بند می‌پردازد که در ... بیشتر پدیدۀ حذف هسته‌ها و سازه‌ها از موضوعاتی است که دستور پژوهان به تفصیل دربارۀ آن بحث کرده‌اند و به هریک از گونه‌های آن، نام متفاوتی داده‌اند. پژوهش حاضر به نوع مشخصی از حذف در درون بند می‌پردازد که در سنت دستور زایشی با نام ارتقای گره راست از آن یاد می‌شود و با حذف از همپایۀ دوم که کافت نام دارد، متفاوت است. در ساخت‌های محذوفی که با این نام شناخته می‌شوند، عنصر فعلی به‌تنهایی، یا همراه با وابسته‌هایش، از بند همپایۀ نخست زدوده می‌شود. مقالۀ حاضر ضمن بررسی چنین ساخت‌هایی، به تحلیل حذف از درون بندهای همپایه‌ای می‌پردازد که دارای یک خرده‌بند متممی یا اداتی هستند و بنا بر این، به‌دلیل حذف هم‌زمان محمول اولیه (از درون بند اصلی) و ثانویه (از درون خرده‌بند فرعی) پیچیدگی نحوی افزون‌تری از خود نشان می‌دهند. در روند این تحلیل که بر پیش‌فرض خروج فعل از درون گروه فعلی کوچک و فراگشت مفعول مبتنی است، ساخت‌های همپایۀ مورد بحث به دو دسته تقسیم می‌شوند و بدین ترتیب، تبیینی متفاوت برای هر دسته ارائه می‌شود: همپایه‌های دارای فاعل مشترک و همپایه‌های دارای فاعل نامشترک. چنانکه خواهیم دید، در ساخت‌های همپایه‌ای که فاعل مشترک دارند و در ساختار موضوعی خود از یک خرده‌بند میزبانی می‌کنند، در واقع دو گروه فعلی کوچک و نه دو جمله، همپایه می‌شوند و فرایند موسوم به گذر مشترک که بر فعل و فاعل جمله اعمال می‌شود، خلأهایی در همپایۀ نخست به‌جای می‌گذارد. در مقابل، پدیدۀ حذف بر ساخت‌های همپایه‌ای اعمال می‌شود که فاعل نامشترک دارند. از آنجا که این پدیده در مسیر نقطۀ بازنمون به صورت آوایی رخ می‌دهد، انتظار می‌رود که وقوع آن با حوزۀ فاز مرتبط باشد. در این پژوهش برپایۀ مبانی نظریۀ فاز و نیز شواهد تجربی زبان فارسی، استدلال می‌کنیم که در ساخت‌های مورد بررسی، حذف در مرحلۀ فاز بالاتر رخ می‌دهد و عناصری که پیشتر خود را به لبۀ فاز رسانده‌اند، به پیروی از شرط رسوخ‌ناپذیری فاز، در سطح آوایی به تلفظ درمی‌آیند.

فرایند ساختی منفی‌سازی اثبات‌گرایانه و نمودهای کاربردی آن در دو زبان فارسی و کُردی

فرهاد محمدی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 135-160

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.355201.666830

چکیده

فرایند ساختیِ زایایی در دو زبان فارسی و کُردی وجود دارد که از طریق آن برخی از ساخت‌های نحوی می‌توانند از بیان ساده، بدون تغییر در اصل معنا، تبدیل به بیان مؤکّد شوند. این فرایند را که اثبات یک موضوع از ... بیشتر فرایند ساختیِ زایایی در دو زبان فارسی و کُردی وجود دارد که از طریق آن برخی از ساخت‌های نحوی می‌توانند از بیان ساده، بدون تغییر در اصل معنا، تبدیل به بیان مؤکّد شوند. این فرایند را که اثبات یک موضوع از طریق نفی حالت‌های غیر آن است، می‌توان «منفی‌سازی اثبات‌گرایانه» نامید. «جملۀ بیان مفهوم الزام»، «جملۀ بیان شمول» و «جملۀ خبری مثبت در زمان حال» از جمله مواردی هستند که با این فرایند ساخت آفرین از ساخت بنیادین و بی‌نشان خود با انگیزه‌های کلامی خاصی تبدیل به ساختی نشان‌دار می‌شوند. در این پژوهش در چارچوب رویکرد نشان‌داری، صورت نشان‌دار جمله‌های مذکور در زبان‌های فارسی و کُردی از جنبۀ ساختی و کاربردی توصیف و تحلیل می‌شود تا از نظر کارکرد معنایی، تفاوت آنها با صورت بنیادین و بی‌نشان خود مشخص شود. هدف این است که ماهیّت فرایند ساخت‌آفرینِ منفی‌سازی اثبات‌گرایانه در زبان‌های فارسی و کُردی به عنوان یک الگوی ساختاری تبیین و اثبات شود و عملکرد این فرایند در ساخت‌گردانی از حالت بی‌نشان به نشان‌داری نشان داده شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که نشان‌داری در ساخت‌های نحوی تنها با حرکت‌ سازه‌های جمله پدید نمی‌آید، بلکه گاهی از طریق این فرایند که یکی از فرایندهای مؤکّد سازی است، انجام می‌شود.

مطالعۀ آکوستیکی ساخت‌های مبتدایی زبان فارسی

بتول علی نژاد؛ زینب همایونی؛ رضوان متولیان نایینی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1401، ، صفحه 161-186

https://doi.org/10.22059/jolr.2023.352355.666816

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر، مقایسۀ ویژگی‌های آوایی انواع ساخت مبتدایی در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ خودواحد عروضی (لد، 2008) به منظور پاسخ به این چالش است که آیا جایگاه آغازین در این ساخت‌ها حاصل حرکت سازه ... بیشتر هدف از انجام پژوهش حاضر، مقایسۀ ویژگی‌های آوایی انواع ساخت مبتدایی در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ خودواحد عروضی (لد، 2008) به منظور پاسخ به این چالش است که آیا جایگاه آغازین در این ساخت‌ها حاصل حرکت سازه به آغاز بند است یا حاصل اشتقاق ‌در پایۀ سازۀ آغازین در جایگاه نهایی. در این راستا، به پیروی از چینکوئه (1990) ساخت‌های مبتدایی زبان فارسی را در سه دستۀ مبتداسازی، چپ‌نشانی واژه‌بستی و چپ‌نشانی منفصل مورد بررسی قرار می‌دهیم تا مشخص شود که آیا سازۀ آغازین در ساخت‌های مبتدایی یک گروه آهنگی مستقل را تشکیل می‌دهد یا خود بخشی از گروه آهنگ متناظر با کل جمله است. به این منظور، مقادیر پارامتر آوایی کشش هجای پایانی سازۀ آغازین و میزان وقفۀ بین این سازه و ادامۀ بند در انواع ساخت مبتدایی را اندازه‌گیری و مقایسه می‌کنیم؛ زیرا به باور پیرهامبرت (1980: 20) اگر کشش هجای پایانی گروه هدف و مدت زمان وقفۀ بین آن و کلمات بعدی، در مقایسه با این مقادیر در ساخت بی‌نشان بیشتر باشد، آن گروه در منحنی زیروبمی گفتار، یک گروه آهنگی مستقل را تشکیل می‌دهد. نتایج نشان می‌دهد که در دو ساخت چپ‌نشانی واژه‌بستی و مبتداسازی، مقدار پارامتر آوایی کشش هجای پایانی سازۀ آغازین و میزان وقفۀ بین این سازه و ادامۀ بند، تفاوت معنی‌داری با این مقادیر در ساخت بی‌نشان ندارد؛ همچنین سازۀ آغازین در ساخت چپ‌نشانی واژه‌بستی و ساخت مبتداسازی با الگوی آهنگی مشابه با ساخت بی‌نشان، با نواخت مرزی H- تولید و درک می‌شود. این ویژگی‌ها را می‌توان هم‌بستۀ آوایی ارتباط قوی نحوی بین سازۀ آغازین و ادامۀ بند در دو ساخت مبتداسازی و چپ‌نشانی واژه‌بستی دانست. مشخصه‌‌ایی که نشان از حرکت سازه به آغاز بند دارد. در مقابل، کشش طولانی‌تر هجای پایانی سازۀ آغازین و میزان وقفۀ بیشتر بین این سازه و ادامۀ بند در چپ‌نشانی منفصل نسبت به ساخت بی‌نشان، شاهدی است بر اینکه سازۀ آغازین در چپ‌نشانی منفصل گروه آهنگی مستقلی را تشکیل می‌دهد؛ مشخصه‌ای که به همراه نواخت مرزی L، بازنمود آوایی ارتباط ضعیف نحوی در این ساخت است. این ویژگی‌ فرض مشتق‌درپایه بودن سازۀ آغازین را در چپ‌نشانی منفصل تقویت می‌کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ساخت‌های مبتدایی از درون فاعل از الگویی یکسان با ویژگی‌های ساخت‌های مبتدایی از درون مفعول پیروی می‌کنند.

کاربرد واژگان مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی: بررسی کمی و کیفی کتاب‌های درسی در شاخه نظری (1400)

سیده زیبا بهروز

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1401، ، صفحه 1-29

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.335573.666766

چکیده

مسئلۀ کاربرد برابرهای مصوب در متون و مسائل مربوط به آن به همان اندازۀ تولید آنها در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دیگر نهادهای رسمی یا غیررسمی اهمیت دارد؛ چراکه واژگان تا زمانی که در متن و بافت جای‌گیر ... بیشتر مسئلۀ کاربرد برابرهای مصوب در متون و مسائل مربوط به آن به همان اندازۀ تولید آنها در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دیگر نهادهای رسمی یا غیررسمی اهمیت دارد؛ چراکه واژگان تا زمانی که در متن و بافت جای‌گیر نشوند، نه‌تنها درجۀ کاربردپذیری و قابلیت‌های زبان‌شناختی و معناشناختی آنها آشکار نمی‌شود، بلکه میزان درک کاربر نیز از آن واژه و سطح دانش زبانی وی پوشیده می‌ماند. همچنین، با بررسی این موضوع، متون نیز از نظر اصالت و درستی ساختار سنجیده می‌شوند. از زمانی که کاربرد برابرها در کتاب‌های درسی در دستور کار سازمان تألیف و برنامه‌ریزی آموزشی قرار گرفت، تحقیق در باب کمیت و چگونگی این امر نیز توجه پژوهشگران را به خود معطوف کرد. این تحقیق به منظور نشان دادن برخی اشکالات موجود در کتاب‌های درسی در زمینۀ کیفیت کاربرد این برابرها و نگاهی اجمالی به کمیت این امر انجام شده است. متون پژوهش شامل کتاب‌های دورۀ ابتدایی و دوره‌های اول و دوم متوسطه شاخۀ نظری چاپ 1400 است. روش پژوهش بر پایۀ مطالعه و بررسی محتوای متون از جنبه‌های مختلف شکلی، زبان‌شناختی، معنایی و آموزشی این برابرها در کتاب‌ها و دریافت اشکالات و علل بروز آن است. هدف از این بررسی، پالایش زبان فارسی از آسیب‌های ناشی از نفوذ واژگان بیگانه و خطاهای کاربردی است؛ مانند بافت نامناسب، واژۀ بیگانه نامناسب، ساختارهای مقولهای نادرست، حشو، کاربرد نادرست مصوبات. از این رو، بنا بر یافته‌های این تحقیق، بیشتر اشکالات در زمینۀ مناسبات همنشینی بین واژگان و نیز ناهماهنگی در استفاده از طرز صحیح درج برابرها در کتاب‌ها بوده است. از منظر کمّی نیز این موارد بیشتر شامل واژگان عمومی و با مفاهیم انتزاعی است تا واژگان تخصصی و عینی. بنابراین، لازم است که بیشتر کتاب‌های درسی در دایرۀ توجه از نظر کاربرد مناسب این گروه از برابرها قرار گیرند. این مطالعه به هموار‌سازی مسیر کاربرد مصوبات در زبان فارسی و روان‌سازی آن، چه د زمینۀ انتخاب واژه چه در زمینۀ متناسبسازی بافتار، در کتاب‌های درسی یاری خواهد رساند.

سیر تحولات پیشوند فعلی /ba-/در گویش دیباجی در مقایسه با فارسی

حوا حاج عیدی؛ غلامرضا دین محمدی؛ علی افخمی؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1401، ، صفحه 57-87

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.344500.666787

چکیده

در این پژوهش با تحلیل بیش از 140 فعل از گویش دیباجی به بررسی پیشوند /ba-/ و مقایسه آن با زبان فارسی معیار می‌پردازیم. گویش دیباجی یکی از گویش‌های کناره دریای خزر و جزء زبان‌های شمال‌غربی محسوب می‌شود. روش ... بیشتر در این پژوهش با تحلیل بیش از 140 فعل از گویش دیباجی به بررسی پیشوند /ba-/ و مقایسه آن با زبان فارسی معیار می‌پردازیم. گویش دیباجی یکی از گویش‌های کناره دریای خزر و جزء زبان‌های شمال‌غربی محسوب می‌شود. روش انجام این پژوهش از نوع توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. برای مقایسه سیر دستوری‌شدگی پیشوند /ba-/ در هر دو گونه زبانی ناگزیر از منابع و متون کهن فارسی و دوره‌های میانه و باستان بهره گرفته‌ایم. به دلیل قرابت این گویش با گویش‌های مازندرانی و گیلکی از منابع موجود در این گویش‌ها نیز بهره گرفته‌ایم. در این پژوهش به دنبال کشف تفاوت‌های نقش و کارکرد این پیشوند در دیباجی و فارسی معیار علاوه بر سیر تحول آن هستیم. برای رسیدن به این هدف به دسته‌بندی افعال دارای پیشوند /ba-/ دیباجی در صورت‌های فعلی مختلف پرداخته‌ایم. سپس نقش و کارکرد این پیشوند در افعال دیباجی را در مقایسه با فارسی بررسی کرده‌ایم. برای سهولت کار در انجام این پژوهش فقط از افعال ماضی ساده در گویش دیباجی استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که پیشوند/ba-/ دیباجی همچون پیشوند /ba-/ فارسی در سیر تحول خود دچار دستوری‌شدگی شده است؛ به این مفهوم که این پیشوند از تکواژ چندهجایی آزاد در نقش قیدی به هجایی وابسته تحول یافته است و در این مسیر تغییر، در معرض فرایند‌های مختلف دستوری‌شدگی از جمله مقوله‌زدایی، تغییر معنایی و معنی‌زدایی، کاهش آوایی و فرسایش واجی، تثبیت ترتیب واژگانی و ... بوده است. بر اساس شواهد، الگوی دستوری‌شدگی این پیشوند را با زبان فارسی معیار مقایسه خواهیم کرد. همچنین نشان خواهیم داد که این پیشوند در دیباجی با رسیدن به خط پایان مسیر دستوری‌شدگی، حذف نشده بلکه با ادغام معنایی در صورت بسیط فعلی، پدیده واژگانی‌شدگی را رقم زده است که خود نوعی دستوری زدایی محسوب می‌شود.

بررسی وام‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی از منظر انگارۀ زبان ماتریس

عبدالحسین حیدری

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1401، ، صفحه 89-108

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.337940.666775

چکیده

در پژوهش حاضر، وام‌‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی بر مبنای انگارۀ زبان ماتریس مطالعه شده است. میرزاسکاتن (1993-2006) انگارۀ زبان ماتریس را با توجه به برجستگی و غالب بودن یکی از زبان‌ها بر زبان دیگر در گفتار ... بیشتر در پژوهش حاضر، وام‌‌‌‌‌گیری فعلی در زبان فارسی بر مبنای انگارۀ زبان ماتریس مطالعه شده است. میرزاسکاتن (1993-2006) انگارۀ زبان ماتریس را با توجه به برجستگی و غالب بودن یکی از زبان‌ها بر زبان دیگر در گفتار دوزبانه‌‌ها، پیشنهاد داد. طبق اصل ساخت واحد این انگاره، فقط یکی از زبان‌ها به‌‌عنوان زبان ماتریس، چارچوب نحوی- ساختواژی جملۀ حاوی داده‌‌‌های دو زبان را تعیین می‌‌‌کند. داده‌های پژوهش حاضر پیکره بنیاد است و از گفتگوی فارسی‌زبان‌‌‌‌ها در بافت‌های مختلف محاوره گردآوری شده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته است. نخست اجزاء مختلف فعل فارسی در چارچوب فرضیۀ دسترسی متفاوت یا انگارۀ فرعی چهار تکواژ، به تکواژهای محتوایی (جزء غیرفعلی در افعال مرکب و ماده فعلی در افعال ساده) و تکواژهای نظام‌مند بیرونی ‌متأخر (تکواژهای تصریفی فعل و افعال سبک) طبقه‌‌‌بندی شد. سپس داده‌ها طبق اصول و فرضیه‌‌‌‌های انگارۀ زبان ماتریس تحلیل گردید. طبق اصل ساخت واحد، زبان فارسی به‌ عنوان زبان ماتریس، چارچوب نحوی-ساختواژی داده‌‌‌ها را تعیین کرده است. افزوده شدن تکواژهای تصریفی فعل فارسی به افعال غیرفارسی که در قالب ساخت فعل‌ سبک و درج غیرمستقیم به ساخت فعل فارسی راه یافته‌‌‌اند، به دلیل ماتریس بودن زبان فارسی اتفاق افتاده است تا این تکواژها با فعال شدن در سطح صورت‌بندی، چارچوب نحوی زبان فارسی را بر جملات حاکم سازند. زبان ماتریس (زبان فارسی) باعث شده است که افعال غیرفارسی به‌عنوان تکواژهای محتوایی در سطح مفهومی- واژگانی انتخاب‌شده‌‌‌ و به‌‌‌صورت افعال ناخودایستا در پاره‌گفتارهای فارسی‌زبان‌‌‌ها ظاهر شوند تا فقط در انتقال معنا و مفهوم نقش داشته باشند. بنابراین بین انتخاب تکواژها در لایه‌های مختلف انتزاعی تولید گفتار و انتقال یا عدم انتقال آنها به زبان دیگر ارتباط وجود دارد. ارتباطی که میرزاسکاتن (2006-1993) بر آن تأکید دارد و همان‌‌‌طوری که وی پیش‌بینی کرده است، انگارۀ زبان ماتریس با طرح اصول و فرضیه‌‌‌هایی در تبیین پدیدۀ برخورد زبان‌ها کارآمدتر است و می‌تواند مبنای مطالعات گسترده‌تری در این حوزه باشد.

واژه‌بست‌های ضمیری کردی مکری در گروه حرف اضافه: رویکرد بهینگی

قادر اله‌ویسی آذر؛ وحید غلامی؛ امید ورزنده

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 51-76

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.329760.666742

چکیده

مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید‌. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ... بیشتر مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید‌. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ناقص بوده و به‌منظور رفع نقص آوایی به عناصر دیگری متصل می‌شوند و به‌صورت پیش‌بست، میان‌بست، اندربست و پی‌بست در کنار میزبان خود ظاهر می‌گردند. عناصر مذکور ‌در مطالعات زبان‌شناختی از اهمیت تاریخی برخوردارند و نقطۀ تلاقی ساخت‌واژه، نحو و واج‌شناسی هستند. کردی مکری مجهز به نظام واژه‌بست‌ غنی است که در آن واژه‌بست‌ها از قدرت حرکت بالایی برخوردارند و به مقوله‌هایی مختلف از جمله حروف اضافه متصل می‌شوند. در کردی مکری دو دسته حروف اضافه وجود دارند که به صورت پیش‌اضافه و پیرااضافه با متمم خود همراه می‌شوند. پیش‌اضافه‌ها به نوبۀ خود نوعند: حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق. حروف اضافۀ دستۀ اول قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل تحت حاکمیت خود قرار می‌گیرند درحالی‌که صورت‌های مطلق که هم از نظر تعداد و هم از نظر تعدادِ هجا از دستۀ اول کمترند از این قابلیت برخوردار نیستند و نمی‌توانند قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل واقع شوند و تنها میزبان واژه‌بست‌ واقع می‌شوند. در مکری علاوه بر حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق، حروف اضافۀ مرکب و پیرا‌اضافه‌ها نیز وجود دارند. پیرا‌اضافه‌ها در مکری دو دسته‌اند: ساده و پیچیده. پیرااضافه‌های ساده متمم اسمی می‌پذیرند، ولی همراه نوع پیچیدۀ‌ آنها هم صورت‌های کامل و هم واژه‌بست‌ها می‌توانند نقش متمم را ایفا کنند. از اینرو مقالۀ پیشرو در تلاش است تا پس از شناسایی واژه‌بست‌های ضمیری کردی مکری، نحوۀ تعامل‌شان با انواع حروف اضافۀ مکری و چگونگی توزیع و جایگیری آنها را براساس محدودیت‌های ترادف در چارچوب نظریۀبهینگی تحلیل نماید. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهند که محدودیت‌های ”حفظ یکپارچگی حوزه“ و ”عدم اجازه وقوع واژه‌بست در ابتدای گروه“ در سلسله مراتب محدودیت‌ها بالاتر از محدودیت‌ ”حضور واژه‌بست در چپ‌ترین لبۀ حوزه“ قرار می‌گیرند و این چینش منجر به جایگیری واژه‌بست در جایگاه دوم می‌گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای انجام گرفته و به‌منظور گردآوری داده‌ها از شمّ زبانی نگارندۀ اصلی (به عنوان گویشور کردی مرکزی (گویش مکری، اُشنویه) و نیز گویشوران اصیل این زبان به همراه فیش‌برداری از کتب، مجلات و نوشتارهای سایت‌ها و ضبط حدود بیست ساعت صدای گویش‌وران گویش مورد نظر استفاده شده است.

واژه به مثابه گفتمان: بررسی پیوند واژه با دوره‌ها و گفتمان‌های تاریخی

ندا امین؛ رضامراد صحرائی؛ بهزاد رهبر

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 1-26

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.319610.666700

چکیده

این پژوهش، بر پایة رویکرد تحلیل گفتمانی فوکو برداشت گفتمانی مشارکان را از واژه‌های تاریخی-سیاسی بررسی می‌کند و در پی آن است که صورت‌بندی‌های متفاوت تاریخی-گفتمانی و ماهیت متغیر آنها، چگونه در واژه‌ها ... بیشتر این پژوهش، بر پایة رویکرد تحلیل گفتمانی فوکو برداشت گفتمانی مشارکان را از واژه‌های تاریخی-سیاسی بررسی می‌کند و در پی آن است که صورت‌بندی‌های متفاوت تاریخی-گفتمانی و ماهیت متغیر آنها، چگونه در واژه‌ها به عنوان مصداقی از حقیقتِ گفتمانی (برساختة گفتمانی) نمود یافته و با واژه‌ها بازتولید و یادآوری می‌شوند؟ به عبارت دیگر چگونه «واژه» به تنهایی یک گفتمانِ قابل‌تحلیل است؟ این پژوهش طی دو مرحله و دو پرسشنامه و به ترتیب با 110 و 135 مشارک از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی به عنوان نسل جوان معاصر انجام‌شده است. روش این پژوهش کیفی-کمّی و مبتنی بر توصیف و تحلیل است. پرسشنامة دوم در 5 گروه پرسشی، پیوند واژه با دوره‌های تاریخی و گفتمان‌ها، تفاوت گفتمانِ واژه در هر دوره و گفتمان فردی مشارکان را ارزیابی می‌کند. داده‌ها به صورت کیفی و کمّی و در قالب آمار و نمودار توصیف و تحلیل شده‌است. تحلیل کمّی و آمار استنباطی داده‎ها که شامل 21 گویه بودند با نرم‌افزار SPSS ارائه شد که وجود پیوند معنادار میان «واژه‌ها» با «دوره‌ها و گفتمان‌های تاریخی» را تأیید می‌‌کرد. نتایج نشان می‌دهد برخی واژه‌ها مانند واژه‌های تاریخی-سیاسی تا حدی برساخته‌ای گفتمانی هستند و به گفتمان‌های تاریخیِ مشخصی گره‌خورده‌اند و متقابلاً به تنهایی و خارج از هرگونه پیش‌زمینه و بافت کلامی می‌توانند بازنما و القاگر آن گفتمان باشند و در ذهن مخاطب مؤلفه‌های مربوط به آن گفتمان را بازسازی کنند؛ بنابراین واژه‌ها اگرچه هریک به تنهایی معنای قاموسی خود را در هر زبان دارند اما بنا به بافت‌های متفاوت، شرایط وقوع، اذهان گوناگون و نهایتاً گفتمان‌های متفاوت؛ دریافت، اثرگذاری و معانی نسبی متفاوتی را نشان داده و حامل گفتمان‌های متفاوتی هستند و مفهومی که از آنها در ذهن وجود دارد امری تاریخی است که در تاریخ شکل‌گرفته است. دستاورد این پژوهش تأیید می‌کند که واژه‌ها بازتاب تغییر مسیر صورت‌بندی‌ها و مفصل‌بندی‌های گفتمانی تاریخ هستند و می‌توانند به تنهایی مورد مطالعاتِ تحلیل گفتمانی و تبارشناسانه واژه قرار گیرند.

بررسی تلفظ دو تکواژ هم‌نقش- هم‌نویسۀ عطف و ربط در بافت‌های گوناگون

بشیر جم

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 49-70

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.318522.666697

چکیده

زبان فارسی برای نقش‌های دستوری عطف و ربط از دو تکواژ [o]و ‌[va] که نقش مشابهی دارند و هر دو با نویسۀ «و» نگاشته می‌شوند بهره می‌برد. از این رو، در پژوهش پیشِ رو این دو تکواژ هم‌نقش-هم‌نویسه ... بیشتر زبان فارسی برای نقش‌های دستوری عطف و ربط از دو تکواژ [o]و ‌[va] که نقش مشابهی دارند و هر دو با نویسۀ «و» نگاشته می‌شوند بهره می‌برد. از این رو، در پژوهش پیشِ رو این دو تکواژ هم‌نقش-هم‌نویسه در نظر گرفته شده‌اند. تکواژ [o] پی‌بستی است که با تغییرات آوایی و مقوله‌ای از گذشته به پارسی نوین رسیده است. تکواژ [va] نیز وام‌واژه‌ای از عربی است. دلیل اصلی وام‌گیری واژۀ [va] از عربی جبران عدم امکان کاربرد پی‌بست [o] در بافتی بوده که میزبانی برای چسبیدن این پی‌بست به آن وجود نداشته یا بین میزبان و این پی‌بست درنگ شده باشد. البته چنانچه در سبک رسمی گوینده پس از تولید هم‌پایۀ نخست درنگ نکند می‌تواند یکی از دو تکواژ [o] یا [va]‌ را تولید کند. هدف این مقالۀ تحلیلی بررسی تلفظ این دو تکواژ در بافت‌های گوناگون است. بدین منظور محدودیت‌هایی که تعامل‌شان در قالب چند رتبه‌بندی تلفظ این دو تکواژ را تعیین می‌کنند در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) مورد بحث قرار گرفته‌اند. نتایج این پژوهش در مورد پی‌بست [o] حاکی از آن است که اگر هم‌پایۀ نخست مختوم به یک همخوان باشد، فرایند «باز هجابندی» رخ می‌دهد. ولی چنانچه این هم‌پایه مختوم به واکه باشد یک همخوان میانجی میان آن و پی‌بست [o] برای رفع التقای واکه‌ها درج می‌شود. بدین صورت که همخوان‌ میانجی‌ای که مشخصۀ مشترکی با یکی از واکه‌های [i]، [u] یا [o] داشته باشد درج می‌شود؛ اما از آنجا که هر یک از واکه‌های [e]، [a] یا [A]مشخصۀ مشترک بارزی با همخوان‌های میانجی زبان فارسی ندارند، میان هم‌پایۀ مختوم به یکی از این واکه‌ها و پی‌بست [o] یک همخوان میانجی که با واکۀ‌ دوم یعنی [o]ی پی‌بست مشخصۀ مشترکی دارد درج می‌شود. سرانجام علت حذف واکۀ ‌ /a/ی واژۀ [va] هنگام التقای آن با یکی از دو واکۀ کشیده /A/ یا/i/ گونۀ خاصی از محدودیت پایایی MAX است که مانع حذف واکه‌های کشیده ‌می‌شود.

بررسی تسلط دانش‌‌‌‌آموزان دوزبانۀ ‌‌‌آذربایجانی- فارسی بر تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی در چارچوب انگارۀ چهار تکواژ

عبدالحسین حیدری

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 97-120

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.314149.666667

چکیده

پژوهش حاضر، تسلط دانش‌‌‌آموزان دوزبانۀ آذربایجانی-فارسی بر تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی را بر اساس انگارۀ چهار تکواژ مطالعه کرده است. خطا در کاربرد تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی از نوشته‌‌های ... بیشتر پژوهش حاضر، تسلط دانش‌‌‌آموزان دوزبانۀ آذربایجانی-فارسی بر تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی را بر اساس انگارۀ چهار تکواژ مطالعه کرده است. خطا در کاربرد تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی از نوشته‌‌های 60 نفر از دانش‌‌‌آموزان دختر و پسر پایه‌‌های چهارم و پنجم ابتدایی روستاهای مرزی منطقۀ ارشق واقع در استان اردبیل، استخراج گردید و دسته‌‌‌بندی شد. روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است. نخست تکواژهای وابستۀ هم‌‌نام فارسی در چارچوب انگارۀ چهار تکواژ، به تکواژهای محتوایی (ریشۀ فعل‌‌‌ها)، تکواژهای نظام‌‌مند متقدم (واژه‌‌‌‌بست ملکی، واژه‌‌‌‌بست نکره و ...) و تکواژ نظام‌‌‌مند بیرونی متأخر (تکواژهای اول شخص و دوم شخص مفرد فعل) دسته‌‌‌بندی شد. سپس فراوانی و درصد خطاهای دانش‌‌آموزان در کاربرد تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی مشخص گردید تا بر مبنای طبقه‌‌‌بندی تکواژها در انگارۀ چهار تکواژ تحلیل شود. نتایج تحلیل داده‌‌‌ها نشان داد که میزان خطای دانش‌‌‌آموزان پایۀ پنجم در کاربرد تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌نام فارسی نسبت به خطاهای دانش‌‌‌آموزان پایۀ چهارم کمتر است؛ بنابراین تسلط دانش‌‌‌‌آموزان بر کاربرد تکواژها، با ارتقاء به پایۀ‌‌ تحصیلی بالاتر و تقویت توانش زبانی بهبود می‌‌‌یابد. فراوانی بالای خطاهای دانش‌‌‌آموزان هر دو پایۀ چهارم و پنجم در کاربرد تکواژهای اول شخص مفرد و دوم شخص مفرد فعل در مقایسه با جفت تکواژهای هم‌‌‌نام آنها بیانگر آن است که دانش‌‌‌آموزان دوزبانۀ آذربایجانی-فارسی تکواژهای شخص و شمار فعل را دیرتر یاد می‌‌‌‌گیرند. از این رو یادگیری تکواژهایی که بر روابط دستوری دلالت دارند و در لایۀ بیرونی‌‌‌تر سطوح انتزاعی تولید گفتار انتخاب می‌‌‌‌شوند، نسبت به یادگیری تکواژهایی با معنای پربارتر و انتخاب‌شده در سطح مفهومی، دیرتر اتفاق می‌‌‌‌افتد؛ بنابراین بین ماهیت تکواژها (فعال شدن و انتخاب در سطوح انتزاعی) و ترتیب یادگیری آنها طبق طبقه‌‌‌بندی تکواژهای وابستۀ هم‌‌‌‌نام در چارچوب انگارۀ چهار تکواژ، ارتباط وجود دارد. نتایج این پژوهش همسو با یافته‌‌‌های پژوهش‌‌‌‌های پیشین (ویی، 2000 و ...) نشان می‌‌‌‌دهد که انگارۀ چهار تکواژ از کارایی لازم برای تبیین ترتیب یادگیری تکواژهای زبان دوم برخوردار است.

بررسی روان-زبان‌شناختی تأثیر نمود دستوری بر تفسیر ضمیر فاعلی مبهم و روابط گفتمانی در زبان فارسی

رامین گلشائی؛ بهناز مختاری؛ فریده حق بین

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 193-218

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.314515.666673

چکیده

نمود دستوری کیفیت انجام رویداد توسط فعل را عمدتاً در قالب یکی از دو حالت پایان‌یافته (تام) یا در جریان (ناقص) نشان می‌دهد. در این مقاله تأثیر روان‌شناختی نمود تام و ناقص بر برجسته‌سازی مشارکان مختلف ... بیشتر نمود دستوری کیفیت انجام رویداد توسط فعل را عمدتاً در قالب یکی از دو حالت پایان‌یافته (تام) یا در جریان (ناقص) نشان می‌دهد. در این مقاله تأثیر روان‌شناختی نمود تام و ناقص بر برجسته‌سازی مشارکان مختلف رویداد در قالب تفسیر ضمیر فاعلی سوم‌شخص مفرد و گزینش روابط گفتمانی در زبان فارسی بررسی شده است. برای این منظور، تعداد 75 نفر گویشور فارسی‌زبان در آزمون تکمیل داستان شرکت کردند. در این آزمون از آزمودنی‌ها خواسته شد که بعد از خواندن جمله‌ای با معنی انتقال مالکیت در سه نمود تام، ناقص و ناقص استمراری جملة دوم سناریو را که با ضمیر فاعلی مبهم «او» آغاز می‌شد، تکمیل کنند. سناریوهای آزمون شامل 18 سناریوی اصلی و 20 سناریوی انحرافی بود. داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از آزمون معنی‌داری مجذور کای در نرم‌افزار اس.پی.اس.اس تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که اولاً ارجاع به نقش معنایی مبدأ در جایگاه فاعل عموماً در همة نمودها بیشتر از ارجاع به نقش معنایی هدف بوده است. این یافته به منزلة تأیید فرضیة «بیان نخست» در مورد تفسیر ضمیر فاعلی مبهم در زبان فارسی تفسیر شد. دوم، نوع نمود دستوری رابطة معنی‌داری با ارجاع ضمیر فاعلی مبهمِ جملة دوم به مبدأ یا هدف جملة نخست دارد به‌گونه‌ای که در نمود تام ارجاع به مبدأ کمتر و ارجاع به هدف بیشتر از نمودهای ناقص است. سوم، نوع نمود با نوع رابطة گفتمانی که میان جملة اول و دوم برقرار می‌شود رابطة معنی‌دار دارد. درواقع، هنگامی‌که جملۀ نخست دارای نمود تام است، رابطۀ گفتمانی جملۀ دوم با جملۀ اول در جهت تمرکز بر هدف جملۀ اول و بسط اثر رویداد اول است و هنگامی‌که نمود ناقص است، رابطۀ گفتمانی بین دو جمله از نوع توضیح و تشریح جزئیات رویداد با تمرکز بر مبدأ در جملة اول است. درمجموع، یافته‌های حاصل از این پژوهش از فرضیه‌های «بیان نخست» و «ساختار رویداد» که در خصوص تفسیر ضمایر فاعلی مبهم مطرح بوده‌اند پشتیبانی می‌کند.

ساختار و معنی واژة پارس (پرسومش) بر پایة تحولات زبان شناسی و روایات اساطیری تاریخی

بهزاد معینی سام؛ سارا محمدی اوندی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 219-243

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.309524.666639

چکیده

از آنجا که ساخت بیشتر واژه های زبان فارسی به دوران هندواروپایی و آریایی (اَریهای) برمی‌گردد و مفهوم واژه ها نشان دهندة باورهای اقوام نخستین و نگرش آنها دربارة کارکرد واژه ها است، باید نگاهی ... بیشتر از آنجا که ساخت بیشتر واژه های زبان فارسی به دوران هندواروپایی و آریایی (اَریهای) برمی‌گردد و مفهوم واژه ها نشان دهندة باورهای اقوام نخستین و نگرش آنها دربارة کارکرد واژه ها است، باید نگاهی ژرف-با وجود منابع اندک-به این دو دوره کرد؛ در این رابطه، دانش زبانشناسی تطبیقی و بررسی روایات اساطیری این اقوام طی این دو سده، راه را برای بازسازی واژه های مشترک آنان آسان تر کرده است. پارسیان از اقوام آریایی پس از دولت ماد ایرانی، نخستین قومی بودند که امپراتوری جهانی تشکیل دادند، با وجود این، واژه پارس که ساختی کهن دارد، در اسناد تاریخی به معنی آن اشارهای نشده است و زبان‌شناسان به این علت دربارة آن اختلاف نظر دارند و تنها بر پایه اسناد زبان شناسی نظرات گوناگونی دادهاند. از این رو، در کنار مباحث زبان شناسی، باید نگاهی به تبادلات زبانی، اساطیری و فرهنگی با تمدن های میان رودانی هم داشت، زیرا پارسیان پس از مهاجرت به فلات ایران و قرار گرفتن به جای دول میان رودانی در موارد بسیاری وامدار آنان شدند و به ویژه اینکه نام پارس همراه با نام ماد نخستین بار در اسناد آنان آمده است. هدف این مقاله، بررسی ساختار و معنی واژة پارس بر پایه اسناد زبان شناسی و روایات تاریخی- اساطیری است؛ بنابراین، این مقاله به دنبال پاسخ به زمان شکل گیری این واژه و سپس محتمل ترین معنی برای آن است؛ از این رو، روش کار هم بررسی ساختار زبانی و شکل نخستین واژه پارس بر پایه متون آشوری و روایات اساطیری یونانی است و آنگاه یافتن محتمل ترین معنی بر پایة همین اسناد و شکل نخستین واژة پارس است؛ از آنجا که هر واژه ای را باید طبق شکل نخستین آن معنی کرد، در پایان، برپایه اسناد زبان شناسی و تاریخی، معانی کناری، پلنگ، تبر و داس برای شکل نخستین *parsu/va در نظر گرفته شده است و از میان آنان، معنی «داس» برای واژه پارس محتمل تر پنداشته شده است.

واکاوی تعامل انسان و طبیعت در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی از منظر زبان‌شناسی بوم‌گرا

طاهره افشار؛ مریم عبدی بلوکانی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.307695.666628

چکیده

بحران زیست‌محیطی، از مهم‌ترین مسائل قرن 21 محسوب می‌شود. زبان‌شناسی بوم‌گرا، عوامل این بحران را، در زبان جستجو می‌کند. این پژوهش، با هدف بررسی عوامل زبانی مؤثر در تشدید بحران، به واکاوی تعامل انسان ... بیشتر بحران زیست‌محیطی، از مهم‌ترین مسائل قرن 21 محسوب می‌شود. زبان‌شناسی بوم‌گرا، عوامل این بحران را، در زبان جستجو می‌کند. این پژوهش، با هدف بررسی عوامل زبانی مؤثر در تشدید بحران، به واکاوی تعامل انسان با طبیعت، در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی می‌پردازد که دارای بسامد بالایی، در مکالمات روزمره هستند. پژوهش، به روش تحلیلی، توصیفی و کتابخانه‌ای انجام گرفت. در گام نخست، تعداد 373 ضرب‌المثل، به صورت تصادفی و بر مبنای جدول مورگان، به عنوان جامعه آماری مناسب، از جامعه کل ده‌هزار موردی، از کتاب الکترونیکی «ده‌هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها» تألیف «دکتر ابراهیم شکورزاده بلوری» استخراج شد. سپس، دو مفهوم انسان‌محوری و انسان‌انگاری، بر مبنای معیارهای زبان‌شناسی بوم‌گرا، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی‌ها نشان داد که بخش عمده‌ای از ضرب‌المثل‌های مورد مطالعه، مفهوم انسان‌محوری را، با بار معنایی منفی منتقل می‌کنند. انسان‌انگاری، گاهی راه گریزی از نگاه انسان‌محور به طبیعت شناخته می‌شود، اما، بررسی‌ها نشان داد که در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی، انسان در تخصیص ویژگی‌های خود به طبیعت، بخش‌های منفی آن را در گونه‌های غیرانسان، جلوه‌گر می‌سازد. این نوع نگاه به طبیعت، جهان را به دو قطب «ما» و «دیگری» تقسیم می‌کند. نگاه دو‌قطبی به جهان در عصر حاضر، شاید منشأ بسیاری از مسائل مهم جهانی باشد. بخشی از ضرب‌المثل‌ها، بر مفاهیم دیگری بجز دو مفهوم فوق، نظیر گونه‌گرایی، بوم‌محوری و استعاره‌های زیست‌محیطی دلالت می‌کردند، که در بخش‌های آماری، مورد استفاده قرار گرفت. قابلیت به کارگیری ضمایر یکسان برای انسان و غیر انسان، باهم‌آیی افعالی نظیر (دانستن، گمان کردن و ...) با گونه‌های غیرانسان و مفهوم بوم‌محوری با بار معنایی مثبت، در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی مشاهده شد. کاربرد ضرب المثل‌هایی از این نوع، می‌تواند در نگرش انسان به طبیعت تأثیر مثبت داشته باشد. با توجه به اینکه، زبان‌شناسی بوم گرا، بر رابطه بین زبان و محیط‌زیست استوار است باید گویشوران، در استفاده از زبان، ابعاد آسیب‌رسان را شناسایی در به کارگیری آن دقت نمایند.

عذرخواهی یا عدم عذرخواهی: رویکردی بیناحوزه ای به تحلیل کلام عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران

حدائق رضائی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 73-95

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.306113.666621

چکیده

عذرخواهی در بیشتر مطالعات، به ویژه در زبان فارسی، از منظری کاربردشناختی و به عنوان یک کنش گفتاری پربسامد مورد مطالعه قرار گرفته است؛ اما مطالعه حاضر از منظری تحلیل کلامی و با تأکید بر لزوم اتخاذ رویکردی ... بیشتر عذرخواهی در بیشتر مطالعات، به ویژه در زبان فارسی، از منظری کاربردشناختی و به عنوان یک کنش گفتاری پربسامد مورد مطالعه قرار گرفته است؛ اما مطالعه حاضر از منظری تحلیل کلامی و با تأکید بر لزوم اتخاذ رویکردی بیناحوزهای در تحلیل کلام، در چارچوب لیکاف (2015)، به تحلیل عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران پرداخته است. در این راستا، شواهد لازم از میان عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران در بین سال‌های 1394 تا 1397 گردآوری و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان می‌دهد که اولاً بدون اتخاذ رویکردی بینا حوزهای در تحلیل این کنش، بسیاری از جنبه های تعاملی آن مغفول واقع خواهد شد. این مسأله محصول این ویژگی عذرخواهی است که این کنش ابزاری برای حفظ وجهه در بافت تعاملی است و عوامل بینافردی و دیدگاه گوینده، مخاطب و بافت کاربردی نقش مهمی در انتخاب ابزار و شیوه بیان آن دارند. از سویی دیگر رسمی و عمومی بودن عذرخواهی ها پیچیدگی ها در کاربرد آن را دوچندان کرده و باعث می‌گردد گوینده از همه امکانات زبانی و فرازبانی در سطوح مختلف برای برآوردن هدف ارتباطی بهره جوید. نکته دوم اینکه شواهد نشان داد عذرخواهی های صریح و سرنمونی در این نوع گفتمان به ندرت اتفاق میافتد به نحوی که بسیاری از آنچه به عنوان عذرخواهی در این بافتها اتفاق میافتد را میتوان نمونههایی از عدمعذرخواهی دانست. از آنجا که یکی از پیش انگاشت های اساسی عذرخواهی اذعان به خطا و پذیرش مسئولیت آن است، اجتناب از عذرخواهی صریح در بافت رسمی و رسانهای تلاشی خودآگاه یا ناخودآگاه برای فرار از تبعات بالای عذرخواهی به ویژه در گفتمان سیاسی و عمومی است. نتایج همچنان نشان می‌دهد، بازنمودهای عذرخواهی را میتوان به صورت پیوستاری در نظر گرفت که در یک انتهای آن عذرخواهی سرنمونی و در انتهای دیگر عدم عذرخواهی قرار دارد. این امر راه را برای در نظر گرفتن عذرخواهی به عنوان مقوله ای سرنمونی و افزودن سطحی شناختی در تحلیل کلام عذرخواهی تسهیل می نماید.

معناشناسی شناختی تکواژ «گاه» از منظر فرضیۀ ستیز و سازش معنایی

علی علیزاده؛ حامد اکبرپور؛ فرانک جمال الدین؛ محمدرضا دهقان زاده

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 97-119

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.314951.666676

چکیده

هدف از انجام این پژوهش بررسی دقیق تکواژ «گاه» به منظور برشمردن مفاهیم اصلی موجود در آن و کشف ساز‌و‌کار تبدیل این مفاهیم از دیدگاه معناشناسی شناختی و در چهارچوب فرضیۀ ستیز و سازش معنایی تالمی است. ... بیشتر هدف از انجام این پژوهش بررسی دقیق تکواژ «گاه» به منظور برشمردن مفاهیم اصلی موجود در آن و کشف ساز‌و‌کار تبدیل این مفاهیم از دیدگاه معناشناسی شناختی و در چهارچوب فرضیۀ ستیز و سازش معنایی تالمی است. برای این منظور تمامی کاربست‌های این تکواژ در فارسی معاصر را از مداخل مربوطه در فرهنگ فارسی دو جلدی صدری افشار و همکاران (1388) استخراج نموده و به بررسی و تحلیل تک‌تک آن‌ها به روشی تحلیلی- پژوهشی و از منظر کیفیِ مطرح‌شده در چهارچوب نظری معرفی‌شده پرداختیم. بدین صورت که پس از ماهیت‌شناسی طبقات باز و بسته و ایجاد تناظر بین مفاهیم آن‌ها و انواع کاربست‌های تکواژ «گاه» و اثبات تبعیت نکردن این تکواژ از یک الگوی ثابت در تعلق به طبقۀ باز یا بسته و به دنبال آن، بازنمودن فرضیۀ ستیز و سازش معنایی ذیل ارائۀ یک سری فرایندهای شناختی تحت عناوین دگردیسی، امتزاج، مجاورت تقابلی، دستگردانی و انسداد و زیرمجموعه‌های دقیق آن‌ها، پیکرۀ پژوهش را در بوتۀ محک این معیارها گذاردیم تا مشخص شود تکواژ «گاه» با چه تکواژهایی، طی چه فرایندهایی و با چه کارکردی ترکیب می‌شود و محصول نهایی آن اولاً خروجی کدام فرایند شناختی است و دوماً چه حوزۀ مفهومی را شامل می‌شود. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده مفهوم پایگی در «گاه»، زمان تشخیص داده شد و فرایند شناختی که از طریق آن این مفهوم به مفهوم «مکان» تبدیل می‌گردد به‌عنوان دستاوردی جدید در این حوزه ذیل عنوان «جایگزینی یک مؤلفه از ویژگی‌های عرضی یک طبقۀ باز با کل مفهوم پایگی یک طبقۀ پیوستاری (باز/ بسته)» به دست داده شد. همچنین علت این تشکیک در ماهیت «گاه» نیز فرایند شناختی دیگری تحت عنوان «شی‌ء‌انگاری» شناسایی گردید. بعلاوه مطابق آنچه در بررسی داده‌ها به دست آوردیم خروجی ترکیبات «گاه» از 4 حالت مکان اجرای فرایند، مکان اثر اجرای فرایند، مکان قرار گرفتن یک شیء (چیز)/جِرم و مکان قرار گرفتن اثر/جهت/امتداد یک شیء خارج نبود که البته در مواردی نیز تلفیقی ظاهر شده بودند.

بازنگری ساخت هجایی در زبان کردی مرکزی

آزاد محمدی؛ محمود بی جن خان

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 173-198

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.303522.666606

چکیده

پژوهش حاضر با بررسی واجی ساخت هجا در زبان کردی مرکزی (سورانی) و مطابقت آن با دیدگاههایی که بر اساس نظام نوشتاری، زبان کردی را دارای ساختهای هجایی CGVCC، CCVC و CCVCCC (به ترتیب بسامد در مطالعات پیشین) میدانند، ... بیشتر پژوهش حاضر با بررسی واجی ساخت هجا در زبان کردی مرکزی (سورانی) و مطابقت آن با دیدگاههایی که بر اساس نظام نوشتاری، زبان کردی را دارای ساختهای هجایی CGVCC، CCVC و CCVCCC (به ترتیب بسامد در مطالعات پیشین) میدانند، حضور واکة نرم افراشتة پیشین I/‌/ در زیرساخت واجی و یا درج در طی مراحل اشتقاق در گذر به روساخت آوایی را مورد سنجش قرار میدهد. بدین منظور هم از شواهد درونزبانی و هم برونزبانی بهره گرفته میشود. علاوه بر پیکرهای صوتی از گویشوران مریوان و سلیمانیه، شم زبانی گویشوران با پرسشنامههایی دربارة تعیین هجاهای یک واژه سنجیده شده و دادههای اصلی این پژوهش را تشکیل میدهند. شم زبانی گویشوران در کنار شواهدی از تغییرات واکه در واژههای همخانواده و وامواژهها، دادههای درزمانی تغییر واکهها، قواعد واجی با حوزة عملکرد هجا، سلسلهمراتب رسایی و انتخاب رساترین عنصر در مرکز هجا و نیز انتخاب دیگر عناصر همخوانی بهعنوان آغازه یا پایانه، شواهدی هستند که در کنار شواهد آکوستیکی که بیشتر جنبة آوایی دارد، ساخت هجایی زیرساختی در زبان کردی مرکزی را تبیین میکنند. مولفههای اصلی واجشناسی زایشی از قبیل ارجاع به بازنماییهای دوگانة زیرساختی و روساختی و قواعد واجی مرتبط در اشتقاق به‌صورت آوایی در کنار قواعد واجآرایی بر توزیع عناصر سازندة ساخت هجایی در تبیین این ساخت مورد استفاده قرار گرفته و مبانی نظری پژوهش را تشکیل میدهند. نتایج پژوهش نشان میدهد که از دو فرضیة رقیب برای حضور واکة I/‌/ در روساخت: ۱) حضور در زیرساخت واجی و نگاشت پایا به روساخت؛ ۲) عدم حضور در بازنمایی واجی و ظهور در بازنمایی آوایی تحت تأثیر قاعدة درج واکه، در چارچوب استدلالهای واجشناختی فرضیة اول به اثبات میرسد. با پذیرش حضور این واکه در زیرساخت واجی و عدم تفاوت بین غلت و دیگر همخوانها در جایگاه دوم خوشة آغازه، خوشة آغازین تشکیل نمیشود و ساخت هجایی در زبان کردی مرکزی همانند زبان فارسی معیار به ساخت CV(C)(C) تقلیل مییابد. تنها در روساخت آوایی و به علت محل تولید مشترک غلت و واکة‌ افراشتة پیش از خود، واکه حذف و توالی همخوان-غلت، خوشة آغازین میسازد.

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

موضوعات = برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده