پژوهشهای زبانی - مقالات آماده انتشار

تناوب واژگونگی در‏ تصریف اضافه / ملکی در زبان کردی گویش سنندجی: تبیینی در چارچوب ساخت‏واژۀ توزیعی

فاطمه بهرامی؛ صدف کلامی

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 39-58

https://doi.org/10.22059/jolr.2019.72000

چکیده

مسئله‌ای حائز اهمیت در صرف اضافه / ملکی در زبان کردی گویش سنندجی شرایط حاکم بر واژگونگی رابطه‏نما در این ساخت‏ها است. در گروه اسمی معرفه و دارای وابستۀ صفتی، واژ «=æ‌» برای بیان رابطۀ اضافه/ملکی ... بیشتر مسئله‌ای حائز اهمیت در صرف اضافه / ملکی در زبان کردی گویش سنندجی شرایط حاکم بر واژگونگی رابطه‏نما در این ساخت‏ها است. در گروه اسمی معرفه و دارای وابستۀ صفتی، واژ «=æ‌» برای بیان رابطۀ اضافه/ملکی به کار می‏رود و چنانچه اسم فاقد وابستۀ صفت باشد، فارغ از معرفه یا نکره بودن، رابطۀ اضافه/ملکی با تکواژ «=i» بازنمایی می‏شود؛ بنابراین از چهار حالت ممکن برای ساخت اضافی و دو حالت ممکن برای ساخت ملکی، تنها در یک وضعیت، واژ «=æ‌» ظاهر می‏شود. هم‏چنین این دو ساخت، تفاوت معنایی اندکی دارند و تنها ساخت ملکی حامل معنای تعلق است. پژوهش حاضر، با تمرکز بر مسائل‏ فوق، ساخت‏های اضافه/ملکی را در چارچوب نظریۀ «ساخت‌واژۀ توزیعی» بررسی کرده و با تحلیل مراحل اشتقاق، دلیل شباهت ساختاری و محدودیت‏های حاکم بر واژگونگی رابطه‏نما را در هر دو ساخت اضافه و ملکی، به صورتی واحد تبیین کرده است؛ درواقع در مراحل اشتقاق ساخت اضافی/ملکی، ارزش مشخصه‏های موجود در هستۀ EZ، نتیجۀ رقابت میان دو واژگونۀ «=æ‌» و «=i» را تعیین خواهند نمود. به این ترتیب، تنها زمانی که مشخصه‏های تعبیرناپذیر هستۀ EZ بتوانند به‏صورت [EZ, +MOD, +DEF] ارزش‏گذاری شوند، واژگونۀ «=æ‌» در گره مربوطه درج‏ می‎‏شود و در سه حالت ممکن دیگر، بنا بر اصل فرومشخص‌شدگی، واژ «=i»، در رقابت برگزیده ‏می‏شود. هم‏چنین تفاوت معنایی میان دو ساخت به مشخصه‏های صرفی متفاوت موجود در گره متمم رابطه‏نما وابسته است؛ در ساخت ملکی، هستۀ گروه صفتی به‏عنوان متمم EZP دارای مشخصۀ تعبیرناپذیر [POSS] است که الزاماً باید با ادغام متمم ملکی (ضمیر یا اسم)، به‏صورت [+POSS] ارزش‏گذاری شود. وجود همین مشخصه عامل درج واژهای حامل این مشخصه در این گره و طبیعتاً تمایز معنایی ساخت ملکی است؛ بنابراین تمایز معنایی دو ساخت به گره متمم EZP و نه خود گره EZ مربوط است.

بررسی تولید ساختار be-passive زبان انگلیسی توسط زبان¬آموزان فارسی¬زبان از دیدگاه دستور ساختاری¬شناختی

هوشنگ بساطی؛ شهلا رقیب¬دوست

دوره 4، شماره 1 ، اردیبهشت 1392، ، صفحه 41-60

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.35923

چکیده

ساختار مجهول زبان انگلیسی برای زبانآموزان فارسیزبان همواره یک چالش قلمداد شده و به رغم وجود رویکردهای زبان‌شناختی و آموزشیِ متعدد، هنوز برای زبانآموزان فارسی‌زبان در برخورد با آن ... بیشتر

طبقه‌بندی افعال زبان فارسی بر اساس ساخت رویدادی و نمودی

زهرا چراغی؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 41-60

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.50267

چکیده

ارتباط بین فعل و موضوعهای آن از مسائل بحثبرانگیز است. در این زمینه نظریه‌هایی مطرح شده است و همگی در پی یافتن پاسخ این مسئله‌اند که چگونه معنای فعل در تعیین موضوع‌هایش در سطوح نحوی و معنایی و همچنین ... بیشتر

تحول تاریخی ساختهای صفات تفضیلی و عالی در ایرانی باستان و ایرانی میانۀ غربی و فارسی نو

ساریه صحابی

دوره 5، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 41-56

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.52659

چکیده

صفات تفضیلی و عالی با اضافه شدن برخی پسوندها به صفت مطلق ساخته می‌شوند. در این مقاله سیر تحول پسوندهای تفضیلی و عالی از ایرانی باستان تا فارسی نو توضیح داده شده است. در ابتدا توضیحی در مورد پیشینۀ هندواروپایی ... بیشتر

تحلیلی کمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرا از عملکرد پرسشواژه‌‌‌ها در زبان ترکی‌‌‌‌ آذری

عبدالحسین حیدری؛ سیّد محمّد رضی‌‌‌‌نژاد

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 41-56

https://doi.org/10.22059/jolr.2015.54184

چکیده

مقالۀ حاضر، عملکرد هر دو نوع پرسشواژۀ (پرسشواژه در جای اصلی و پرسشواژۀ حرکت‌‌‌کرده) زبان ترکی‌‌‌آذری را در قالب برنامۀ کمینه‌‌‌گرا، مطالعه کرده است. بررسی ساخت‌‌‌‌های دارای پرسشواژه در جای اصلی، ... بیشتر مقالۀ حاضر، عملکرد هر دو نوع پرسشواژۀ (پرسشواژه در جای اصلی و پرسشواژۀ حرکت‌‌‌کرده) زبان ترکی‌‌‌آذری را در قالب برنامۀ کمینه‌‌‌گرا، مطالعه کرده است. بررسی ساخت‌‌‌‌های دارای پرسشواژه در جای اصلی، نشان می‌‌دهد که در زبان ترکی‌‌آذری، مشخصۀ پرسشی و جزء kï/ki، از لحاظ نحوی در توزیع تکمیلی هستند. وجود مشخصۀ پرسشی در هستۀ گروه متمم‌‌نما، موجب می‌‌شود که عملگر پرسشی به ‌‌صورت آشکار به مشخصگر گروه متمم‌‌‌نما حرکت نماید و به جمله شکل پرسشی دهد. امّا اگر جزء kï/ki، در همان جایگاه (هستۀ گروه متمم‌‌نما) قرار گیرد، جملۀ دارای پرسشواژه، خوانش غیرپرسشی خواهد داشت. همچنین پرسشواژه‌‌‌های غیرفاعلی زبان ترکی ‌‌‌آذری می‌‌‌توانند بنا به دلایل و انگیزه‌‌‌های کلامی و معنایی و با اعمال قاعدۀ قلب‌‌‌نحوی به آغاز جمله حرکت کنند و در مشخصگرهای گروه‌‌‌های نقش‌‌‌نمای تأکید و مبتدا فرود آیند. به چنین حرکتی که از جایگاه موضوعی به جایگاه نقشی صورت می‌‌گیرد، حرکت از نوع غیرموضوع گفته می‌‌شود. یافته‌‌های مقالۀ حاضر، در تناقض با مطالعات پیشین است که جایگاه عملگر پرسشی حرکت‌‌‌کرده را هستۀ گروه متمم‌‌نما و جایگاه پرسشواژۀ حرکت‌‌کرده را مشخصگر گروه زمان فرض کرده‌‌اند.

معین شدگی و تحول ساخت مجهول در زبان فارسی از مجهول ایستا به مجهول پویا

فائزه سعادت مصطفوی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 41-60

https://doi.org/10.22059/jolr.2015.56641

چکیده

«معینشدگی» از معمولترین موارد دستوریشدگی در زبان‌ها است و به کاربرد افعال واژگانی در نقش فعل معین در برخی ساخت‌های دستوری اطلاق میشود. در زبان فارسی نیز اکثر فعلهای ... بیشتر «معینشدگی» از معمولترین موارد دستوریشدگی در زبان‌ها است و به کاربرد افعال واژگانی در نقش فعل معین در برخی ساخت‌های دستوری اطلاق میشود. در زبان فارسی نیز اکثر فعلهای کمکی امروز، قبل از فارسی دری عمدتاً فعل واژگانی بودند و کاربرد ثانوی آنها در نقش فعل معین نتیجه معینشدگی است. در این مقاله با بررسی روند تحول ساخت مجهول از فارسی باستان و میانه تا فارسی دری به این مسئله میپردازیم که آیا «شدن» که امروز علاوه بر یک فعل اسنادی نقش فعل معین را در ساخت مجهول دارد، در فارسی باستان و میانه نیز چنین کاربردی داشت یا اینکه نقش آن به عنوان فعل کمکی در ساخت مجهول حاصل فرایند معینشدگی در فارسی دری بودهاست. براساس شواهد موجود در متون فارسی باستان و میانه در خصوص چگونگی ساخت مجهول و نیز کاربرد «شدن» قبل از فارسی دری این نتیجه بدست میآید که ساخت مجهول در فارسی امروزی درواقع حاصل تحول از مجهول ایستا به مجهول پویا بودهاست. این تحول به تدریج با گرایش به استفاده از افعالی با مفهوم پویای «شدن» به جای مفاهیم ایستای «بودن» و «استیدن» در ساخت مجهول از فارسی میانه به بعد آغاز شد. اما کاربرد فعل «شدن» به عنوان یک فعل کمکی مجهولساز نتیجه معینشدگی این فعل در فارسی دری بودهاست. همچنین با مقایسه تحول ساخت مجهول در زبان فارسی و تحولی مشابه در برخی زبان‌های دیگر نتیجه میگیریم که از منظر ردهشناختی، شکلگیری مجهول پویا فرآیندی است که از یک گرایش غالب در زبان به رفع ابهام بین مفهوم اسنادی و مفهوم مجهول نشأت گرفتهاست.

جایگاه گروه صفتی زبان فارسی در دستور نقش و ارجاع

شهرام پیمان؛ والی رضایی؛ محمد عموزاده

دوره 6، شماره 2 ، مهر 1394، ، صفحه 41-60

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.57499

چکیده

مقالة حاضر به هدف بررسی شیوة تحلیل گروه صفتی زبان فارسی در دستور نقش و ارجاع و ارزیابی محاسن و معایب آن تدوین گردیده است. در این نظریه، گروه مستقلی تحت عنوان گروه صفتی وجود ندارد، بنابراین صفات در نقش ... بیشتر مقالة حاضر به هدف بررسی شیوة تحلیل گروه صفتی زبان فارسی در دستور نقش و ارجاع و ارزیابی محاسن و معایب آن تدوین گردیده است. در این نظریه، گروه مستقلی تحت عنوان گروه صفتی وجود ندارد، بنابراین صفات در نقش اسنادی به صورت محمول در هسته بند و در نقش وصفی به صورت وابستة توصیفی در قسمت حاشیه هستهاسم تحلیل می‌شوند که می‌توانند به نوبة خود وابسته‌هایی به صورت عناصر موضوع یا غیر موضوع نیز به همراه داشته باشند. در این راستا، گروه‌های صفتی وصفی به صورت گروه‌های صفتی اسنادی در قالبی مشابه با بند موصولی بازنمایی می‌شوند. حذف گروه صفتی از تحلیل نحوی به جهت اصل اقتصاد در توصیف و توجیه پذیری بهتر فرایند فراگیری زبان و پردازش زبانی آسان‌تر به لحاظ روش شناختی و روان‌شناسی زبانی واجد مزیت‌های نظری مهمی است. اعمال شیوه تحلیل دستور نقش و ارجاع به گروه‌های صفتی در زبان فارسی نشان می‌دهد که این نظریه به خوبی قابلیت تبیین این گروه‌ها را در زبان فارسی داراست. این قابلیت در تحلیل گروه‌های صفتی گسسته با نقش اسنادی بسیار مشهود است که مزیت دیگری برای این دستور محسوب می‌گردد. البته مواردی همچون شیوه بازنمایی گروه‌های صفتی گسسته با نقش وصفی نیز وجود دارد که دارای ابهاماتی است و بررسی بیشتر و دقیق‌تری را می‌طلبد.

نمود واژگانی در افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی

حسن برزگر؛ غلامحسین کریمی دوستان

دوره 8، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 41-57

https://doi.org/10.22059/jolr.2017.63134

چکیده

در این مقاله، نمود واژگانی افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی مورد بررسی قرار میگیرد. بدین منظور، پس از مروری کوتاه بر نمود و انواع آن، به سه دیدگاه رایج در خصوص نمود واژگانی افعال مرکب در زبان فارسی ... بیشتر

همنوایی در ترکی آذربایجانی

سید محمّد رضی نژاد؛ محمود بی جن خان

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 43-56

https://doi.org/10.22059/jolr.2013.35360

چکیده

در این مقاله به بررسی همنوایی در زبان ترکی آذربایجانی میپردازیم. اوّلین بار کیســبرث (1970) همنوایی را مطرح کرد. گاهی یک زبان یا زبانهای متعـدد به شیوههای متعدد از پذیرش یک ساخـت در برونداد اجتنـاب ... بیشتر

رویکردی ساختی شناختی به پسوند «– گار» در زبان فارسی

پارسا بامشادی؛ نگار داوری اردکانی

دوره 9، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 45-66

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.69528

چکیده

پسوند «- گار» یکی از پسوندهای اسم‌ساز و صفت‌ساز زبان فارسی است که بیشتر پژوهشگرانی که تا به امروز پیرامون آن مطالعه کرده‌اند آن را دارای معنای فاعلی دانسته‌اند. هدف از پژوهش پیش‌رو آن است که این ... بیشتر

خطاهای نوشتاری ‌‌فارسی‌آموزان قزاق: مطالعه‌ای برپایۀ انگارۀ کوردر

استم بکنوف؛ محمد باقر میرزایی حصاریان؛ لیلا گل پور

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 45-65

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.285069.666528

چکیده

امروزه در امر آموزش زبان، خطاها نه تنها به عنوان نشانههای ناتوانی زبانآموز در یادگیری زبان دوم محسوب نمیشوند، بلکه به عنوان عاملی برای ارزیابی میزان توانش زبانیِ زبـانآموزان در یادگـیری ... بیشتر امروزه در امر آموزش زبان، خطاها نه تنها به عنوان نشانههای ناتوانی زبانآموز در یادگیری زبان دوم محسوب نمیشوند، بلکه به عنوان عاملی برای ارزیابی میزان توانش زبانیِ زبـانآموزان در یادگـیری زبـان دوم به شـمار میروند. با توجه به این موضوع در پژوهش حاضر تلاش شده است تا خطاهای نوشتاری فارسیآموزان قزاق بر اساس انگارۀ کوردر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. پرسش اصلی پژوهش تعیین خطاهای پربسامد در نوشتار فارسی آموزان قزاق است و فرضیۀ مورد نظر بر بیشتر بودن خطاهای دستوری نسبت به خطاهای واژگانی در نوشتار فارسی‌آمـوزان قزاق تأکـید دارد. تحـقیق حـاضر از نوع توصـیفی- تحلیلی است. جامـعه آماری این تحقیق فارسیآموزان قزاقی هستند و نمونه آماری پژوهش تعداد 24 فارسیآموز قزاق دختر و پسر با متوسط سنی 19 سال هستند که در رشته زبان فارسی در دانشگاه «آبلایخان» قزاقستان مشغول یادگیری زبان فارسی به عنوان زبان دوم بوده‌اند. فارسیآموزان به طور میانگین دو ترم تحصیلی را گذرانده‌اند. ابزار پژوهش 24 برگنوشته از فارسیآموزان ‌قزاق است که مربوط به آزمون پایانی درس نگارش آنها با حق انتخاب یک موضوع از بین پنج موضوع پیشنهادی است. به طور متوسط هر نوشته دارای 150 کلمه است. در مجموع، پیکره تحقیق حدوداً 4000 واژه است. ابتدا خطاهای زبانی فارسیآموزان‌ قزاق بر اساس انگارۀ پیشنهادی کوردر شناسایی و استخراج گردید؛ سپس بر اساس نوع خطاها دستهبندی و توصیف گردید و با استفاده از نرم‌افزارهای آماری، میزان فراوانی و تکرار خطاها تعیین گشت و در نهایت مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد از مجموع 466 خطای شناسایی‌شده در نوشتار فارسی‌آموزان قزاق، بیشترین خطاها متعلق به عدم رعایت نکات دستوری با 231 مورد و 47 درصد از مجموع خطاها بوده و پس از آن خطاهای نویسه‌ای-آوایی با 182 مورد و 41 درصد از جمع خطاها، بیشترین خطاست. خطاهای واژگانی با 43 رخداد و 10 درصد از مجموع خطاها، در رتبه بعدی فراوانی خطاها قرار دارد و کم‌ترین خطاها با 10 رخداد و 2 درصد خطا‌‌ها، مربوط به خطاهای کاربردشناختی است.

روند دستوری‌شدگی انگار / انگاری

فهیمه تسلی بخش؛ احسان چنگیزی

دوره 11، شماره 2 ، بهمن 1399، ، صفحه 49-72

https://doi.org/10.22059/jolr.2020.295879.666571

چکیده

در زبان فارسی امروز، «انگار» و «انگاری» دو قید وجهی‌اند که بر شک و تردید و تشبیه و تمثیل دلالت دارند. منابع دستوری در خصوص ساخت و کارکرد این دو قید غالباً سکوت کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که ... بیشتر در زبان فارسی امروز، «انگار» و «انگاری» دو قید وجهی‌اند که بر شک و تردید و تشبیه و تمثیل دلالت دارند. منابع دستوری در خصوص ساخت و کارکرد این دو قید غالباً سکوت کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که ساخت «انگاری» را مشابه «گوئی» و «پنداری» و از منشأ فعل دوم‌ شخص مفرد در نظر گرفته‌اند. در این پژوهش، صورت و کارکرد قیدهای «انگار» و «انگاری» در دوره‌های مختلف زبان فارسی بررسی‌شده و با استفاده از شواهد موجود در آثار فارسی دوران میانه و نیز متون فارسی قدیم (نثر و نظم فارسی پس از اسلام)، روند دستوری‌شدگی و تبدیل این دو صورت زبانی به قید، با توجه به تحولات معنایی، مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، فعل hangār-/ hangārd در فارسی میانه از درجة قوی ریشۀ kar در زبانهای ایرانی دورة باستان، به معنی «فکر کردن»، با پیشوند ham- ساخته‌شده و با معنی اصلی «در نظر داشتن»، به کار رفته است. با تحولات معنایی، این فعل معنی «برشمردن» و سپس، «فرض کردن» حاصل کرده است و صورت امر آن، «انگار»، با قرار گرفتن در جایگاه نخستین جمله و پذیرفتن بند پیرو در نقش مفعول، مقوله‌زدایی شده و ضمن بازتحلیل در ذهن اهل زبان، به قید «انگار» بدل شده است. از سوی دیگر، در فارسی میانه، با افزودن تکواژ ē (یای مجهول) به مادة مضارع، وجه تمنایی فعل ساخته می‌شده که کارکرد اصلی آن، بیان فرض بوده است. «انگاری» بازماندۀ همین ساخت است که به فارسی نورسیده و به‌تدریج، با از میان رفتن شیوة بازنمایی وجه در ساختمان فعل، به قیدی وجهی برای دلالت بر تشبیه و تمثیل و گاه شک و تردید بدل شده است. شباهت آوایی صورت دستوری‌شدۀ «انگاری» به فعل دوم‌ شخص مفرد از مصدر «انگاشتن»، موجب بازتحلیل‌شده و به‌اشتباه، این قید را از منشأ فعل دوم شخص مفرد در نظر گرفته‌اند.

بررسی تلفظ دو تکواژ هم‌نقش- هم‌نویسۀ عطف و ربط در بافت‌های گوناگون

بشیر جم

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 49-70

https://doi.org/10.22059/jolr.2021.318522.666697

چکیده

زبان فارسی برای نقش‌های دستوری عطف و ربط از دو تکواژ [o]و ‌[va] که نقش مشابهی دارند و هر دو با نویسۀ «و» نگاشته می‌شوند بهره می‌برد. از این رو، در پژوهش پیشِ رو این دو تکواژ هم‌نقش-هم‌نویسه ... بیشتر زبان فارسی برای نقش‌های دستوری عطف و ربط از دو تکواژ [o]و ‌[va] که نقش مشابهی دارند و هر دو با نویسۀ «و» نگاشته می‌شوند بهره می‌برد. از این رو، در پژوهش پیشِ رو این دو تکواژ هم‌نقش-هم‌نویسه در نظر گرفته شده‌اند. تکواژ [o] پی‌بستی است که با تغییرات آوایی و مقوله‌ای از گذشته به پارسی نوین رسیده است. تکواژ [va] نیز وام‌واژه‌ای از عربی است. دلیل اصلی وام‌گیری واژۀ [va] از عربی جبران عدم امکان کاربرد پی‌بست [o] در بافتی بوده که میزبانی برای چسبیدن این پی‌بست به آن وجود نداشته یا بین میزبان و این پی‌بست درنگ شده باشد. البته چنانچه در سبک رسمی گوینده پس از تولید هم‌پایۀ نخست درنگ نکند می‌تواند یکی از دو تکواژ [o] یا [va]‌ را تولید کند. هدف این مقالۀ تحلیلی بررسی تلفظ این دو تکواژ در بافت‌های گوناگون است. بدین منظور محدودیت‌هایی که تعامل‌شان در قالب چند رتبه‌بندی تلفظ این دو تکواژ را تعیین می‌کنند در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) مورد بحث قرار گرفته‌اند. نتایج این پژوهش در مورد پی‌بست [o] حاکی از آن است که اگر هم‌پایۀ نخست مختوم به یک همخوان باشد، فرایند «باز هجابندی» رخ می‌دهد. ولی چنانچه این هم‌پایه مختوم به واکه باشد یک همخوان میانجی میان آن و پی‌بست [o] برای رفع التقای واکه‌ها درج می‌شود. بدین صورت که همخوان‌ میانجی‌ای که مشخصۀ مشترکی با یکی از واکه‌های [i]، [u] یا [o] داشته باشد درج می‌شود؛ اما از آنجا که هر یک از واکه‌های [e]، [a] یا [A]مشخصۀ مشترک بارزی با همخوان‌های میانجی زبان فارسی ندارند، میان هم‌پایۀ مختوم به یکی از این واکه‌ها و پی‌بست [o] یک همخوان میانجی که با واکۀ‌ دوم یعنی [o]ی پی‌بست مشخصۀ مشترکی دارد درج می‌شود. سرانجام علت حذف واکۀ ‌ /a/ی واژۀ [va] هنگام التقای آن با یکی از دو واکۀ کشیده /A/ یا/i/ گونۀ خاصی از محدودیت پایایی MAX است که مانع حذف واکه‌های کشیده ‌می‌شود.

تجزیه و تحلیل واج‌شناختی افعال بی‌قاعدة زبان فارسی معاصر : رویکرد بهینگی

فاطمه کرمپور و زهرا چراغی

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 51-82

چکیده

در این مقاله چگونگی رابطة بین بن ماضی و بن مضارع در چهارچوب رویکرد بهینگی تجزیه و تحلیل می‌شود. از آن‌جایی که تحلیل این موضوع در چهارچوب رویکرد اشتقاقی منجر به استفاده از قواعد و فرایندهای واجی می‌شود ... بیشتر

واژه‌بست‌های ضمیری کردی مکری در گروه حرف اضافه: رویکرد بهینگی

قادر اله‌ویسی آذر؛ وحید غلامی؛ امید ورزنده

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 51-76

https://doi.org/10.22059/jolr.2022.329760.666742

چکیده

مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید‌. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ... بیشتر مطالعات تاریخی زبان‌شناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژه‌بست انجامید‌. واژه‌بست‌ها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو به‌طور مستقل ایفای نقش می‌کنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ناقص بوده و به‌منظور رفع نقص آوایی به عناصر دیگری متصل می‌شوند و به‌صورت پیش‌بست، میان‌بست، اندربست و پی‌بست در کنار میزبان خود ظاهر می‌گردند. عناصر مذکور ‌در مطالعات زبان‌شناختی از اهمیت تاریخی برخوردارند و نقطۀ تلاقی ساخت‌واژه، نحو و واج‌شناسی هستند. کردی مکری مجهز به نظام واژه‌بست‌ غنی است که در آن واژه‌بست‌ها از قدرت حرکت بالایی برخوردارند و به مقوله‌هایی مختلف از جمله حروف اضافه متصل می‌شوند. در کردی مکری دو دسته حروف اضافه وجود دارند که به صورت پیش‌اضافه و پیرااضافه با متمم خود همراه می‌شوند. پیش‌اضافه‌ها به نوبۀ خود نوعند: حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق. حروف اضافۀ دستۀ اول قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل تحت حاکمیت خود قرار می‌گیرند درحالی‌که صورت‌های مطلق که هم از نظر تعداد و هم از نظر تعدادِ هجا از دستۀ اول کمترند از این قابلیت برخوردار نیستند و نمی‌توانند قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل واقع شوند و تنها میزبان واژه‌بست‌ واقع می‌شوند. در مکری علاوه بر حروف اضافۀ ساده و صورت‌های مطلق، حروف اضافۀ مرکب و پیرا‌اضافه‌ها نیز وجود دارند. پیرا‌اضافه‌ها در مکری دو دسته‌اند: ساده و پیچیده. پیرااضافه‌های ساده متمم اسمی می‌پذیرند، ولی همراه نوع پیچیدۀ‌ آنها هم صورت‌های کامل و هم واژه‌بست‌ها می‌توانند نقش متمم را ایفا کنند. از اینرو مقالۀ پیشرو در تلاش است تا پس از شناسایی واژه‌بست‌های ضمیری کردی مکری، نحوۀ تعامل‌شان با انواع حروف اضافۀ مکری و چگونگی توزیع و جایگیری آنها را براساس محدودیت‌های ترادف در چارچوب نظریۀبهینگی تحلیل نماید. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهند که محدودیت‌های ”حفظ یکپارچگی حوزه“ و ”عدم اجازه وقوع واژه‌بست در ابتدای گروه“ در سلسله مراتب محدودیت‌ها بالاتر از محدودیت‌ ”حضور واژه‌بست در چپ‌ترین لبۀ حوزه“ قرار می‌گیرند و این چینش منجر به جایگیری واژه‌بست در جایگاه دوم می‌گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای انجام گرفته و به‌منظور گردآوری داده‌ها از شمّ زبانی نگارندۀ اصلی (به عنوان گویشور کردی مرکزی (گویش مکری، اُشنویه) و نیز گویشوران اصیل این زبان به همراه فیش‌برداری از کتب، مجلات و نوشتارهای سایت‌ها و ضبط حدود بیست ساعت صدای گویش‌وران گویش مورد نظر استفاده شده است.

ابعاد معناشناختی «باید» در زبان فارسی

محمّد عموزاده مهدیرجی؛ حدائق رضایی رضایی

دوره 1، شماره 1 ، آذر 1389

چکیده

باید از جمله مقوله‌های واژگانی در زبان فارسی است که به طور جدّی با مقولة معنایی وجهیت گره خورده و از این روی، دارای ابعاد معناشناختی پیچیده و قابل تأمّلی می‌باشد. در مقالة حاضر با بررسی و تحلیل شواهدی ... بیشتر

بررسی مفاهیم وجهی زمان دستوری در زبان فارسی

محمد عموزاده؛ حدائق رضایی

دوره 3، شماره 1 ، آبان 1391، ، صفحه 53-76

https://doi.org/10.22059/jolr.2012.30295

چکیده

استفاده از زمان دستوری برای بیان مفاهیم وجهی، یا به عبارتی شیوه‌های استفاده از زمان دستوری به عنوان ابزار اعمال نظر گوینده در مورد محتوای گزاره در زبان فارسی، موضوعی است که در مقالة حاضر مورد بررسی ... بیشتر

بررسی ریشه شناختی چند فعل هورامی

حسین سلگی؛ دکتر رحمان بختیاری

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 57-75

چکیده

هورامی از گویشهای گورانی و زیر مجموعة شاخة زبانی گورانی- زازا است و یکی از گویشهای ایرانی شمال غربی به شمار میآید. هورامی گویشی محافظه کار است و ویژگیهای آوایی و صرفی کهنی را حفظ کرده است؛ از اینرو بررسی ... بیشتر

همگونی محل تولید خیشومی تیغه¬ای در زبان فارسی: فرایندی ...

وحید صادقی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 57-75

https://doi.org/10.22059/jolr.2013.35361

چکیده

این مقاله به بررسی آزمایشگاهی همگونی محل تولید همخوان خیشومی تیغهای /n/ با همخوان انسدادی لبی بعد در دو مرز هجایی و واژگانی میپردازد. مقادیر فرکانسهای دوّم و سوّم در سه ناحیه مرکز واکه، پایان واکه ... بیشتر این مقاله به بررسی آزمایشگاهی همگونی محل تولید همخوان خیشومی تیغهای /n/ با همخوان انسدادی لبی بعد در دو مرز هجایی و واژگانی میپردازد. مقادیر فرکانسهای دوّم و سوّم در سه ناحیه مرکز واکه، پایان واکه و محدوده بست خیشومی توالیهای آوایی Vnb و Vmb که از کلمات طبیعی زبان فارسی استخراج شده بودند محاسبه شده و با یکدیگر مقایسه شدند. فرکانس همین سازهها در کلمات مختوم به خیشومی تیغهای /n/ در بافت مجزا بدون حضور انسدادی لبی /b/ محاسبه شدند تا مبنای مقایسه با صورتهای همگونشده قرار بگیرند. نتایج نشان داد مقادیر فرکانسها برای توالیهای مورد نظر در مرز هجایی اختلاف معناداری ندارند که نشان میدهد الگوی تیغهای به طور کامل با الگوی لبی مجاور همپوشی مییابد یا فعالیت آن توسط الگوی لبی پوشیده میشود ولی در مرز واژگانی، مقادیر فرکانس دوم در پایان واکه و محدوده بست خیشومی توالیهای Vnb و Vmb با یکدیگر به طور معناداری متفاوت است که نشان میدهد هر دو الگوی تیغهای و لبی به هنگام تولید خیشومی تیغهای /n/ در Vnb فعال میشوند. بر این اساس، همگونی خیشومی تیغهای با همخوان انسدادی لبی در زبان فارسی فرایند مدرجی است که میزان آن در مرز هجا قوی و در مرز واژه در حد متوسط است. این نتایج نظریه واجشناسی تولیدی را در مورد همگونی تأیید میکند که بر اساس آن همگونی محل تولید همخوانها لزوماً به معنای تغییر الگوی ساختاری بازنمود واجی نیست بلکه حاصل تعامل پیوسته اندامهای گویایی و تغییر در زمانبندی فعالیت الگوهای تولیدی است.

مقایسۀ فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاوره‌ای زبان فارسی

مجید عباسی؛ عادل رفیعی

دوره 5، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 57-74

https://doi.org/10.22059/jolr.2014.52660

چکیده

در این مقاله، فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاورهای زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته و سعی میشود با بررسی و مقایسۀ تعداد مشخصی واژۀ مستخرج، تصویری از میزان و چگونگی عملکرد فرایند اشتقاق در دو ... بیشتر در این مقاله، فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاورهای زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته و سعی میشود با بررسی و مقایسۀ تعداد مشخصی واژۀ مستخرج، تصویری از میزان و چگونگی عملکرد فرایند اشتقاق در دو گونۀ مورد بررسی به دست داده شود. برای این منظور پس از استخراج واژههای مشتق متعلق به دو گونۀ علمی و محاورهای زبان فارسی و تجزیه و تحلیل آنها مشخص میشود اولاً نظام واژهسازی اشتقاقی در هر دو گونۀ مورد بررسی بیشتر از چه نوع وندهایی بهره میگیرد، ثانیاً میزان استفاده از وندهای اشتقاقی مختلف در این دو گونه چگونه است و ثالثاً در مواقعی که به لحاظ صوری یک وند در هر دو گونه مورد استفاده قرار گرفته باشد آیا تفاوتی در نقش و عملکرد این گونه وندها وجود دارد یا خیر. در تعیین چگونگی عملکرد وندها از مدل معنایی لیبر (2004) که توسط رفیعی (1387) بازبینی شده و در بررسی پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی به کار رفته، استفاده شدهاست. یافتههای حاصل از بررسی عملکرد فرایند اشتقاق در دو گونه مورد مقایسه قرار میگیرد تا در نهایت وجوه افتراق و اشتراکشان مشخص شود. با توجه به بررسیهای به عمل آمده به نظر میرسد که علیرغم وجود برخی شباهتها، فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاوره‌ای زبان فارسی در حوزههای یاد شده دارای تفاوت‌های قابل توجهی است.

تکیه گروه در واجشناسی آهنگ فارسی: یک مطالعه موردی*

وحید صادقی

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 57-76

https://doi.org/10.22059/jolr.2015.54185

چکیده

این مقاله به بررسی و تحلیل آواشناختی و واجشناختی نواخت مرزی H- در ساخت نواختی گروه زیروبمی پیشهسته فارسی میپردازد. در یک مطالعه آزمایشگاهی سه دسته کلمه با سه الگوی تکیهای متفاوت شامل تکیه پیشماقبل ... بیشتر این مقاله به بررسی و تحلیل آواشناختی و واجشناختی نواخت مرزی H- در ساخت نواختی گروه زیروبمی پیشهسته فارسی میپردازد. در یک مطالعه آزمایشگاهی سه دسته کلمه با سه الگوی تکیهای متفاوت شامل تکیه پیشماقبل پایانی، تکیه ماقبل پایانی و تکیه پایانی به عنوان کلمات هدف آزمایش انتخاب شدند. سپس کلمات درون دو نوع جمله در جایگاه تکیه زیروبمی پیشهسته قبل از یک تکیه پیشهستهِ دیگر قرار داده شدند به طوری که در یک دسته از جملات، کلمات هدف تحت فشار نوایی نواخت تکیه زیروبمی مجاور و در دسته دیگر بدون فشار نوایی ناشی از تکیه مجاور تولید شدند. جملات سپس توسط چهار شرکتکننده بومی زبان فارسی تولید شدند. نتایج نشان داد H- در تمامی گروهها به غیر از گروه تکیه پایانی که در آن فضای زنجیرهای کافی برای تظاهر نواخت مرزی وجود ندارد، تظاهر آوایی دارد. بر این اساس، نواخت گروه زیروبمی پیشهسته فارسی را می‌توان به صورت توالی از یک تکیه زیروبمی دونواختی با الگوی L+H* و یک نواخت مرزی با الگوی H- بازنویسی کرد: L+H*H-. تکیه زیروبمی L+H* بر هجای تکیه بر گروه زیروبمی منطبق است و H- به صورت یک فلات از قله زیروبمی H* تا مرز پایانی گروه گسترده میشود. تظاهر آوایی H- در سطح آوایی بسته به الگوی تکیه گروه زیروبمی متفاوت است. در تکیه پیشماقبل پایانی با توجه به فاصله دو هجایی قله تا مرز پایانی گروه، فلات H- به صورت گونه اصلی خود، یعنی همگام با سطح بسامد F0 قله H* ظاهر میشود. در تکیه ماقبل پایانی، فلات H-، به علت کاهش فاصله مورد نظر، به صورت یک تمایل عام و نه نظاممند، در سطحی پایینتر از F0 قله تظاهر مییابد. در کلمات تکیه پایانی، نواخت H- با توجه به نبود فضای زنجیرهای کافی تظاهر آوایی ندارد. تظاهر H- در سطح آوایی به صورت یک گستره نواختی بر مبنای تحلیل کپی نواخت قابل تبیین است. طبق این تحلیل، فلات یا گستره H- حاصل یک (در گروه تکیه ماقبل پایانی) یا دو بار (گروه پیشماقبل پایانی) کپی نواخت مرزی در لایه نواختی هجا (های) بعد از هجای تکیه‌بر است.

تحلیل نشانه-معناشناختی فرایند تشخیص در گفتمان ادبی: مطالعۀ موردی پاچه‌خیزک نوشتۀ صادق چوبک

پانته‌آ نبی‌ئیان؛ حمیدرضا شعیری

دوره 7، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 57-76

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.59414

چکیده

در این پژوهش، به مطالعۀ تشخیص به عنوان فرآیندی در درون گفتمان می‌پردازیم. مطالعۀ تشخیص، امری جدای از بافت گفتمانی نیست. این فرایند، وابسته به پیوستار روایت است و اگر در شرایط گُسستی و ناپیوستار مطالعه ... بیشتر

بررسی فرآیند تکرار در زبان کردی در چهارچوب نظریۀ بهینگی

سید محمد رضی نژاد؛ فریده الله یاری

دوره 7، شماره 2 ، آذر 1395، ، صفحه 59-75

https://doi.org/10.22059/jolr.2016.61525

چکیده

در مبحث صرف، فرآیند واژه‌سازی از مباحث مهم است. در میان فرآیندهای واژه‌سازی، فرآیند تکرار در اکثر زبان‌ها متداول است. مطالعات مختلف در زبان‌های گوناگون نظریه‌های متفاوتی را نسبت به این فرآیند در پی ... بیشتر در مبحث صرف، فرآیند واژه‌سازی از مباحث مهم است. در میان فرآیندهای واژه‌سازی، فرآیند تکرار در اکثر زبان‌ها متداول است. مطالعات مختلف در زبان‌های گوناگون نظریه‌های متفاوتی را نسبت به این فرآیند در پی داشته است. نظریه بهینگی درصدد کشف اشتراکات زبانی است. این نظریه رویکرد‌ جدیدی به ساخت واجی، صرفی و نحوی زبان‌ها داشته و توانسته فرآیند تکرار را که همواره برای رویکردهای قاعده بنیاد چالش بوده با اعمال محدودیت‌ها تبیین کند. در این مقاله فرآیند تکرار در زبان کردی در چارچوب بهینگی مورد بررسی قرار می‌‌گیرد تا روشن شود که نظریه بهینگی چگونه فرآیند تکرار در زبان کردی را تحلیل می‌کند. در بخش تحلیل، نمونه‌هایی از این فرآیند معرفی و در قالب نظریه بهینگی بررسی می‌شوند. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. داده‌‌ها از فرهنگ لغت کردی- کردی فارسی (هه‌نبانه بورینه) و برخی از گویشوران این زبان استخراج‌شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که انواع مختلف فرآیند تکرار در زبان کردی بر اساس الگوهای ساختاری خاصی که دارد، از محدودیت‌های خاصی تبعیت میکنند. محدودیت‌ها در هر نوع از فرآیند تکرار در زبان کردی سلسله‌مراتب خاص خود را دارند. حتی در یک نوع خاصی از این فرآیند بسته به ساختار واژی دوگان ساخت‌ها، محدودیت‌ها و مرتبهبندی آن‌ها نیز متفاوت است که ناشی از الگوی ساختاری آن‌ها است. با مرتبه‌بندی متفاوت محدودیت‌های پایایی و نشان‌داری، می‌توان ساخت انواع واژه‌های مکرر زبان کردی را بر اساس معنایی که دارند، تحلیل و توصیف کرد.

ساختهای غیرشخصی مرخم در زبان فارسی: رویکردی شناختی

سحر بهرامی خورشید؛ ارسلان گلفام؛ صدیقه سعیدی زاده

دوره 8، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 59-77

https://doi.org/10.22059/jolr.2017.63135

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی و چگونگی ساختهای غیرشخصی مرخم در زبان فارسی در چارچوب انگاره دستور شناختی میپردازد. این نوع از ساختها از یک فعل وجهی و یک مصدر مرخم تشکیل شدهاند. دستور شناختی به دو نوع فعل ... بیشتر

پویایی نیرو و چندمعنایی در ساخت‌های فعل سبک متشکل از فعل «گرفتن»

رضا سلطانی؛ محمد عموزاده؛ حدائق رضائی

دوره 8، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 59-78

https://doi.org/10.22059/jolr.2018.65515

چکیده

فعل‌های سبک معمولاً به‌عنوان طبقه‌ی خاصی از مقولات دستوری شناخته می‌شوند که مشارکت معنایی اندکی در گروه‌های فعلی دارند و به همین دلیل کمتر مطالعه‌ای به رابطه‌ی معنایی این فعل‌ها با فعل‌های سنگین ... بیشتر

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده